Microsoft Word Radiobiologiya d?rs v?saiti sixilmish doc
Yüklə 36,65 Kb. Pdf görüntüsü
|
153 radionuklidlərə müxtəlif həssaslıq göstərməklə, onları selektiv toplaya bilir və bununla da lokal şüalanma yarada bilir. Radon yüksək həllolma qabiliyyətinə malikdir. Belə ki, 0‐30 o S temperatur intervalinda onun suda konsentrasiyasının havada konsentrasiyasına nisbəti 0.5 – 0.2 ‐ yə bərabər olur. Bu səbəbdən də Yer suxurlarında və torpaqda yaranan radon asanlıqla atmosferin yerüstü təbəqəsinə və yeraltı su mənbələrinə daxil ola bilir. Son nəticədə isə torpaq mikroflorası, bitkilərin kök sistemləri, yerüstü flora və fauna 5.49 MeV ‐ ə bərabər yüksək enerjili α ‐ şüalanmanın təsirinə məruz qalır. Radon və onun parçalanma məhsulları insan orqanizminə nəfəs yolları vasitəsilə daxil olur və orqanizmin α ‐ zərrəciklərlə daxili şüalanmasını yaradır. Cədvəl 5.30 ‐ da normal radiasiya fonuna malik ərazilər üçün uran və torium sırası komponentlərin hər nəfərə düşən illik effektiv doza qiymətləri göstərilmişdir. Cədvəl 5.30. Normal radiasiya fonuna malik ərazilər üçün uran və torium sırası komponentlərin hər nəfərə düşən illik effektiv doza qiymətləri Cədvəldə göstərilən qiymətlərdən aydın olur ki, təbii mənbələrin yaratdığı daxili şüalanma dozasına ən çox “ töhvəni ” radonun parçalanma məhsulları verir. Başqa sözlə desək, Rn 222 izotopunun parçalanması 800 mkZv, Pb 210 izotopunun parçalanması 130 mkZv, Rn 220 izotopunun parçalanması isə 170 mkZv şüalanma dozası yaradır. Bunlar da, artıq qeyd etdiyimiz kimi, kosmogen və primordial nuklidlərin yaratdığı 1341 mkZv ‐ ə bərabər ümumi daxili şüalanma dozasının 83 % ‐ ni təşkil edir. Havadan 7.5 dəfə ağır olan radon qazı suda, qanda və limfada yaxşı həll olur (qaynama temperaturu 65 o S‐dir). Bu səbəbdən də onun insan bədəninin vahid həcminə düşən miqdarı havadakı miqdarının ~ 50 % ‐ ni təşkil edir. Şüalanma mənbəyi İllik effektiv doza, mkZv Xarici şüalanma Daxili şüalanma Cəmi Uran ‐ 238 sırası 238 U→ 234 U 230 Th 226 Ra 222 Rn→ 214 Po 210 Pb→ 210 Po 90 10 7 7 800 130 1044 Torium ‐ 232 sırası 232 Th 228 Ra → 224 Ra 220 Rn→ 208 Tl 140 3 13 170 326 Cəmi 230 1140 1370 154 Radon problemi neft ‐ qaz və başqa faydalı qazıntı yataqlarına malik Respublikamız üçün də çox vacib problemdir və ona layiqincə diqqət yetirilməməsi təəssüf doğurur. Yalnız 2010‐2011‐ci illərdə, ilk dəfə olaraq, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Geologiya İnstitutunun əməkdaşları Cənubi İsveçrənin Radon Mərkəzinin və Tətbiqi Elmlər Universitetinin əməkdaşları ilə birlikdə Respublikamızın ayrı‐ayrı ərazilərində yaşayış binalarında və istehsalat müəssisələrində radonun konsentrasiyasının təyininə dair təcrübələr aparmışlar. Bu tədqiqatlar İsveçrə Milli Elm Fondunun maliyyə dəstəyi ilə qrant layihəsi əsasında aparılmışdır. Müəyyən edilmişdir ki, radonun konsentrasiyası çox geniş intervalda (0.32 Bk/ m 3 ‐dən 1109.02 Bk / m 3 ‐ə qədər) dəyişir (Алиев Ч.С. и др., 2012). Alınmış nəticələrin əsasında radonun həcmi aktivliyinin və anomal konsentrasiyaya malik yerlərin xəritəsi təptib edilmişdir (Алиев Ч.С. и др., 2012). Bu xəritələr, uyğun olaraq, şəkil 5.18 ‐ də və şəkil 5.19 ‐ da göstərilmişdir . Рис. 5.18. Azərbaycanın ərazisində radonun həcmi aktivliyinin paylanma xəritəsi. Xəritələrin təhlilindən aydın olur ki, Talışın və Böyük Qafqazın dağ massivləri daha yüksək radon konsentrasiyası ilə xarakterizə olunduğu halda, ovalıq ərazilərdə bu qazın konsentrasiyası nisbətən aşağı olur. Cədvəl 5.31 –də Respublikamızda müxtəlif tikinti materiallarından istifadə edilməklə tikilmiş binalarda radonun konsentrasiyasına dair göstəricilər əks olunmuşdur (Алиев Ч.С. и др., 2012). 155 Рис. 5.19. Azərbaycanın ərazisində radonun anomal konsentrasiyalı yerlərinin xəritəsi. Cədvəl 5.31. Müxtəlif tikinti materiallarından istifadə edilməklə tikilmiş binalarda radonun konsentrasiyası. Tikinti materialı Binada radonun konsentrasiyası, Bk/m 3 maksimal minimal orta ədədi orta Ağac 215.56 13. 69 70. 55 46. 82 Çay daşı 833. 92 0. 32 99. 63 73. 12 Təbii daş 328. 01 51. 86 114. 38 103. 50 Kubuk daşı (əhəngdaşı) 1014. 29 0. 32 79. 00 54. 46 Beton 253. 02 13. 32 52. 04 36. 95 Kərpic 1109. 02 5. 59 94. 50 61.74 Yonulmuş daş 664. 02 19.76 189. 95 97. 04 Samanlı kərpic (çiy kərpic) 795.72 0. 32 88. 76 64. 81 Cədvəldən göründüyü kimi, əhəng daşı, bişmiş kərpic və çiy kərpicdən tikilmiş binalarda radonun konsentrasiyası kifayət qədər yüksək olur. Ağac və beton evlər isə radonun konsentrasiyası baxımından qənaətbəxş hesab oluna bilər. Yüklə 36,65 Kb. Dostları ilə paylaş:
|