Microsoft Word Sadi Gulustan doc
Yüklə 4,55 Kb. Pdf görüntüsü
|
4 Sədinin qəzəlləri haqqında da olduqca yüksək fikirlər söylənmişdir. Tədqiqatçıların fikrincə Sədinin qəzəlləri olmasaydı, fars ədəbiyyatında Hafiz Şirazi kimi lirik şairlər yetişə bilməzdi. Hafiz özü Sədini qəzəl ustadı adlandırmışdır. XIII əsrin məşhur hind şairi Əmir Xosrov Dəhləvi də öz müasirləri Sədi Şirazi və Hümam Təbrizini qəzəl ustadı adlandırmışdır. Sədinin qəzəlləri özündən qabaqkı şairlərə nisbətən daha çox lirik, daha çox insan duyğularını tərənnüm edən, bədii əsərlər idi. Demək olar ki, o, qəzəli əsl mənasında özünə məxsus bir ğövqeyə yüksəltmiş, ona nikbin əhvali– ruhiyyə vermişdir. Burada təbiət təsvirləri, məhəbbət və eşqin ülviyyəti çox yüksək zövq ilə tərənnüm edilmişdir. Onun müxtəlif şöbələrdə toplanmış olan qəzəlləri əsas etibarilə bir–birindən fərqlənmirlər. Bistunun fikrinə görə, qəzəllərin belə qruplaşması, onların müxtpəlif dövrlərdə (gənclik, qocalıq) yazılması ilə əlaqədardır. Məzmuna qalinca, Sədinin qəzəllərinin hamısı insanpərvər bir duyğu ilə yazılmışdır. Onun qitələri, rubailəri və müfrədləri də didaktik mahiyyət daşıyaraq şairin əsas dünuagörüşü ilə bağlıdır. Təsadüfi deyildir ki, ərəblər Sədini öz dahi şairi Əl– Mütənnəbbi, ingilislər isə öz dahi dramaturqu Şekspir ilə müqayisə etmişlər. Çünki bu şairlərin əsərlərində də insan müqəddəratı, həqiqət əsas yer tutmuşdur. Şekspirin dramlarda irəli sürdüyü ideyaların çoxunu Sədi qısa hekayə və qitələrdə məharətlə ifadə etmişdir. Şərq ədəbiyyatında Sədiyə qədər «Bustan»a bənzər əsər tapmaq mümkünsə də, «Gülüstan»a oxşar əsər tapmaq çətindir. Sədi «Gülüstan»ı son dərəcə mahiranə bir surətdə həm nəsr, həm də şerlə yazmışdır. Demək olar ki, bu, Sədinin öz yaradıcılıq ixtirasıdır. «Gülüstan» əsəri elə məharət və qüdrətlə yazılmışdır ki, istər onun nəsr hissəsi, istərsə Şer hissəsi füsünkar bir qələmin məhsulu kimi nəzərə çarpır. Burada dil sadəliyi, məzmun dərinliyi, yığcamlıq, zərbəni düz hədəfə vurmaq qabiliyyəti özünü bütün parlaqlığı ilə köstərmişdir. «Gülüstan» əsərinin belə aləmşümul şöhrət qazanması təkcə onun məzmununa görə deyildir. Bu əsər eyni zamanda ustalıqla yazılmış, sadə və bədii ifadələri, təşbih, məcaz, səc, kinayə, istiarə və başqa bədii ifadə tərzləri ilə də özündən qabaqkı va sonrakı əsərlərdən çox fərqlənir. Təsadüfi deyildir ki, məhz Sədinin «Gülüstan» əsəri bütün dünyada fars dili öyrənmək istəyənlərin ilk dərs kitabı olmuşdur. Yaxın Şərqdə fars dilində təhsil alan uşaq hər şeydən qabaq 5 «Gülüstan» əsəri ilə tanış olur və ömrünün sonuna qədər bu kitabdan ayrıla bilmirdi. Sədi öz nəsihətlərini elə məharətlə oxuculara aşılayır ki, ondan həm hakim, həm məhkum, həm alim, həm cahil, həm zahid, həm də rind ibrət dərsi