18
Tapa bilməz yəqin
heç kəs gəzərsə cümlə dünyanı,
Sənin dərgahi–alin tək ki, versin dərinə dərman.
Özünsən arxas
ı hər bir zavall
ı bəndənin daim,
Görüm versin mükafat
ın sənin ol xaliqa
–keyhan.
Bu xaki–Pars
ı sən saxla ilahi badi–afətdən,
Nə qədri abü xak olsa cahanda baqi, cavidan.
19
KİTABIN YAZILMASININ SƏBƏBİ
Bir gecə gecən günləri xat
ırlay
ıb hədər getmiş ömrümə təəssüf
edir, könlümün saray daş
ın
ı göz yaş
ım
ın almaz danələrilə deşir, öz
hal
ıma münasib olan bu beytləri deyirdim:
Şer
Ömürdən gedir bu gecən hər nəfəs
Bax
ıram ətrafa qalmam
ış bir kəs
Ey yatan əlli il qəflətdə bütün,
Qoyma ki, boş gecə bu qalan beş gün
Utans
ın o kəs ki, ömrü puç etdi,
Dünyadan köçəndə xəcalət getdi.
Köç vaxt
ı səhərin şirin yuxusu.
Qoyar piyadəni yoldan, doğrusu.
Hər
gələn dünyada bir bina saldı
O getdi, mənzili özgəyə qald
ı.
Çoxlar
ı dünyaya göstərdi həvəs.
Tikdiyi binada qalmad
ı bir kəs.
Vəfas
ız dünyaya meyl etmə, zinhar.
Dostluğa yaramaz bu köhnə qəddar
İndi ki, öləcək pis də, yaxş
ı da.
Xoş ona ki çatd
ı yaxş
ı bir ada.
Bir yarpaq göndər öz qəbrinə bu gün
Ki, sonra göndərmök deyildir mümkün.
Dövran bir günəşdir, ömür isə qar
Hələ gör xacədə necə qürrə var?
Ey pulsuz bazara gedən sərsəri,
Xorxuram əliboş dönəsən geri.
Sütülkən kim yesə əkinin hər il,
Başşaq toplayacaq xirmən üstü bil.
Bu düşüncələrdən sonra belə qərara gəldim ki, xəlvət bir guşəyə
çəkilib heç kəslə söhbət etməyim, sinə dəftərimi mənas
ız sözlərdən
təmizləyib, daha hədərən–pədərən dan
ışmay
ım.
20
Beyt
Qal
ıb
bir kuşədə sakit danışmaz olsa bir insan,
Daha xoşdur, aç
ıb dil boş, ləyaqətsiz dan
ışmaqdan.
Elə bu zaman vaxtilə kəcavədə həmnişinim
4
və hücrədə həmdə-
mim olan dostlar
ımdan biri qabaqk
ı adəti üzrə qap
ımdan içəri girdi.
O, nə qədər gülüb–dan
ış
ıb, zarafat etdisə, cavab vermədim və baş
ım
ı
ibadətdən qald
ırmad
ım. İncik nəzərlə məni süzüb dedi:
Şer
Bu gün mümkün ikən dan
ışmaq sənə,
Dil ac, qardaş
ım, söylə, xoşluqla din!
Əcəl peyki bir gün yaxandan tutar.
Zərurət üzündən susarsan, yəqin.
Yax
ın adamlar
ımdan biri vəziyyəti görüb, dostumu başa sald
ı ki,
filankəs qalan ömrünü dünyada kuşənişinliklə keçirib, tənhal
ıq və
sükutla başa vurmağ
ı qərara alm
ışd
ır. Əgər bacar
ırsan,
sən də öz
baş
ın
ın çarəsini q
ıl, nə məsləhət bilirsənsə elə də et.
