127
Cədvəl 5.11.
226
Ra izotopunun ətraf mühit komponentlərində miqdarına dair göstəricilər
Ətraf mühit
komponenti
226
Ra ‐nın
miqdarı
Ətraf mühit
komponenti
226
Ra –nın
miqdarı
Dağ süxurları (Bk/kq)
Tikinti materialları (Bk/kq)
Qranit
96 – 114
Kərpic
23 – 152
Bazalt
18.5 – 40.7
Əhəngdaşı
kərpici
6 – 25
Qumdaşı
11.1 – 25.9
Beton
11 – 80
Əhəngdaşı
14.8 – 25.9
Sement
9 – 168
Şist
14.8
Gilli şist əsaslı
qaz betonu
320 – 2620
Alüminium şisti
2220
Su hövzələri (Bk/l)
Ağac
0.3 – 0.5
Çaylar
1.85∙10
‐4
– 2.96∙10
‐2
Mineral su
mənbələri
2.59∙10
‐3
– 5.1
Torpaqda
3.3 – 29.6
Okeanlar
7.4∙10
‐4
– 1.1∙10
‐2
Müxtəlif
şəhərlərdə su
kəmərlərindəki
sular
3.7∙10
‐3
– 38.8∙10
‐2
Radium torpaq və sudan asanlıqla bitkilərə keçə bilir. Müəyyən edilmişdir ki,
radiumun bitkilərdə (onların külündə) miqdarı 2.1 ∙ 10
‐2
Bk / kq ‐dan 2.5 Bk / kq ‐ a
qədər ola bilir. Konkret olaraq, bu izotop qaragilədə 26 ∙10
‐13
q/q, mərsində 21∙10
‐13
q/q, tozağacının yarpaqlarında və şam ağacının iynəyarpaqlarında nisbətən az (14.8
– 12.5∙10
‐13
q/q), şibyə, süpürgə kolu və ardıc kolunda isə daha az (9.7∙10
‐13
q/q)
miqdarda toplana bilir (Хотько Э. И. и др., 1983).
Qida zənciri üzrə radium balıqların orqanizminə 2.5∙10
‐2
‐ 23∙10
‐2
Bk/kq,
heyvanların ətinə isə 1.6∙10
‐2
– 5∙10
‐2
Bk / kq miqdarında daxil ola bilir.
Aydındır ki, radium bitki və heyvan mənşəli qida məhsulları ilə insan
orqanizminə də yol tapmalıdır. Qələvi ‐ torpaq elementi olaraq, radium, kalsium kimi,
əsasən skelet sümüklərində toplanır. Bu elementin ion halında yumşaq toxumalarda
da toplana bilməsi müəyyən edilmişdir.
Radiumun insan orqanizminə daxil olması və opqanizmin ayrı‐ayrı
orqanlarında toplanmasına dair nəticələr
cədvəl 5.12. ‐də
öz əksini tapmışdır.
Qeyd edək ki, radiumun parçalanması nəticəsində radioaktiv radon qazı
əmələ gəlir ki (bu haqda bir az sonra), onun da parçalanması, öz növbəsində, az
yaşama müddətinə malik radioaktiv elementlər zəncirini əmələ gətirir. Əsasən
atmosferdə baş verən bu parçalanma nəticəsində qurğuşun ‐210 (yarımparçalanma
periodu 22.3 il ) və polonium ‐ 210 (yarımparçalanma periodu 138.4 gün) kimi
128
Cədvəl 5.12.
226
Ra izotopunun qida ilə daxil olma nəticəsində insan orqanizmində
toplanmasına dair göstəricilər
Miqdarı
Normal radiasiya fonuna
malik rayonlarda
1.48∙10
‐2
– 6.3∙10
‐2
Bk/sutka
Yüksək radiasiya fonuna
malik rayonlarda
12.2∙10
‐2
Bk/sut.
Sümüklərdə konsentrasiyası
7.4∙10
‐2
– 2.8 Bk/kq
Yumşaq toxumalarda
konsentrasiyası
2.7∙10
‐3
– 1 Bk/kq
Bədəndə ümumi miqdarı
5.5∙10
‐1
– 51.8 Bk
radionuklidlər əmələ gəlir. Bu izotopların biosferdə özünəməxsus yayılması bioloji təsir
baxımından xüsusi əhəmiyyət kəsb etdiyindən onların üzərində ətraflı dayanaq.
Qurğuşun ‐ 210 (
210
Pb ) və Polonium ‐ 210 (
210
Po ). α ‐ şüalanma mənbəyi
olan bu radionuklidlərin insan orqanizminə təsiri, əsasən, onların orqanizmə daxil
olmasından sonra baş verir. Radonun atmosferdə parçalanması nəticəsində yaranan
bu radionuklidlər atmosferin özündə aerozollar şəklində olur. Qitələr üzərində (30
o
şimal en dairəsində) onların konsentrasiyası 1.1∙10
‐3
Bk/m
3
, okeanlar üzərində isə
(60
o
cənub en dairəsində) 0.07∙10
‐3
Bk/m
3
həddində olur.
210
Pb və
210
Po izotopları yağış suları vasitəsilə torpağa və bitkilərin
yarpaqlarına çökür (yağış suyunda
210
Pb ‐ un konsentrasiyası 0.7∙10
‐2
– 29∙10
‐2
Bk/l
həddində olur). Beləliklə də, onların, ya bilavasitə yarpaqlarla, ya da torpaqdan kök
sistemləri vasitəsilə bitkilərə keçməsi baş verir. Qeyd edək ki, torpaqda
210
Pb
izotopunun miqdarı 4.2 – 38.5 Bk/kq həddində olduğu halda, ali bitkilərdə bu rəqəm
1kq quru maddə üçün 37∙10
‐2
– 37∙10
‐1
Bk qədər olur. Şibyə bitkilərində isə bu rəqəm
50 dəfəyə qədər çox ola bilir (Гродзинский Д.М., 1965). Kanada, Finlandiya, Rusiya
(Murmansk bölgəsində), ABŞ (Alyaska bölgəsində) kimi şimal ölkələrində bitən
şibyələrdə
210
Pb və
210
Po radioizotoplarının miqdarı daha da çox olur. Adı çəkilən
ərazilərdə stratosferi traposferdən ayıran substratosfer qatından (bu qat, həm də
troponauza adlanır)
210
Pb və
210
Po izotoplarının daha çox çökməsi baş verir ki, bu da
onların uzun yaşama müddətli şibyə yarpaqları tərəfindən intensiv udulması ilə
nəticələnir. ARTEK ‐in
1978 –ci il nəticələrinə əsasən
210
Pb və
210
Po izotoplarının bu
bitkilərdə konsentrasiyası 1kq quru kütləyə görə 214 ‐ 292 Bk qədər olur. Bu
səbəbdən də şibyə ilə qidalanan şimal marallarının bədənlərində çöxlu miqdarda
210
Pb və
210
Po izotopları toplanmış olur. Qeyd edək ki, bu ölkələrdən ixrac olunan
maral ətində
210
Pb izotopunun miqdarı 22∙10
‐2
‐ 1.4 Bk/kq,
210
Po izotopunun miqdarı
isə 2.96 – 13.3 Bk/kq həddində olur.
Dostları ilə paylaş: |