götürə bilir. Buna görə də sonra gələn şairlər «Gülüstan»a bənzər əsərlər yazmağa çox çalışmışlar. Məşhur Əbdürrəhman Cami «Baharistan», Məcdəddin – «Xaristan», Qaani – «Pərişan», Sünbüli – «Gəndistan» 3 adlı əsərlərini «Gülüstan»a nəzirə olaraq yazmışlar, lakin onların hər biri «Gülüstan» zirvəsinə yüksələ bilməmişdir. Təsadüfi deyildir ki, məşhur hind şairi Həsən Dəhləvi «Gülüstan» əsəri haqqında demişdir: «Həsən Sədinin «Gülüstan»ından bir gül dərib gətirmişdir. Çünki məna əhli ancaq bu Gülüstandan gül dərər». Sədi ilə yaxından dost olan Azərbaycan şairi Hümam Təbrizi də Sədinin şairlik qüdrətini çox yüksək qiymətləndirib onu özünə ustad hesab etmişdir. Sədinin «Gülüstan» əsərinin getdikcə daha çox yayılmasının, müxtəlif dillərə təkrarən tərcümə edilməsinin əsas səbəbi şübhəsiz ki, onun insanlar arasında sülhü, dostluğu və proqressiv fikirləri təbliğ etməsidir. Sədinin əsərləri Yaxşı adamlara məhəbbət, pis adamlara nifrət, hissilə doludur. Böyük hümanist şair insanın zahiri gorünüşünü deyil, onun mənəviyyatını nəzərə alır. Şairin fikrincə paltar, mal, dövlət, vazifə, rütbə insanlıq şərəfi deyildir. İnsanlıq şərəfi xalqa xeyirli olmaqdadır. «Gülüstan» əsəri müqəddimədən və kitabın yazılma səbəbindən sonra – hökmdarların rəftarı, dərvişlərin əxlaqı, qənaətin fəziləti, susmağın faydaları, eşq və cavanlıq, zəiflik və qocalıq, tərbiyənin təsiri, söhbət qaydaları – başlıqları ilə səkkiz fəslə bölünür. «Gülüstan» əsərinin lap birinci fəslində Sədi şahlardan bəhs edir. Bu fəsildə Sədinin ictimai və siyasi görüşləri oz ifadəsini tapmışdır. O, burada şahlara nəsihət vermiş, onları ədalətə, düz yola çağırmışdır: O, bir qitəsində: «Əmirin, vəzirin və hökmdarın Səbəbsiz dolaşma ətrafında sən»... 6 deyərək saraylardan ehtiyat etməyi məsləhət görür» Başqa bir Şerində zülmkar şahlara xitab edərək deyir: Şahlara yaraşmaz zülm etmək bir an, Qurddan ola bilməz sürüyə çoban. Padşah zülm etsə xalqına əgər, Özü öz mülkünü tarümar edər. Şair qorxmadan şahlara, sultanlara xatırladır ki, onlar öz xalqlarına zülm etsələr, xalq da onlardan üz döndərər. Şair düzgün dərk edir ki, şahların rəiyyətə etdiyi balaca ədalatsizlik böyük fəlakətlərə səbəb olar. Şah rəiyyət bağından bir alma dərsa, onun adamları ağacları kögündən qoparar. Şah rəiyyət bağından bir alma dərsə, həmən – Nökərləri çıxarar ağacları kögündən. Beş yumurta alıb şah zülm eyləyən zamanda, Qoşunu min toyuğu şişə çəkər bir anda. Monqol istilasının ağır illərində şahlara nəsihət etmək o qədər də asan deyildi. Sədi isə belə bir cəsarətə malik şairlərdən olub onlara həqiqəti demakdən, doğru yola dəvət etməkdan qorxmurdu. Çünki Sədi özü deyirdi: «O adam şahlara nəsihət verə bilər ki, öz başından qorxmasın və şahlardan qızıl ummasın». Sədinin nəzərində