Microsoft Word Radiobiologiya d?rs v?saiti sixilmish doc
Yüklə 36,65 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AMEA ‐ nın akademiki, Əməkdar elm xadimi, kimya elmləri doktoru, professor A.A.Qəribov.
- FƏSİL I _______________________________________________________________ RADİASİYA BİOLOGİYASI VƏ ONUN TARİXİ İNKİŞAF MƏRHƏLƏLƏRİ
- Radiasiya biologiyası
4 Radiobiologiya ‐ ionlaşdırıcı şüalanmanın canlı orqanizmlərə təsirini öyrənən elm sahəsidir. Canlı orqanizmlərin radiasiyaya qarşı həssaslığı, onların radiasiyanın zərərli təsirlərinə qarşı davamlılığı (radiasiyanın zərərli təsirlərinə müqavimət göstərə bilməsi), həmçinin də radiasiya şəraitinə uyğunlaşması və s. kimi problemlərin mexanizmlərinin aydınlaşdırılması radiobiologiya elminin əsas tədqiqat istiqamətlərindən hesab olunur. Adı çəkilən tədqiqat istiqamətlərində bu problemlər radiorezistentlik, radioadaptasiya, radiostimullaşma adlandırılır. Qeyd edim ki, kompleks elm sahəsi olan Radiobiologiya XX əsrin elmi hesab olunur. Bu elm sahəsi fiziklərin, kimyaçıların, riyaziyatçıların, həkimlərin, biofiziklərin, molekulyar bioloqların, klassik bioligiyanın müxtəlif sahələrinin mütəxəssislərinin səy və bacarıqlarının birləşdirilməsini tələb edən elm sahəsidir. Müəyyən olunmuşdur ki, ionlaşdırıcı şüalanmanın təsiri canlı orqanizmlərin molekulyar, hüceyrə, toxuma və ayrı‐ayrı orqanlar kimi hər bir struktur səviyyəsində bir çox dönən və dönməz proseslər yaradır. Birinci struktur səviyyəsində orqanizmi təşkil edən molekulların həyəcanlanması, ionlaşması və dissosiasiyası baş verir. Bu proseslər, öz mahiyyəti etibarı ilə, radiasiyanın təsirinin ilkin təzahür formalarıdır və onlar növbəti proseslər üçün zəmin yaradır. Nəzərə alsaq ki, orqanizmin çox hissəsini su təşkil edir və biokimyəvi proseslərdə suyun radiolizi mühüm rola malik olur, onda molekulyar səviyyədə baş verən bu təsirin bir çox növbəti proseslər üçün başlanğıc ola biləcəyi heç bir şübhə doğurmur. İonlaşdırıcı şüalanmanın bütövlükdə orqanizmdə, onun ayrı‐ayrı toxuma və orqanlarında biokimyəvi proseslərin pozulmasına səbəb olması son nəticədə canlı toxuma hüceyrələrinin uzlaşdırılmış birgə fəaliyyətini tədricən pozur. Xüsusi tədqiqatlarla müəyyən edilmişdir ki, radiasiyanın təsiri ilə hüceyrələrin təbii bölünmə prosesi pozulur və onlar məhv ola bilir. Əgər şüalanmış hüceyrələr məhv olmurlarsa və həyat fəaliyyətli qalırlarsa, onda onlar bədxassəli hüceyrələrin əcdadlarına çevrilir. Bu gün kiçik dozalı ionlaşdırıcı şüalanmanın bir çox biokimyəvi proseslərin gedişində stimullaşdırıcı rola malik olması və radiasiya zədələnmələrinin reparasiya proseslərinin, yəni hüceyrə və orqanizimlərin şüalanmanın yaratdlğı zədələnmələri ardan qaldıra bilmək qabiliyyətinə malik olması (radiasiya “zədələnmələrini” reparasiya edən sistemin “fəallaşması”) faktlarının kəşf olunması Radiobiologiya elminin ən böyük nailiyyətlərindən hesab olunur. Bunlar isə, ionlaşdırıcı şüalanmanın həm kənd təsərrüfatı heyvanlarının və müxtəlif bitkilərin zərərverici və parazitlərdən zərərsizləşdirilməsi, həm də bu şüalanma növünün seleksiya və mədəni bitkilərin məhsuldarlığının artırılması kimi praktiki işlərdə istifadəsinə şərait yaratmış olur. Bundan əlavə, radiohəssaslığa dair müəyyən qanunauyğunluqların aşkar edilməsi və bu qanunauyğunluqların mexanizmlərinin aydınlaşdırılması müxtəlif orqanizmlərin radiasiyanın zərərli təsirindən mühafizə tədbirlərinin işlənib hazırlanmasına kömək edir. AMEA ‐ nın akademiki, Əməkdar elm xadimi, kimya elmləri doktoru, professor A.A.Qəribov. 