Microsoft Word Radiobiologiya d?rs v?saiti sixilmish doc

 
 
164 
 
strotosferdə  aparılan  istilik  ‐  nüvə  partlayışları  zamanı  yaranır.  Bu  gün  adı  çəkilən 
partlayışların  həyata  keçirilməsinə  qadağan  qoyulduğundan,  hal  ‐  hazırda  tritium 
yaranmasının yeganə mənbəyi  nüvə reaktorlarıdır. 
Tritiumun  əsas  bioloji  təhlükə  yarada  bilməsi  onun  β  ‐zərrəciklərlə  daxili 
şüalanma  yarada  bilməsidir.  Belə  ki,  tririum  su  buxarı  vasitısilə  nəfəs  orqanlarından, 
sulu  yeməklər  vasitəsilə  isə  qida  borusundan  asanlıqla  orqanizmə  daxil  ola  bilir. 
Tritiumun dəri vasitəsilə də orqanizmə daxil ola bilməsi mümkündür.  
Tritium reaktorun aktiv zonasını soyutmaq üçün istifadə olunan su çənlərində 
toplanır  və  buxarlanmaqla  yerüstü  atmosferə  və  yeraltı  sulara  daxil  olur.  Kimyəvi 
“tələlər”  də  daxil  olmaqla,  tritiumu  tuta  bilən  effektiv  “tələlər”  yaratmaq  mümkün 
olmadığından, AES ‐ lərin ətrafında həmişə tritiumun konsentrasiyası yüksək olur.  
Çernobıl  AES    ‐  də  baş  verən  məlum  qəzadan  sonra  nüvə  enerjisinin  inkişafı 
proqramının əleyhinə kəskin çıxışlar başlandı və mövcud AES ‐ lərin belə ləğv edilməsi 
tələbi  ilə  çıxış  edən  ekoloji  hərəkətlər  yarandı.  Qeyd  edək  ki,  son  vaxtlar  yeni  bir 
qəzanın  da  (Fukusima  AES    ‐  də)    baş  verməsinə  baxmayaraq,  bu  sual  ətrafında 
ehtiraslar  xeyli  səngimişdir.  Çox  yəqin  ki,  real  vəziyyətin  qiymətləndirilməsi  üçün 
zamana ehtiyac olmuşdur. Artıq çoxlarına aydın olmuşdur ki, yalnız neft, daş kömür və 
təbii  qaz  kimi  əsas  enerji  mənbələrindən  istifadə  etməklə  yaranmış  enerji  ‐  ekoloji  
böhrandan  çıxmaq mümkün  deyildir.  Məsələn,  məlum  olduğu  kimi,  külli miqdarda 
oksigenin  yanmasını  tələb  edən  adi  yanacaq  növlərindən  istifadə  atmosferdə  karbon 
qazının  miqdarının  kəskin  artmasına  səbəb  olur.  Bu  isə  böyük  ərazilərdə  ekoloji 
tarazlığın pozulmasına, turşu yağışlarının intensivləşməsinə və nəticədə meşələrin məhv 
olmasına,  həşəratların,  vəhşi  heyvan  və  balıqların  birgə  yaşayışını  və  inkişafını  şübhə 
altına alan şəraitin formalaşmasına zəmin yaradır. Karbon qazının miqdarının verilmiş 
ərazidə  kəskin  artması    həmçinin    də  istixana  (parnik)    effekti    adlanan    effektin  
yaranmasına səbəb olur.  
Reaktorlarda  istifadə  olunan  nüvə  yanacağı  üçün  isə,  məlum  olduğu  kimi, 
oksigen  tələb olunmur.  Bu prosesdə  karbon  qazı  isə  cüzi  miqdarda  yaranır.  Həmçinin 
də  AES  ‐  lərin  normal  rejimdə  işi  kifayət  qədər  ekoloji  təmizliyi  təmin  edir.  Bu  zaman 
istilik  və  elektrik  enerjisi  istehsalı,  adi  yanacaqla  işləyən  elektrik  stansiyaları  ilə 
müqayisədə,  həm  də  ucuz  başa  gəlir.  Nəhayət,  nüvə  yanacağı  reaktor  işləyən  zaman 
yenidən süni yolla artırıla bilən nadir xüsusiyyətə malikdir. 
Müasir  həyatın  tələbi  kimi  nüvə  enerjisinin  əhəmiyyəti  bu  gün  danılmazdır. 
Dünyada istehsal olunan elektrik enerjisinin 20 %  ‐ dən çoxu AES ‐ lərin payına düşür. 
Bu rəqəm Rusiyada 15%,  İspaniyada  40%,  Fransada isə  80%  təşkil edir (Барсуков 
О.А., Барсуков К.А. , 2003). 
Dediklərimizi  ümumiləşdirərək  belə  nəticəyə  gəlmək  olar  ki,  AES  ‐  lərin 
təhlükəsiz  işləməsinin  təmin  edilməsinin  bu  gün  əsas  problem  olaraq  qalmasına 
baxmayaraq,  nüvə  enerjisindən  istifadəsiz  keçinməyin  də  mümkün  olmadığı  hər  kəsə 
aydındır.   
Qeyd  edək  ki, sənaye istilik ‐ nüvə reaktorlarını yaratmaq mümkün olsa, onda  
enerji    sahəsində   vəziyyət   radikal   dəyişə   bilər. Yaxın  gələcəkdə  olmasa  da, bu  tip  

---

 
 
165 
 
reaktorları  yaratmağa  böyük  ümidlər  vardır.  Məlum    olduğu    kimi,    hələlik  yalnız 
partlayış  təsiri  yarada  bilən  istilik  ‐nüvə  qurğuları  yaratmaq  üzrə  tədqiqatlar  uğurla 
başa  çatmışdır.  İdarə  oluna  bilən  istilik‐nüvə  reaksiyalarının  aparıla  bilməsi  üzrə 
tədqiqatlar isə intensiv həyata keçirilir.  
  
