Microsoft Word S?f?rli N?rgiz docx
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
34
yer səthinin dəniz səviyyəsindən hündürlüyü torpaqların şaquli zonallıq qanununa uyğun olaraq yayılmasına əlverişli şərait yaradır.
Qafqaz torpaqlarının tədqiqatçılarından biri S.A.Zaxarov özünün apardığı çox illik tədqiqatlarına əsasən şaquli zonallığın əsas tərkib hissələrini işləyib hazırlayaraq onları “ inversiya” , “miqrasiya” torpaq zonası adlandırmışdır. Naxçıvan MR ərazisinin ovalıq zonalarında, əsasən Arazsahili düzənliyində yayılmış boz, boz-qonur, boz çəmən və s. torpaqlarda suvarma ə kinçiliyi şəraitində taxılçılıq, üzümçülük, bostan, tərəvəz bitkiləri, meyvə bağları altında istifadə edilir. Müasir dövrdə bütövlükdə Azərbaycan üzrə əhalinin adambaşına düşən torpaq sahəsi 1,1 ha, MR-da 1,8 ha təşkil etdiyi halda, şumluq torpaq 0,14 ha, kənd təsərrüfatı yerləri 0,51 ha, Azərbaycanda isə müvafiq göstəricilər 0,2 ha və 0,65 ha təşkil edir. Məqsədinə görə torpaq fondu 6 kateqoriyaya ayrılır:[5]. - Kənd təsərrüfatı təyinatlı torpaqlar; - əhalinin yaşayış məntəqələrinin torpaqaltı ( şəhərlər, şəhər tipli qəsəbələr, kənd yaşayış məntəqələri) ; - sənaye, nəqliyyat və digər kənd təsərrüfatı təyinatlı torpaqlar; - dövlət meşə fondunun torpaqları; - dövlət ehtiyat torpaqları. Muxtar Respublikada meşə təsərrüfatı üçün torpaq fondunun 0,61%-i ayrılmışdır. Çayların, göllərin və digər su mənbələrinin aid edildiyi dövlət su fondu torpaqları ərazinin 1,9 %-ni tutur. Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazisində meşələr çox da geniş sahə tutmasada əvvəllər meşə massivlərinin böyük olması nəticəsində bəzi ə razilərdə torpaq əmələgəlmə prosesi meşə xarakterinə malikdir. Əsasən ağac və kol bitkilərinin inkişaf etdiyi qəhvəyi dağ meşə torpaqlarında hündür, qalın ağac və kol bitkilərinin inkişafı üçün torpaq altında qalın kök kütləsi mövcuddur.
35
Qeyd edildiyi kimi, Naxçıvan MR-in meşə ehtiyatları çox zəifdir. Ə razidə yüksək dağ çəmənliklərinin sərhədində böyük olmayan sahələrdə meşəliklər mövcuddur. Meşəliklər ərazinin 0,63 %-ni təşkil edir ki, bu da Azərbaycan üzrə göstəricidən (11% ) 18 dəfə aşağıdır. Meşəliklərin ümumi sahəsi 3365 hektardır. Ümumi fondunun 46,4 % - ni meşə torpaqları, o cümlədən 41%-ni meşə örtüyü təşkil edir. Naxçıvan Muxtar Respublikasının torpaqlarını aşağıdakı 4 fiziki-coğrafi zonalara ayırmaq olar:[13].
1) Araz çayı vadisi və onun aşağı hissələrinə birəşən qolları, aşağı dağətəyi 762 m-dən 1200 m-ə qədər olan sahələrdə açıq boz torpaqlar zonası. ` 2) Orta dağətəyi təqribən 1720 m-dən 1930 m-ə qədər olan qonur boz. 3) Yüksək dağətəyi və alçaq dağlıq hündürlüyü 1830 m-dən 2440 m -ə qədər boz-qəhvəyi torpaqlar zonası.