5 FƏSİL I _______________________________________________________________ RADİASİYA BİOLOGİYASI VƏ ONUN TARİXİ İNKİŞAF MƏRHƏLƏLƏRİ İonlaşdırıcı şüalanmanın bioloji təsirinin öyrənilməsi çoxlu sayda elmi və sosial məsələlərlə diktə edilmişdir. Belə ki, birincisi, bütün canlılar təbii radiasiya fonunun daimi təsirinə məruz qalırlar. İkincisi, insanın texnogen fəaliyyəti, nüvə partlayışları, AES ‐lərdə və atom sənayesi müəssisələrində vaxtaşırı baş verən qəzalar planetimizin bir çox regionlarında təbii fonu əhəmiyyətli dərəcədə artırmışdır və bu regionlarda ionlaşdırıcı şüalanmanın mümkün ekstremal təsirləri (əsasən də ətraf mühitin digər çirkləndiriciləri ilə birlikdə) dözülməz şərait yaratmışdır. Üçüncüsü, ionlaşdırıcı şüalanmanın çoxlu sayda xəstəliklər üçün diaqnostik və terapevtik vasitə olduğu yaxşı məlumdur. Ona görə də radiasiya terapiyasının tətbiqi və yeni üsulların işlənib hazırlanması üçün şüalanmanın maddə ilə, hüceyrə, toxuma, ayrı ‐ ayrı orqan və bütöv orqanizmlə qarşılıqlı təsir mexanizmlərinin öyrənilməsi sahəsində dərin biliklərin əldə edilməsi çox vacibdir. Bu məsələlərin həlli üçün canlı sistemdə şüalanma enerjisinin udulmasının hər bir mərhələsində baş verən proseslərin hərtərəfli analizi aparılmalı, hər mərhələdə molekulyar dəyişmələr öyrənilməli, şüalanma dozasından asılı olaraq baş verən dəyişmələrin tam ardıcıllığını özündə əks etdirən vahid mexanizm müəyyənləşdirilməlidir. Adı çəkilən problemlərin həll edilməsi zərurəti yeni bir elmin, müasir biologiya elminin çox vacib sahələrindən biri olan “Radiasiya biologiyası” ‐nın yaranmasına səbəb oldu. Radiasiya biologiyası – ionlaşdırıcı şüalanmanın canlı orqanizmlərə təsirini öyrənən elm sahəsidir. Radiasiya biologiyası fiziklərin, kimyaçıların, riyaziyyatçıların, həkimlərin, biofiziklərin, molekulyar bioloqların, klassik biologiyanın müxtəlif istiqamətləri ilə məşğul olan alimlərin səylərini birləşdirən kompleks elm sahəsidir. Bu səbəbdən də hazırkı dövrdə Radiasiya biologiyasının Radiasiya ekologiyası və genetika, Radiasiya biokimyası və sitologiya, Radiasiya təbabəti və gigiyena kimi istiqamətləri inkişaf edir. Qeyd edək ki, bu sahədə işləmək qərarına gəlmiş gənc mütəxəssisi çətin bir yol gözləyir. O, biologiya və fizikanı dərindən bilməli, bu elmlərin müasir sahələrindən xəbərdar olmalıdır. Həqiqətən də, DNT, hüceyrə, zülal kimi makrosistemləri, öyrənilən bioloji obyektin quruluş və fiziologiyasını bilmədən, həmçinin də, bioloji obyektdə şüalanma enerjisinin udulmasının xüsusiyyətlərini nəzərə almadan radiasiyanın bioloji təsir qanunauyğunluqlarını dərk etmək olmaz. XX əsrin elmi hesab olunan Radiasiya biologiyası bu gün yüksək sürətlə inkişaf edən elm sahəsidir. Xirosima və Naqasaki faciəsi, nüvə silahlarının yaradılması və Yüklə 36,65 Kb. Dostları ilə paylaş:
|