Atom    Elektrik    Stansiyalarının  şüalanma    mənbəyi  kimi  əhalinin  ümumi 
şüalanmasında  cüzi  rol  oynaması  məlumdur.  Buna  səbəb  nüvə  qurğularının  normal 
fəaliyyəti zamanı ətraf mühitə   atılan   radioaktiv   maddələrin  miqdarının, adətən,  çox  
da böyük olmamasıdır. Buna baxmayaraq bu şüalanma mənbəyi ətrafında mübahisələr 
bu  günə  qədər  də  səngimək  bilmir.  1984  ‐  cü  ilin  sonunadək  dünyanın  26  ölkəsində 
elektrik  enerjisi  istehsal  edən  345  nüvə  reaktoru      fəaliyyət    göstərirdi.    Bunların  
ümumi  gücü  220 QVt   təşkil  edirdi  ki, bu  da,  bütün elektrik stansiyalarının gücünün 
13%  ‐ nə bərabər idi  (Отчет МАГАТЭ
*
  за 1984 г.). 
Cədvəl  6.4  ‐  də  1984‐cü  ilin  sonuna  qədər  fəaliyyətdə  olan    Atom  Elektrik 
Stansiyalarına  malik  ölkələrin  adları,  enerji  bloklarının  sayı  və  onların  müvafiq  gücləri 
öz əksini tapmışdır.Həmin vaxtdan da başlayaraq hər 5 ildən bir bu güc təxminən 2 dəfə 
artır. Bu cür artım tempinin saxlanıla biləcəyi hələ məlum deyil, lakin o məlumdur ki, 
2000  ‐  ci  ilə  qədər  nəticələrin  təhlili  bu  sahədə  azalma  tendensiyasının  olmasını 
göstərir. Buna səbəb olaraq, iqtisadi çətinliklər, elektrik enerjisindən səmərəli istifadəyə 
dair  tədbirlərin  həyata  keçirilməsi  və  həm  də  geniş  ictimaiyyətin  böyük  etirazları 
göstərilir.                         
 
Atom  Elektrik  Stansiyaları  uranın  çıxarılması  və  zənginləşdirilməsindən 
başlayan  istilik‐  nüvə  tsiklinin  çox  az  hissəsini  təşkil  edir.  Bu  prosesdə  əsas  mərhələni 
nüvə yanacağının istehsalı təşkil edir. AES ‐ də istifadə olunan nüvə yanacağı bəzən həm 
də  ikinci  emala  məruz  qalır.  Bu  mərhələ  uran  və  plutoniumun  ayrılması  ilə  aparılır. 
Ümumi prinsipə əsasən nüvə tsikli  radioaktiv tullantıların basdırılması ilə nəticələnir. 
 
Qeyd  edək  ki,  istilik  nüvə  tsiklinin  hər  mərhələsində  ətraf  mühitə  radioaktiv 
maddələr  atılır.  Müxtəlif  mərhələlərdə  əhalinin  aldığı  dozanı  qiymətləndirmək  çox 
çətindir. Bunun səbəbi hətta eyni konstruksiyaya malik eyni tip qurğulardan radioaktiv 
maddələrin sızmasının eyni olmamasıdır. Məsələn, istilikdaşıyıcı və ləngidici rolunu su 
oynayan  reaktorlarda  iki  müxtəlif  qurğudan  (və  yaxud  da  müxtəlif  illərdə  eyni 
qurğudan) radioaktiv qazların sızması bir‐birindən milyon dəfə fərqlənə bilir. 
Nüvə reaktorlarının yarardığı şüalanma dozası şüalanma vaxtından  və reaktordan olan  
məsafədən  də  asılı  olur.  Belə  ki,  AES  ‐  dən  uzaqlaşdıqca,  insanların  aldığı  şüalanma 
dozası  da  azalır.  Nəzərə  alsaq  ki,  yaşayış məntəqələrindən  uzaqda  yerləşən  AES  ‐  lərlə 
yanaşı,  həm  də  böyük  yaşayış  massivlərinə  yaxın  AES  ‐  lər  də  mövcuddur,  onda  bu 
şüalanma  növünə  də  xüsusi  diqqətin  olması  zərurəti  yaranır.  Əlavə  olaraq,  hər  bir 
reaktor  ətraf  mühitə  müxtəlif  yarımparçalanma  perioduna  malik  çoxlu        sayda     
radionuklidlər  səpələyir.   Bunların    bir   çoxu    tez   bir   zamanda parçalandığından  
yalnız  yerli  əhəmiyyət  kəsb  edir.
 
Digərləri  isə  uzun  müddət  yaşaya  bilirlər  və  qlobal 
köçürmələr  yolu  ilə  Yer  kürəsinin  hər  tərəfinə  yayılırlar.  Bu  zaman  müxtəlif 
radionuklidlərin ətraf mühitdə özlərini aparmaları da fərqlənə bilir. Belə ki, onların  
bəziləri ətraf mühitdə böyük sürətlə, digərləri isə çox kiçik sürətlə yayılırlar.
 

---