Microsoft Word Radiobiologiya d?rs v?saiti sixilmish doc
Yüklə 36,65 Kb. Pdf görüntüsü
|
151 olmayan izotopu ilə birlikdə daxil olur. Nəzərə alsaq ki, K ‐ 40 izotopu insanın cinsiyyət vəzilərində toplanmaq və orqanizmində müxtəlif mutasiyalar yaratmaq qabiliyyətinə malikdir, onda bu izotopun xüsusi əhəmiyyət kəsb etməsi danılmazdır. Cədvəl 5.29. Radioaktiv kalium – 40 izotopunun qida məhsullarında miqdarı Qida məhsulu Kalium‐40 izotopunun miqdarı, mkq/kq Qida məhsulu Kalium‐40 izotopunun miqdarı, mkq/kq Çovdar çörəyi 2420 Donuz yağı 1690 Makaron 1300 Balıq 2620 Qarabaşaq yarması 1300 Qurudulmuş meyvə 3000 Düyü 700 Kartof 4490 Noxud 9070 Kələm 3300 Buğda unu (əla növ) 860 Şəkər çuğunduru 3530 Təzə sağılmış süd 1430 Yer kökü 2870 Kərə yağı 140 Soğan 1510 Kəsmik 3720 Şokolad 5630 Pendir 890 Kakao 11110 Mal əti 3380 Daxili şüalanma dozasının çox hissəsini uran ‐ 238 sırası radionuklidləri, az hissəsini isə torium ‐ 232 sırası radionuklidləri yaradır. Bunlardan bəziləri, məsələn, qurğuşun ‐ 210 və polonium ‐ 210 izotopları orqanizmə qida vasitəsilə daxil olur. Bu radionuklidlər balıq və molyuskalarda daha çox toplana bildiyindən bu məhsullardan çox istifadə edən insanlar daha yüksək daxili şüalanmaya məruz qalırlar. Uzaq şimalda on minlərlə insanın qida rasionunun tərkib hissəsini yuxarıda adı çəkilən hər iki izotopun konsentrasiyasının kifayyət qədər yüksək olduğu maral əti təşkil edir. Bu izotoplar maralların orqanizminə qışda, onlar şibyə ilə qidalanan zaman daxil olurlar. Bu hallarda maral əti ilə qidalanan insanların orqanizmində polonium ‐ 210 izotopunun yaratdığı daxili şüalanma orta şüalanma səviyyəsindən 35 dəfəyə qədər çox olur. Yerin digər yarımkürəsində, Qərbi Avstraliyanın uranla zəngin ərazilərində yaşayan insanlar əsasən qoyun və kenquri əti ilə və bu heyvanların içalatı ilə qidalandığından, onlar, orta səviyyə ilə müqayisədə, ~ 75 dəfə çox şüalanma dozası qəbul edirlər. Orqanizmə daxil olan Pb 210 və Po 210 izotoplarının təxminən 70% ‐ nin skeletdə toplanmasına və siqaret çəkən insanların ağ ciyərində Po 210 izotopunun konsentrasiyasının, siqaret çəkməyənlərlə müqayisədə, 3 dəfə çox olmasına dair məlumatlar vardır. 152 70 kq kütləli yaşa dolmuş insan orqanizmində orta hesabla 7∙10 ‐4 q U 238 , 5∙10 ‐6 q U 235 , 7∙10 ‐9 q Th 232 , 2.5∙10 ‐10 q isə Ra 226 izotopu və cüzi miqdarda C 14 , Po 210 və s. izotopları olur. Bu izotoplar fasiləsiz olaraq orqanizmə daxil olmaqla yanaşı, həm də qismən onu tərk edir. Buna görə də yeyinti məhsullarında, suda və havada uzun yaşama müddətli təbii radionuklidlərin miqdarının çox olması orqanizmdə formalaşmış tarazlığı poza bilir (Радиация. Дозы, эффекты, риск, 1988). Qeyd edək ki, bütün mümkün daxili şüalanma yollarından ən təhlükəlisi “çirkli” hava ilə nəfəs almaqdır. Birincisi, ona görə ki, orta ağırlıqlı işlə məşğul olan yaşlı insan gün ərzində ~ 20 m 3 hava udur (içdiyi su isə cəmisi 2ℓ ‐ dir). İkincisi, ona görə ki, insan orqanizminə nəfəs yolu ilə daxil olan radioaktiv maddələr orqanizm tərəfindən sürətlə mənimsənilir. Nəfəsalma zamanı radioaktiv toz zərrəcikləri, qismən də olsa, ağız boşluğuna və burun çəpərlərinə çökərək, asanlıqla mədəyə daxil ola bilir. Aerozolların ağ ciyərdə yığılması isə toz zərrəciklərinin ölçülərindən asılı olur. Ölçüləri 1mm ‐ dən böyük olan daha iri zərrəciklər yuxarı nəfəs yollarında ilişib qalır və əsasən hayxırılıb tüpürülülməklə oqanizmdən kənarlaşdırılır. Kiçik ölçülü zərrəciklərin 70 % ‐ ə qədəri isə ağ ciyərdə toplanır. Radioaktiv maddələr orqanizmə düşməmişdən əvvəl ətraf mühitdə mürəkkəb marşrut üzrə hərəkət edirlər (şəkil 5.17) ki, bu da şüalanma dozasının qiymətləndirilməsi zamanı mütləq nəzərə alınmalıdır. Şəkil 5.17. Radioaktiv maddələrin orqanizmə düşənə qədər ətraf mühitdə hərəkət marşrutu. Radionuklidlərin eyni bir konsentrasiyasında daxili şüalanma, xarıcı şüalanma ilə müqayisədə, dəfələrlə təhlükəli olur. Bu, daxili şüalanma halında toxumaların şüalanma vaxtının daha böyük olması ilə əlaqədardır. Aydındır ki, bu vaxt radiasiya mənbələrinin orqanizmdə qalma müddəti ilə müəyyən edilir. Məsələn, radium ‐ 226 və plutonium ‐ 239 kimi daha qorxulu radionuklidlər orqanizmi, demək olar ki, tərk etmirlər və insanın bütün ömrü boyu onun üçün şüalanma mənbəyi rolunu oynayırlar. Daxili şüalanmanın daha dramatik hal olmasına digər səbəb radionuklidlərin müxtəlif toxumalarda bərabər paylanmamasıdır. Belə ki, ayrı‐ayrı orqanlar Radionuklid Mədəni bitkilərin torpaqüstü hissəsi Otlaqlar Heyvan südü Heyvan əti İnsan orqanizmi Yüklə 36,65 Kb. Dostları ilə paylaş:
|