Dedi:
– O böyük izzətə və qədim səmimiyyətə and olsun, əgər o,
mənimlə həmişəki kimi dostcas
ına dan
ışmasa, əl çəkib, ayaq geri
qoymayacağam. Çünki dostun gönlünə dəymək nadanl
ıqd
ır. İçdiyi
and
ın günah
ın
ı isə asanl
ıqla yuya bilər. Onun seçdiyi bu yol düz yol
deyil, ağ
ıll
ı adamlar rəva bilməzlər ki, Əlinin zülfüqar
ı q
ın
ında, Sə-
dinin sözü qəlbində qals
ın.
Şer
Nədir dil ağ
ızda, ey ağl
ı olan,
Hünər xəznəsinə açard
ır inan.
Əgər bağl
ı olsa, kim anlar ki, o,
Cavahir satand
ır, ya muncuq satan
21
Şer
Ədəb say
ılsa da məclisdə susmaq,
Məsləhət zaman
ı dan
ışmaq kərək.
İki şey ağ
ıla nöqsan say
ıl
ır,
Yersiz susmaq ilə yersiz söz demək.
Nəhayət
onunla danışmaqdan boyun qaç
ır
ıb, üz döndərməyə in-
saf
ım yol vermədi, o mənim ən yax
ın dostum və sədaqətli sirdaş
ım
idi.
Beyt
Necə vuruşasan, o adamla sən,
Ki, onun üzündən gecə bilmirsən.
Onunla söhbət etməyə məcbur oldum. Qalx
ıb gəzə–gəzə seyrə
ç
ıxd
ıq. Bahar fəsli idi, şaxtal
ı soyuqlar zaman
ı keçmiş, q
ız
ıl gül
dövran
ı çatm
ışd
ı.
Nəzm
Ağaclar üstündə yarpaq köynəyi,
Bayram paltar
ıd
ır şadl
ıq bağ
ında
Birinci günüdür Ordibehiştin,
5
Bülbüllər oxuyur gül budağ
ında.
Q
ız
ılgül üzünə al şəbnəm
qonmuş.
Sanki tər düzülmüş yar yanağ
ında.
Gecəni dostlar
ım
ızdan
birinin bağında keçirməli olduq. Gözəl və
səfal
ı bir yer idi. Ağaclar baş–başa vermiş, sanki torpağ
ına mina
zərrələri səpilmiş, budaqlar
ına ulduz danələri as
ılm
ışd
ı.
Şer
Cənnəttək bir bağd
ır, cağlay
ır sular, .
Quşlar
ın səsilə dolmuşdur hər yan.
Al–əlvan lalələr bəzəmiş yeri.
22
Meyvələr doldurmuş bağ
ı firavan.
Külək ağaclar
ın kölgəliyində.
Rəngbərəng fərşləri döşəmiş əlvan.
Səhər aç
ılanda qay
ıtmaq arzusu qalmaq istəyinə üstün kəldi,
dostumun ətəyini cürbəcür güllər və çiçəklərlə doldurub, şəhərə
aparmaq istədiyini gördüm. Ona dedim:
–Özün bilirsən ki, külün davam
ı, gülüstan
ın
isə vəfası yoxdur.
Atalar yaxş
ı demişlər: ömrü az olan şeyə könül bağlamağa dəyməz.
Dedi:
–Nə etmək laz
ımd
ır?
Dedim:
–Oxuyanlara səfa, eşidənlərə şəfa verən «Gülüstan» adl
ı bir
kitab yazmaq laz
ımd
ır ki, heç bir xəzan yeli onun yarpaqlar
ına əl
vura bilməsin və zaman
ın gərdişi onun nəşəli bahar
ın
ı boranl
ı q
ışa
çevirə bilməsin.
Şer
Nəyinə laz
ımd
ır gül tabaq–tabaq,
Kəl, «Gülüstan»
ımdan apar bir varaq.
Kül beş–alt
ı günə saral
ıb solar,
Mənim Gülüstan
ım daim xoş olar.
Mən bu sözləri deyən kimi dostum ətəyindəki gülləri yerə töküb,
ətəyimdən yap
ışd
ı və dedi:
–Kişi vədinə vəfa etməlidir.
