140
Duymaz
həmən yerdə ağır möhnəti.
Ölkəsini tərk eləsə padişah,
Ac yataraq hiss eləyər qürbəti.
– Ey oğul, bu dediyim sifətlər səyahət zaman
ı xatircəmliyə və
gözəl istirahətə səbəb olar. Bu sifətlərdən məhrum olan adamlar xam
xəyala düşüb dünyan
ı gəzərlərsə, heç kəs onlardan bir xəbər tutub,
ad
ın
ı belə çəkməz.
Şer
Hər bir kəsə kinlə baxsa ruzigar,
Nə istəsə, istədiyi əks olar.
Yuvas
ına dönməməli bir quşu,
Qəza sərrast tora tərəf aparar.
Oğlan dedi:
–Ata,
alimlərin dediklərinə necə zidd ola bilərəm ki, demişlər: –
Doğrudur hər kəsin bir ruzusu var, lakin ona çatmaq üçün insan
bütün imkanlardan istifadə etmədidir, hərçənd olacağa çarə yoxdur,
amma buna baxmayaraq fəlakətə səbəb olan hadisələrdən qaçmaq
laz
ımd
ır.
Şer
Şübhəsiz ki, ruzi verir yaradan,
Lakin gərək özün çarə tapasan.
Hər adam
ı aparsa
da bir əcəl,
Əjdahan
ın ağz
ına sən girmə gəl.
Bir
də mən elə güclüyəm ki, q
ızm
ış fili y
ıxar, qəzəblənmiş şirlə
pəncələşə bilərəm. Ey ata, yaxş
ıs
ı budur ki, səyahətə ç
ıx
ım, yoxsa
bundan art
ıq yoxsulluğa taqətim yoxdur:
Şer
Kim itirsə var–dövləti, nə qəmi
Sərbəst gəzsin qoy o bütün aləmi.
141
Varl
ı yatar saraylarda gecələr,
Yoxsul isə harda olsa geçələr.
Oğlan bunu deyib atas
ından xeyir–dua ald
ı. Vidalaş
ıb yola
düşərkən o, öz–özünə deyirdi:
Beyt
Hünər sahibi olsa bəxtsiz adam,
Gedər bir yerə ki, tan
ınmaz tamam.
Oğlan bir qədər getdikdən sonra böyük bir çay
ın sahilinə çatd
ı.
Çay elə güclü idi ki, iri qayalar
ı bir–birinə ç
ırp
ır, gurultusu bir ağac
məsafədən eşidilirdi.
Beyt
Elə bir çay ki, ördəyi qorxudurdu hər zaman,
X
ırdaca dalğas
ına dözmürdü daş–dəyirman.
Gördü ki, çay
ın kənar
ında bir dəstə adam səfər yügünü bağlay
ıb
oturmuşdur.
Pulsuz gəncin ehsan əli bağlı olduğuna görə, sədəqə
əlini açmal
ı oldu. Lakin, nə qədər yalvard
ısa yard
ım göstərən olmad
ı.
Hətta rəhmsiz gəmiçi də istehza ilə ondan üz çevirib dedi:
Beyt
Pulsuz keçə bilərsənmi zorla dəniz yolunu,
On dirinin zorundansa ver bir ölü pulunu!
Gənc, gəmiçinin tənəsindən hiddətlənib ondan intiqam almaq is-
tədi. Lakin, bu zaman gəmi hərəkət etməyə başlad
ı. Gənc sevinərək
gəmiçiyə dedi:
–
Əynimdəki paltara raz
ı olsan, verərəm!
Gəmiçi tamahkarl
ığ
ına görə gəmini qaytard
ı.
Beyt
142
Hərislik ağ
ıl
ı salar kəməndə,
Tamahsa quşlar
ı, bal
ığ
ı bəndə.
Elə ki, gəncin əli gəmiyə çatd
ı, gəmiçinin yaxas
ından tutub onu
möhkəmcə döydü.
143
Beyt
Əlinə keçərsə məhv et əğyar
ı,
Ki, q
ısas ürəkdən silər qubar
ı.
Gəmiçinin yoldaş
ı gəmidən ç
ıx
ıb ona kömək etmək istədi. Lakin
o da bacara bilmədi. Nəhayət, bu qərara gəldilər ki,
gənclə barış
ıb,
onu pulsuz apars
ınlar.
Şer
Ac
ıq, hirs görəndə sus dayan zinhar,
Bəlan
ın qarş
ıs
ın müdara alar.
Hər kimin olarsa bir şirin dili,
Tük ilə o çəkər dal
ınca fili.
Bərkliyə rast gəlsən yumşaql
ıq göstər,
Ki, yumşaq ipəyi doğramaz xəncər.
Onlar gəncin ayaqlar
ına düşüb üzr istədilər və öpüşüb gəmiyə
götürdülər. Gəmi yola düşdü. Bir qədər getdikdən sonra suyun
ortas
ında yunanl
ılardan qalm
ış təmir sütununa rast gəldilər. Gəmiçi
sərnişinlərə müraciət edərək dedi:
–Gəmi xarab olubdur, onu təmir etmək laz
ımd
ır. Bir nəfər güclü,
igid adam sütuna ç
ıxmal
ı və gəminin kəndirini ona bağlamal
ıd
ır.
İgidliyinə qürrələnən gənc, incidilmiş ürəkdəki kini unutdu, halbuki,
atalar demişlər:
könlünü bir dəfə sınd
ırd
ığ
ın adama yüz dəfə yaxş
ıl
ıq
etsən də, yenə o bir pisliyin intiqam
ından ehtiyat etməlisən. Çünki
süngü yaras
ı sağalar, söz yaras
ı sağalmaz!
