Microsoft Word Radiobiologiya d?rs v?saiti sixilmish doc
Yüklə 36,65 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- b) Qaz boşalması sayğacları.
69 İonlaşdırıcı kameralar elektronlar, γ ‐ kvantlar, protonlar və s. kimi müxtəlif növ zərrəcikləri (şüalanmanı) qeydə almağa imkan verir. Qeydəalma prosesində kameradakı qaz, ya bilavasitə ilkin zərrəciklərin təsiri ilə ionlaşır, ya da γ ‐ kvantların kameranın divarlarından qopardığı elektronlar qazı ionlaşdırır. Kameraya doldurulmuş qazın təzyiqi, qarşıya qoyulmuş məqsəddən asılı olaraq, atmosfer təzyiqinə bərabər və ya ondan fərqli ola bilir. Bu gün müxtəlif formalı və müxtəlif ölçülü ionlaşdırıcı kameralar işləyib hazırlamaq mümkün olmuşdur ki, bunlardan da ən geniş yayılanı paralel müstəvi elektrodları olan kameralardır. Dediklərimizdən aydın olur ki, ionlaşdırıcı kameranın iş prinsipinin əsasında ilkin zərrəciklərin təsiri ilə qazın ionlaşması və kamerada müsbət və mənfi yüklü zərrəciklərin yaranması dayanır. Bu halda yaranmış zərrəciklər elektrik sahəsinin təsiri ilə elektrodlara tərəf hərəkət etməklə, dövrədə elektron ölçü cihazının köməyi ilə qeydə alınan elektrik cərəyanı yaradır. Bu qaydada işləyən kamera cərəyan və ya inteqral rejimli kamera adlanır. Cərəyan rejimli kameralardan doza və doza gücünü təyin etmək üçün istifadə edilir. İonlaşdırıcı kamera impuls rejimində də işləyə bilər (şəkil 4.3). Bu halda ionlaşdırıcı kameranın işçi həcminə daxil olan ayrı‐ayrı zərrəciklər qeydə alınır. İmpuls rejimində işləyən ionlaşdırıcı kameralardan yüklü zərrəciklərin sayını təyin etmək üçün istifadə olunur. b) Qaz boşalması sayğacları. Bir çox yüklü zərrəcikləri və γ ‐ kvantları qeydə almaq üçün qaz boşalması sayğacları adlanan sayğaclardan istifadə edilir. Kamera Gücləndiriciyə C R _ Şəkil 4.3. İmpuls rejimində işləyən ionlaşdırıcı kameranın işləmə sxemi. İlk qaz boşalması sayğacı alman fiziki Hans Heyger tərəfindən quraşdırılmış və sonradan digər alman fiziki Ervin Müller tərəfindən təkmilləşdirilmişdir. Bu səbəbdən də qazboşalması sayğaclarını adətən Heyger ‐ Müller sayğacları adlandırırlar. Bu gün qaz boşalması sayğaclarından ən geniş istifadə olunanı Heyger ‐ Müller sayğacları və Proporsional sayğaclardır. Proporsional sayğaclar (həmçinin də Heyger ‐ Müller sayğacları), adətən, təsirsiz qazla (ya da qaz qarışığı ilə) doldurulmuş, germetik, silindrik formalı borudan ibarətdir. Borunun oxu boyunca nazik (0.05 mm diametrli) metal məftil çəkilmişdir. Bu sayğacın 70 gövdəsi rolunu aliminiumdan, paslanmayan poladdan və ya şüşədən hazırlanmış və diametri bir neçə santimetr, uzunluğu isə bir neçə santimetrdən bir neçə destimetrə qədər olan boru oynayır. Şüşə olan halda gövdənin daxili səthi nazik keçirici təbəqə ilə örtülür (şəkil 4.4). 1 2 1 _ C R + Şəkil 4.4. Qazboşalması sayğacının ölçmə dövrəsinə qoşulma sxemi (1 ‐ katod, 2 ‐ anod). Borunun bir ‐ birindən dielektrik təbəqə ilə ayrılmış gövdəsi və metal məftil silindrik kondensatorun köynəkləri rolunu oynayır. Bu halda kondensatorun xarici köynəyi (sayğacın gövdəsi) katod, metal məftil isə anod olur. Sayğacın işçi həcmi əksər hallarda 0.1 atm. təzyiqli qaz qarışığı ilə (məsələn, arqon qazı və metil spirtinin qarışığı ilə) doldurulur. Yüklü zərrəcikləri qeydə almaq üçün sayğacın elektrodlarına yüksək sabit gərginlik verilir. Müxtəlif növ sayğaclar üçün bu gərginlik (300 – 400) V‐dan (1500 – 2000) V ‐ a qədər intervalda dəyişir. Borunu dolduran qaz və ya qaz qarışığı adi halda neytral atom və molekullardan təşkil olunduğundan, sayğacın işçi həcmində adətən yüklü zərrəcik olmur və belə dövrədə cərəyan yaranmır. Böyük sürətli yüklü zərrəciyin sayğacın işçi həcmindən keçməsi isə həmin qazı ionlaşdırır və nəticədə elektrik dövrəsində cərəyan yaranır. Cərəyan keçən anda qaz boşalması sayğacında 10 8 – 10 9 sayda ion cütünün əmələ gətirdiyi cərəyan impulsu yaranır və beləliklə də zərrəciyin qeydə alınması həyata keçir. Taclı boşalma adlanan bu növ müstəqil qaz boşalması parıltısını söndürmək və sayğacın yeni zərrəciyi qeydə ala bilməsini təmin etmək üçün xüsusi elektron sxemindən istifadə edilir. Qazboşalması sayğacları ionlaşdırıcı kameradan onunla fərqlənir ki, bunlar üçün ilkin ionlaşma deyil, ilkin ionların qazın atomları (molekulları) və kameranın divarı ilə toqquşması nəticəsində yaranan ikinci ionlaşma xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Elektrodların qeyd olunan formada yerləşdirilməsi hesabına sayğacda elektrik sahəsinin gərginliyi qeyri‐bərabər paylanır. Daha dəqiq desək, detektorun ümumi həcminin kiçik hissəsini təşkil edən məftilin yaxımlığında gərginlik yüksək, digər Yüklə 36,65 Kb. Dostları ilə paylaş:
|