Microsoft Word Radiobiologiya d?rs v?saiti sixilmish doc
Yüklə 36,65 Kb. Pdf görüntüsü
|
166 Cədvəl 6.4. 1984‐cü ilin sonuna qədər fəaliyyətdə olan Atom Elektrik Stansiyaları və onlara dair göstəricilər Ölkə Enerji bloklarının sayı Ümumi gücü, MBt Ölkə Enerji bloklarının sayı Ümumi gücü, MBt ABŞ 85 68867 ADR 5 1694 Fransa 41 32993 Bolqarıstan 4 1632 SSRİ 46 22997 İtaliya 3 1273 Yaponiya 31 21751 Çexoslovakiya 3 1194 AFR 19 16133 Hindistan 5 1020 Böyük Britaniya 37 9564 Argentina 2 935 Kanada 16 9521 CAR 1 921 İsveç 10 7355 Macarıstan 2 820 İspaniya 7 4690 Yüqoslaviya 1 632 Belçika 6 3474 Braziliya 1 626 İsveçrə 5 2882 Niderland 2 508 Finlandiya 4 2310 Pakistan 1 125 Cənubi Koreya 3 1790 Cədvəldəki rəqəmlər Atom Enerjisi üzrə Beynəlxalq Agentliyin (AEBA‐nın ) 1984‐ cü il Hesabatından götürülmüşdür. Qeyd: МАГАТЭ * (Международная Агенства по Атомной Энергетике) azərbaycanca AEBA (Atom Enerjisi üzrə Beynəlxalq Agentlik ) adlanır. Bu sahədə müəyyən bir anlaşma əldə etmək məqsədilə ARTEK istilik‐nüvə tsklinin hər bir mərhələsi üçün hipotetik model qurğuların parametrlərini işləyib hazırlamışdır. Model qurğuları tipik konstruksiya elementlərinə və orta sıxlıqlı tipik coğrafi rayonda yerləşmə parametrlərinə malik olmuşdur. ARTEK həmçinin də mövcud olan bütün nüvə qurğularında sızmalara dair nəticələr əldə etmiş və istehsal olunan hər Qiqavatt ‐ il elektrik enerjisinə düşən orta sızma kəmiyyətini müəyyən etmişdir. Bu cür yanaşma atom enerjisi üzrə proqramın realizə olunması zamanı ətraf mühitin çirklənməsinə dair nəticələri proqnozlaşdırmağa da kömək edir. Məlum olduğu kimi, uran filizinin təxminən yarısı açıq üsulla, yarısı isə şaxta üsulu ilə çıxarılır. Çıxarılmış filiz çox da uzaqda olmayan zənginləşdirmə fabriklərinə aparılır. Bu zaman həm filiz yatağı, həm də zənginləşdirmə fabriki ətraf mühitin çirklənmə mənbəyi rolunu oynayır. Çox böyük olmayan zaman intervalında çirklənmənin, əsasən, filiz çıxarılması ilə bağlı olmasını qəbul etmək olar. Zənginləşdirmə fabriklərinə gəldikdə isə onlar uzun müddətli çirklənmə problemi yaradırlar. Belə ki, filiz emalı zamanı külli miqdarda tullantı yaranır. 1990‐cı ilə qədər fəaliyyətdə olan zənginləşdirmə fabriklərinin yaxınlığında (bunlar, əsasən Şimali 167 Amerikadadır) 120 mln. ton ‐a qədər tullantı toplanmışdır. Əsrin sonunda isə bu rəqəm 500 mln. ton ‐a çatmışdır (Барсуков О.А., Барсуков К.