şahlar xalqa xidmət üçündür. Xalq şahların qulluğunda deyil, şah xalqın qulluğunda durmalıdır. O, bu fikri «Gülüstan» əsərinin bir hekayətində çox közəl ifadə etmişdir: Padişah yoxsulun pasibanıdır, Nə qədər olsa da güclü hökmran. Qoyunlar çobanın malı deyildir, Qoyuna baxmaqçın qoyulur çoban. Sədi şahlara, əmirlərə moizə və nəsihətin təsir etmədiyini gördüyü zaman onları məzlumların odlu ahı və qiyamət gününün haqq hesabı ilə qorxudurdu. Şahlardan birisi Sədidən ona dua etməsini xahiş etdikdə Sədi demişdir: «Öz xalqına qarşı ədalətli ol ki, düşməndən xilas olasan». 7 Şairin fikrincə: «öz ölkəsində xalqı ədalətlə idarə edən hökmdarın başqa ölkələri müharibə yolu ilə almağa ehtiyacı yoxdur». Sədi həmişə sülh tərəfdarı olaraq ölkələri xarabazara çevirən muharibələri rədd etmişdir. O, deyir: «Bir məsələni ki, sülh ilə həll etmək mümkündür, onu müharibə yolu ilə həll etmək ağılsızlıqdır». Şairin bu sözü hələ bu gün də yüksəkdən səslənməkdədir. Sədi hər yerdə, hər şəraitdə belə nəsihətlər verməkdən çəkinmirdi. Lakin orta əsr feodalizm əsarətinin hökmran olduğu bir dövrdə şərin xeyrə qalib kəldiyini görən Sədi, öz zəmanəsindən acı– acı şikayət etmişdir. Monqol istilaları əlindən baş götürüb dünyanı diyar–diyar gəzən şair Yaxın və Orta Şərqin hər yerində zəhmətkeş xalqın ağır və fəlakətli halına qəlbən açımışdır. Sədi orta əsr feodalizm dövründə biri dikərinin hesabına yaşayan sinifləri aydın görə bilmirdi. Ona elə gəlirdi ki, şah ağıllı olsa və ya ağıllı adamların sözünə baxsa, ölkədə ədalət və firavanlıq hökm sürər. Bununla birlikdə Sədi həmişə öz hekayələrində zəhmətkeşlərin tərəfində olmuşdur. Bu cəhətdən Sədinin insanpərvərliyi və xəlqiliyi təqdirə layiqdir. O, əsərinin bir yerində birlik və ittafaq məsələsinə böyük əhəmiyyət vermiş, adi insanlar əl–ələ versə, ağır fəlakətləri aradan qaldıra biləcəklərini onlara başa salmağa çalışmışdır. Sədi qüvvətli zülmkarlara qarşı birlik, vəhdət, ittifaq və qardaşlığın gücünü obrazlı olaraq belə təsvir edir: Fildə çox olsa da, qüvvət, cəsamət, Hünülər birləşsə yıxarlar yəqin. İttifaq bağlasa qarıncalar da, Dərisin deşərlər qızmış şirlərin. Sədinin dini əqidəsi də onun belə realist fikirlər söyləməsinə mane ola bilməmişdir. Çünki ömrünün böyük və şüurlu hissəsini səyahətdə keçirərək, xalqların acınacaqlı məişətlərini müşahidə edən mütəfəkkir şair istər–istəməz onları birliyə çağırmış, həqiqəti olduğu kimi dərk etməyə çalışmışdır. O, ölkəni, cəmiyyəti sağlam ağıl və idrakla idarə etməyi lazım bilmiş, insanların bərabər hüquqda yaşamaq ixtiyarı olduğunu irəli sürmüşdür. Sədi bunun neçə və hansı vasitələrdə əldə edilməsini bilməsə də, hər halda o dövr üçün olduqca cəsarətli və mütərəqqi bir addım atmışdır. Yüklə 4,55 Kb. Dostları ilə paylaş:
|