4) 2440 m-dən yüksəklikdə yerləşən dağ-çəmən zonası. Naxçıvan MR-in dağlıq zonasının alp və subalp qurşağında torpaq ə mələgətirən (relyef, iqlim, bitki örtüyü, ərazinin geoloji və geomorfoloji quruluşu və s.) amillərin təsiri ilə aşağıdakı torpaq tipləri və onların yerli şə raitə uyğun formalaşmış müxtəlif yarımtipləri yayılmışdır. 1) btidai çimli dağ - çəmən torpaqları 2) Kip çimli dağ - çəmən torpaqları 3) Yumşaq çimli dağ - çəmən torpaqları 4) Bozqır dağ - çəmən torpaqları Ş aquli istiqamətdə çox qısa bir məsafədə dəniz səviyyəsindən 2800 – 3900 m yüksəkliklər arasında yerləşməsi və torpaq əmələgətirən amillərin hər birinin birbaşa və dolayı təsiri altında öz təbii - ekoloji xüsusiyyətlərinə görə fərqlənən torpaq tip və yarımtipləri formalaşmışdır.
36
Eroziya proseslərinin intensiv getməsi, fiziki və temperatur aşınması nəticəsində külli miqdarda kobud süxur, daş – kəsək qırıntı materiallarının səthdə toplanması, uçqun və sürüşmə hadisələri dağ – çəmən torpaqlarının yayıldığı ərazilər üçün səciyyəvidir[7]. btidai çimli dağ- çəmən torpaqları.Bu torpaqlar bütöv, tam örtük yaratmamaqla çox vaxt skeletli və primitiv profili ilə seçilir ki, bu da onların sıx ana süxurun üzərində formalaşması ilə əlaqədardır. btidai çimli dağ - çəmən torpaqları alp qurşağınln suayrıcı hissələrində dəniz səviyyəsindən 2800- 3900 m yüksəkliklər arasında ayrı-ayrı yüksək zirvələrində yayılmışdır. btidai çimli dağ - çəmən torpaqlarının əsas yayıldığı sahələr Soyux, Qapıcıq, Sağarsu, Gəmiqaya, Küküdağ, Keçəldağ, Qonaqgörməz və digər zirvələrdir. Bu ərazilərdə ibtidai dağ- çəmən torpaqları ləkələr şə klində yayılıb[5]. Torpaq əmələgəlmə prosesi burada ilkin mərhələdə olub, ibtidai quruluşu ilə səciyyələnir. Kəskin və əlverişsiz iqlim şəraitində bitki örtüyü inkişaf edə bilmədiyindən göbələklər, mamırlar və şibyələr əsas biokütlə rolunu oynayır. Ə sas torpaq əmələgətirən amillərdən olan bitki örtüyünün inkişaf etməməsi və əlverişsiz iqlim şəraitində formalaşan bu torpaq yarım tipi ibtidai, litogen, kobud, skeletli, fraqmental, tam inkişaf etməmiş, primitiv, yuxa və başqa adlar altında ölkəmizdə, o cümlədən Naxçıvan MR-in ərazisində qeyd olunmuşdur. Bu torpaqlar torpaq qatının narın və yuxa olması, skeletliyi ilə seçilir. Bu torpaqlar həddən artıq ibtidai quruluşa malikdir. Bu onu göstərir ki, ibtidai çimli dağ- çəmən torpaqları inkişafının və ya torpaq əmələgəlmə prosesinin başlanğıc mərhələsindədirlər. Bu torpaqlar təkcə dağlıq zonada deyil, bütünlükdə Muxtar Respublika ərazisində yayılmış torpaqların ən cavanı hesab olunur.
btidai çimli dağ- çəmən torpaqlarında humusun miqdarı o qədər də çox olmayıb, üst qatda 1,41- 3,43 % arasında dəyişir. Burada humusun miqdarının az olması bir tərəfdən mikrobioloji prosesin zəif getməsi ilə, digər Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|