Elə həmin gün «Ünsiyyət və söhbət qaydalar
ı barəsində» natiq–
lərə fayda verən, yaz
ıç
ılara sənətkarl
ıq öyrədən iki fəsil haz
ır oldu.
xülasə, gülüstandan kül qurtarmam
ış «Gülüstan» kitab
ı tamam oldu.
Lakin, həqiqətdə bu kitab o zaman bitmiş hesab edilə bilər ki, o,
dünyan
ın pənah
ı, allah
ın (yer üzərində) kölgəsi, yaradan
ın mər–
həmət nuri, zaman
ın zinəti, sülhün dayağ
ı, göylərdən kömək alan,
düşmənlərə zəfər çalan,
qalib dövlətin qüvvəti, millətin parlaq ç
ırağ
ı,
dövran
ın camal
ı, islam
ın kamal
ı, Səd ibn Atabək, böyük, əzəmətli
şahlar şah
ı, ümmətin ümidi, Ərəb və Əcəm hakimlərinin başc
ıs
ı,
qurular
ın, dənizlərin sultan
ı, Süleyman mülkinin varisi,
Müzəffəraddin Əbubəkr ibn Səd ibn Zənginin (allah, onun səadətini
23
əbədi et, cəlal
ın
ı art
ır, işlərinə rəvac ver) saray
ında bəyənilsin və
(şahzadə) öz lütfkar nəzərlərilə ona baxm
ış olsun.
Şer
Bəzərsə mərhəməti bu kitab
ı sərvərimin,
Olar bu Çin bəzəyi ya ki, nəqşi–«Ərjəngi»
6
Ümidlərim bunad
ır ki, qəbula layiq olar,
Ki, gülüstan ola bilməz məkani–diltəngi
Ələlxüsus
onun əvvəlində xoş xətlə,
Yaz
ılsa Səd Əbubəkr Səd bini Zəngi.
Mənim fikrimin gəlini zinətdən məhrum olduğu üçün, utan–
d
ığ
ından baş
ın
ı yuxar
ı qald
ır
ıb, yasl
ı gözlərini xəcələtin ayağ
ı
alt
ından ay
ıra bilmir. Nə qədər ki, böyük əmir, alim və ədalətli,
qələbələr ilhamç
ıs
ı, səltənət təxt–tac
ın
ı qoruyanlar
ın başç
ıs
ı,
məmləkətin tədbirçilər tədbirçisi, fəqirlərin pənah
ı, qəriblərin
istinadgah
ı, alimlərin hamisi, zahidlərin dostu, fars əhlinin iftixar
ı,
din və dövlətin fəxri, islam
ın və müsəlmanlar
ın köməkçisi, şahlar
ın,
sultanlar
ın etimadl
ıs
ı Əbubəkr ibn Əbunəsr (allah
onun ömrünü uzun,
mənsəbini böyük, ürəyini geniş, yaxş
ı əməllərinin mükafat
ın
ı art
ıq
etsin. Çünki, o, dünyan
ın ən böyük adamlar
ın
ın tərifinə layiq olmuş,
xasiyyətlərin ən gözəllərini özündə toplaya bilmişdir) bu əsəri qəbul
edib, onu öz mərhəməti ilə zinətləndirməyincə (bu kəlin) ariflər
məclisinə ç
ıxa bilməyəcəkdir.
Şer
Onun kölgəsində kim olsa, əlbət,
Kini dostluq olar, günah
ı taət.
Dərvişlərdən başqa hər bir bəndənin və xidmətçinin bir və–zifəsi
vard
ır. Bunlardan hər kim öz işində kah
ıll
ıq etsə və səhlən–karl
ığa
yol versə, danlan
ılar və məsuliyyətə cəlb olunarlar. Dərviş tayfas
ı isə
böyüklərin nemətləri müqabilində şükür edib xeyirdua oxuyurlar.
Belə bir xidməti zahirdə etməkdənsə gizlində etmək daha
münasibdir, çünki, birincisi yaltaql
ığa yax
ınd
ır, ikincisi qədirdanl
ığa,
ona görə də tez müstəcab olar.