А., 2003). Bu tullantılar, aydındır ki, milyon illər ərzində radioaktiv olaraq, qalacaqdır. Beləliklə, dediklərimizdən aydın olur ki, tullantılar əhalinin atom energetikası ilə əlaqədar əsas, ən başlıcası isə uzun müddətli şüalanma mənbələridir. Qeyd edək ki, tullantıların yaratdığı şüalanmanı əhəmiyyətli dərəcədə azaltmaq mümkündür. Bunun üçün tullantıların səthini asfaltlamaq və yaxud da polivinilxloridlə örtmək lazımdır. Aydındır ki, örtük vaxtaşırı təzələnməlidir. Zənginləşdirici fabrikə daxil olan uran konsentratı növbəti emala və təmizlənməyə məruz qalır və xüsusi zavodlarda nüvə yanacağına çevrilir. Emalın bu mərhələsində qaz və maye halında radioaktiv tullantılar əmələ gəlir. Bu mərhələdə şüalanma dozası, istilik ‐ nüvə tsiklinin digər mərhələləri ilə müqayisədə, dəfələrlə az olur. Emal olunmuş nüvə yanacağı son mərhələdə nüvə reaktorunda istifadə üçün hazırlanır. Energetik reaktorların əsas beş növünün olması məlumdur. Bunlara yüksək təzyiqli su reaktorları (Pressurised Water Reactor, PWR), ABŞ ‐ da işlənib‐hazırlanmış və hal‐hazırda ən geniş yayılmış qaynayan sulu reaktorlar (Boiling Water Reactor, BWR), Böyük Britaniyada və Fransada işlənib ‐ hazırlanmış və həmin ölkələrdə istifadə olunan qazla soyudulan reaktorlar, Kanadada geniş istifadə olunan və ağır su ilə işləyən reaktorlar və nəhayət keçmis SSRİ ölkələrində istismar edilən su‐qrafit kanallı reaktorları misal göstərmək olar. Bu, beş növ reaktorlardan başqa, Avropada və keçmiş SSRİ ölkələrində növbəti nəsil reaktorları təmsil edən, sürətli neytronlarla işləyən dörd reaktor da vardır. Müxtəlif reaktorlarda əmələ gələn radioaktiv tullantıların miqdarı geniş intervalda dəyişir. Belə fərqlənmə təkcə müxtəlif tip reaktorlara və yaxud da müxtəlif konstruksiyalı eyni tip reaktorlara deyil, həmçinin də eyni konstruksiyalı iki müxtəlif reaktora da aiddir. Tullantılar, eyni bir reaktor üçün də belə, müxtəlif illərdə kəskin fərqlənə bilir. Bunun səbəbi cari təmir işlərinin həcminin müxtəlif olmasıdır. Məlum olduğu kimi, təmir müddəti ərzində tullantılar daha çox olur. Son illər AES ‐lərin gücünün artmasına baxmayaraq, nüvə reaktorlarından xaric olunan tullantıların miqdarında azalma tendensiyası müşahidə olunur. Bunun səbəbi texniki səmərələşdirici tədbirlərin həyata keçirilməsi və daha ciddi radiasiya təhlükəsizliyi qaydalarının tətbiq olunmasıdır. Dünya miqyasında AES ‐lərdə istifadə olunan nüvə yanacağının ~10% ‐i uran və plutoniumun ayrılması və onun təkrar istifadəsi üçün emala göndərilir (НКДАР ООН, 1982). Hal ‐ hazırda sənaye miqyasında bu cür emalla məşğul olan üç zavod vardır. Bunlar Markul və La ‐ Aqada (Fransa), Uindskeyldə (Böyük Britaniya) yerləşir. Bunlardan ən “təmizi” Markuldakı zavod hesab olunur. Bu zavodun çirkab suları Ron çayına axdığından ona ciddi nəzarət vardır. Digər iki zavodun tullantıları isə dənizə axıdılır. Uindskeyldəki zavod çox böyük çirklənmə mənbəyidir. Bu zavoddan radioaktiv maddələrin çox hissəsi ətraf mühitə emal nəticəsində deyil, emala qədər nüvə yanacağının saxlanıldığı qabların korroziyası nəticəsində atılır. Yüklə 36,65 Kb. Dostları ilə paylaş:
|