Microsoft Word Radiobiologiya d?rs v?saiti sixilmish doc
Yüklə 36,65 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4.3.4. Fotoemulsiya üsulu.
- 4.3.5. Kimyəvi üsullar.
67 əvvəlcədən temperaturu qaynama temperaturuna yaxın maye ilə doldurulmuş olur. Sonra boyük sürətli yüklü zərrəcik kameranın divarında yerləşdirilmiş nazik pəncərədən onun işçi həcminə daxil olur və öz hərəkət izi boyunca maye atomlarını ionlaşdırır. Zərrəciyin kameranın işçi həcminə daxil olması anında kamera daxilində təzyiqi kəskin azaltmaqla, mayenin ifrat qızmış hala keçməsinə nail olunur. Bununla da Şəkil 4.1. Vilson kamerasının xarici görünüşü zərrəciyin izi boyunca yaranan ionlar əlavə kinetik enerji əldə etmiş olurlar və bunun da hesabına hər bir ionun ətrafında mikroskopik həcmdə mayenin temperaturu artır. Bu isə həmin yerdə mayenin qaynamasına və buxar qabarcıqlarının yaranmasına səbəb olur. Beləliklə də, zərrəciyin izi boyunca yaranan buxar qabarcıqları zənciri onun hərəkət izini əmələ gətirir. 4.3.4. Fotoemulsiya üsulu. Radioaktivlik hadisəsi ilə tanış olarkən qeyd etmişdik ki, fotoqrafik üsul ionlaşdırıcı şüalanmanı qeydə almaq üçün istifadə olunan ilk təcrübi üsul olmuşdur. Belə ki, Bekkerel məhz bu üsulla radioaktivlik şüaları qeydə ala bilmişdur. Radiasiyanın emulsiya təbəqəsi çəkilmiş foto lövhədə gizli xəyal əmələ gətirmək qabiliyyətindən bu gün də ionlaşdırıcı şüalanmanı qeydə almaq üçün geniş istifadə edilir. Böyük sürətli yüklü zərəciklər nazik laylı fotoemulsiyada hərəkət edərək öz yollarında gizli xəyal mərkəzləri əmələ gətirir ki, bunun da aydınlaşdırılması zərrəciyin hərəkət trayektoriyasının xəyalını (şəklini) verir. Foto lövhəli dozimetrlərdə fotoemulsiya üsulundan əsasən ionlaşdırıcı şüalanma dozasını ölçmək üçün istifadə edilir. Bu dozimetrlərdə insanın qəbul etdiyi şüalanma dozasını müəyyən etmək üçün kassetdə yerləşdirilmiş xüsusi fotoqrafiya lövhəsindən istifadə edilir. İş gününün sonunda (və yaxud da müəyyən bir müddətdən sonra) foto lövhə standart şəraitlərdə aydınlaşdırılır və onun qaralma dərəcəsinə əsasən qəbul olunmuş doza şüalanması müəyyən edilir. 4.3.5. Kimyəvi üsullar. Kimyəvi üsullar radiasiyanın təsiri ilə bir sıra maddələrdə dönməz kimyəvi çevrilmələrin baş verməsinə əsaslanır. Bu cür çevrilmələr isə şüalanmış maddələrin optik sıxlığını, onun rəngini, kimyəvi reaksiya çıxımını dəyişdirə bilir ki, bunların da əsasında radioaktiv şüalanma qeydə alına bilir. 68 4.4. Detektorlar. İonlaşdırıcı şüalanmanı qeydə alan sayğaclar 4.4.1. Qaz ionlaşdırıcı detektorlar. Yüklü zərrəcikləri və γ ‐ kvantları qeydə almaq üçün istifadə olunan əsas detektorlar qaz ionlaşdırıcı detektorlar tipinə aid edilir. Bu detektorlara misal olaraq, ionlaşdırıcı kameraları, qazboşalması sayğaclarını göstərmək olar. Qaz ionlaşdırıcı detektorların əsas elementi içərisi qazla doldurulmuş müxtəlif formalı kondensatorlardır. Detektorların xassələri, elektrodların formasından, doldurulmuş qazın təzyiqindən, elektrodlar arasındakı elektrik sahəsinin paylanmasından və sahənin qiymətindən asılı olaraq, müxtəlif olur. a) İonlaşdırıcı kamera. İonlaşdırıcı kamera adətən elektrodlar arasına hava və ya hansısa qaz doldurulmuş silindrik formalı kondensatordan ibarət olur. Sxematik olaraq, ionlaşdırıcı kameranı şəkil 4.2 ‐ dəki kimi təsvir etmək olar. Şəkil 4. 2. İonlaşdırıcı kameranın 4 sxemi (1,2 – kondensatorun 1 köynəkləri, 3 – cərəyan γ + ‐ mənbəyi, 4 ‐ elektrik ölçü 2 + 3 cihazının şərti işarəsidir). + ‐ Ölçmə zamanı sabit cərəyan mənbəyinin köməyi ilə kameranın elektrodları arasında elektrik sahəsi yaradılır. Adi şəraitlərdə havada sərbəst yüklü zərrəciklərin sayı çox az olduğundan, dövrəyə qoşulmuş ölçü cihazı bu cür dövrədə elektrik cərəyanı olmadığını göstərir. Kameranın işçi həcmindən radioaktiv şüalanmaya uyğun zərrəciklərin keçməsi isə qaz molekullarının ionlaşmasına səbəb olur. Bu zaman yaranmış müsbət və mənfi yüklü ionlar elektrik sahəsinin təsiri ilə hərəkətə başlayır və kamerada ionlaşma cərəyanı adlanan cərəyan yaranır. Yaranmış cərəyan, adətən, mikroamperin min, bəzən də milyonda bir hissəsini təşkil etdiyindən bu cür zəif cərəyanların olçülməsi üçün xüsusi elektron çoxaldıcılarından istifadə edilir. İonlaşdırıcı kameranın köməyi ilə hər üç radioaktiv şüalanma növünü qeydə almaq mümkündür. Əgər radioaktiv preparat kiçik nüfuzetmə qabiliyyətinə malik α ‐ və ya β ‐ şüalanma yaradırsa, bu halda o, kameranın daxili işçi həcmində yerləşdirilir. Yüksək nüfuzetmə qabiliyyətli ‐ şüalanmanın qeydə alınması üçün isə radioaktiv maddənin kamera daxilində yerləşdirilməsi vacib deyil. Belə ki, bu şüalanma növü kameranın divarlarını sərbəst keçərək daxildə yüklü zərrəciklər yarada bilir. Kameranın işçi həcmindən keçən böyük sürətli yüklü zərrəcik öz yolunda bir neçə on minlərlə ion cütü yarada bilir. Qeyd edək ki, kamerada yaranan ionlaşma cərəyanına uyğun kiçik impulsları qeydə almaq çətin olduğundan, ionlaşdırıcı kameralardan, əsasən, çoxlu sayda ionlaşmış zərrəciklərin yaratdığı orta ionlaşma cərəyanını ölçmək üçün istifadə edilir. Yüklə 36,65 Kb. Dostları ilə paylaş:
|