Beyt
Xilbaşa verirdi Bəktaş nəsihət
86
Düşməni döydünsə oturma rahət.
Şer
İncitsən bir qəlbi arxay
ın olma,
Ki, sənin öz qəlbin asudə qalar.
144
Hasar
ın bürçünə daş atsan bil ki,
Bir daş da hasardan sənə at
ılar.
Gənc gəminin kəndirini qoluna sar
ıy
ıb sütuna ç
ıxan kimi, gəmiçi
kəndiri dart
ıb onun əlindən ald
ı və gəmini sürüb getdi, yaz
ıq gənc
heyran qald
ı. O, suyun ortas
ında iki gün əziyyət və əzab çəkdi,
üçüncü gün yuxu onun yaxas
ından
tutub suya saldı. Bir gecə–gündüz
suda əl–ayaq çal
ıb əlləşdikdən sonra, nəhayət ölümcül bir halda
sahilə ç
ıxd
ı, ağaç yarpaqlar
ından, ot köklərindən yeyərək azac
ıq cana
gəldi, sonra baş al
ıb çöllərə yolland
ı. Xeyli yol getdikdən sonra o,
ac–susuz taqətdən düşmüş halda bir quyu baş
ına çatd
ı. Bura
toplanm
ış: camaat hərəsi bir qara pul verib su içirdi. Gəncin isə pulu
yox idi. O, zorla məqsədə çatmaq istədisə, yenə mümkün olmad
ı.
Ümidi kəsildi, bir neçə adam
ı gotürüb yerə vurdu. Camaat birləşib
onun üstünə düşdülər, döyüb möhkəm əzişdirdilər.
Şer
Fildə çox olsa da qüvvət, cəsamət,
hünülər birləşsə y
ıxarlar yəqin.
İttifaq
bağlasa qarıncalar da,
Dərisin deşərlər q
ızm
ış şirlərin.
Gənc çarəsiz qal
ıb, nəhayət karvan
ın dal
ınca yola düşdü. Karvan
axşam vaxt
ı elə bir düşərgəyə çatd
ı ki, orada hər an oğrular
ın basq
ın
etməsi ehtimal
ı var idi. Karvan əhlinin qorxudan əsdiyini və ölümü
gözləri qabağ
ına gətirdiyini gördükdə gənc dedi:
–Mən tək baş
ıma əlli adam
ın cavab
ın
ı verə bilərəm. Əgər o biri
gənclər də kömək etsələr, heç kim bizə bata bilməz.
Karvan əhli bu gopa inan
ıb ürəkləndilər, gənclə yoldaş
olmaqdan sevinərək, onu su
və yeməklə təmin etməyi lazım bildilər.
Oğlan
ın ac
ından az qalm
ışd
ı can
ı ç
ıxs
ın. O, lap taqətdən düşmüşdü.
Buna görə də onlar
ın verdiyi çörəkdən bir neçə tikə acgözlüklə yeyib,
üstündən su içdi, toxday
ıb şirin yuxuya getdi. Karvanda qoca bir kişi
vard
ı. O, yoldaşlar
ına müraciət edib dedi:
–Ay yoldaşlar, mən oğrulardan çox sizin yan
ın
ızdak
ı bu adam-
dan qorxuram. Deyirlər ki, bir ərəb bir qədər pul toplam
ışd
ı. O, oğru-
lar
ın qorxusundan gecələr evində tək yata bilmirdi, buna görə
145
dostlar
ından birini evinə gətirdi ki, ona ürək–dirək olsun. Dostu bir
neçə gün evdə qald
ıqdan sonra pullar
ın yerini öyrəndi və oğurlay
ıb
şəhərdən qaçd
ı. Sabah
ıs
ı gün camaat ərəbin
gözündə yaş, cibini boş
görüb soruşdu:
–Sənə nə olub? Yoxsa pullar
ın
ı oğru apar
ıbd
ır?
Dedi:
–Pullar
ım
ı oğru yox, gözətçi apard
ı.
Qitə
İlandan arxay
ın yaşamad
ım mən,
Bilirəm çalmaqd
ır onun xisləti.
İlan
ın dişindən daha bətərdir,
Dostcildli düşmənin qafil zərbəti.
Nə bilirsiniz, bəlkə bu gənc də oğrudur. O yəqan karvana
qoşulubdur ki, fürsət tap
ıb yoldaşlar
ına xəbər elsin. Məsləhət
görürəm ki, onu yuxuda qoyub yola düşək.
Karvandak
ı gənclər qocan
ın məsləhətani qəbul etdilər.
Pəhləvan
ın qorxusu qəlblərinə çökdü, onu yuxuda qoyub yola
ç
ıxd
ılar. O bir vaxt yuxudan ay
ıld
ı ki, günəş xeyli qalxm
ış,
karvandan isə heç bir əsər qalmam
ışd
ı. Yaz
ıq nə qədər dolan
ıb
axtard
ısa, yolu tapa bilmədi. Ac–susuz üzüquylu y
ıx
ıld
ı, ölümünü
gözünün qabağ
ına gətirərək dedi:
Beyt
Dəvələr yolland
ı, artd
ı qəm–gədər,
Qəribin həmdəmi olar qəriblər.
Beyt
Qəribə o adam verər əziyyət,
Ki, özü görməmiş ömründə qürbət.
Yaz
ıq
bu halda ikən ova çıx
ıb, qoşunlar
ından ayr
ı düşmüş bir
şahzadə gəlib onun yan
ına ç
ıxd
ı və oxuduqu bu şerləri eşitdi.
Şahzadə gənci diqqətlə gözdər keçirdi, görkəmini sadə, əhval
ın
ı