Microsoft Word S?f?rli N?rgiz docx
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
25
2. Qışı quraq keçən yarımsəhra və quru çöl iqlimi – alçaq dağlıq qurşağın yuxarı, orta dağlıq qurşağın aşağı hissəsini (1100-1600 m) əhatə edir. Orta illik temperatur 8-10 o C, orta illik yağıntı 300-350 mm, mümkün buxarlanma 800- 1100 mm-dir. 3. Yayı quraq keçən soyuq yarımsəhra və quru çöl iqlimi – orta dağlıq qurşağın yuxarı, yüksək dağlıq qurşağın aşağı hissəsini (1600-2600 m) əhatə edir. Orta illik temperatur 6-10 o C, orta illik yağıntı 400-800 mm arasında dəyişir. 4. Yayı quraq və sərin keçən soyuq iqlim – yalnız Zəngəzur silsiləsinin cənub-qərb yamacında, yüksək dağlıq qurşağın mərkəz zolağında, 2600-3200 m yüksəklikdə yayilmışdır. Orta illik temperatur 1-3 o C-dir. 5. Dağlıq tundra iqlimi – ərazinin yüksək dağ zirvələrini (3200 m-dən yuxarı) əhatə edir. Orta illik temperatur 3-8 o C-dir.
Ərazidə mütləq minimum temperatur -31 o C (Dərvişlər), mütləq maksimum temperatur 44 o C-dir (Culfa); bu eyni zamanda Azərbaycan Respublikası ə razisində ən alçaq və ən yüksək temperaturlardır. Küləyin orta illik sürəti 2- 4 m/san-dir. llik yağıntı Arazboyu düzənliklərdə 200-300 mm, yüksək dağlıq yerlərdə 500-800 mm-dir. Ə razidə ümumi radiasiyanın illik gedişi dövründə bir maksimum (iyun, iyul ) ilə bir minimum (dekabr) müşahidə edilir. Radiasiyanın maksimuma çatdığı dövr yay fəsli sayılır və onun miqdarı respublikanın qalan rayonlarından artıqdır. Havanın temperaturu iqlimdə istilik htiyatlarının əsas göstəricisi hesab olunur. Orta sutkalıq temperaturun 0 0 -dək müşahidə edilən keçid vaxtı kənd təsərrüfatı bitkilərində sutkalıq dövranın başlanma və qurtarma ilə eyni vaxta düşür.
Temperaturun 5 0 -dən keçid vaxtı bir sıra bitkilərin inkişafını təmin etməklə yazda vegetasiya dövrünün başlanması, payızda isə bu dövrün qurtarmasını, 10 0 -dən keçid vaxtı yazda istilik sevən bitkilərin əkilməsini, payızda isə vegetasiya dövrünün qurtarmasını, 15 0 -dən keçid dövrü isə istilik 26
sevən bitkilərin aktiv vegetasiya dövrünün başlanması və qurtarmasını göstərir. Düzənliklə yüksək dağlıq rayon arasında keçid vaxtlarının fərqli 170- 180 san təşkil edir. Arazboyu düzənlik rayonu uzun keçid dövrünə malik olması bu sahədə istilik sevən və uzun vegetasiya dövrünə malik olan bitkilərin yetişdirilməsi effektini yaradır. Bundan başqa bu rayonda bir sıra bitkilərdən ildə iki dəfə məhsul yetişdirilməsi üçün şəraitin olduğunu göstərir. Arazboyu düzənlik rayonunda müşahidə edilən temperaturun cəmi Azərbaycan üzrə maksimum hesab olunur. Burada müşahidə edilən 5000-4200 temperatur cəmi daha çox istilik sevən bitkilərin tələbatından xeyli artıqdır. Orta dağlıq zonada bu 4000-4200 0 olmaqla 3400-3500 m hündürlüyə qədər müsbət temperatur cəmi müşahidə olunur. Dağlıq rayonlarda gözlənilən mütləq minimum temperatur Arazboyu düzənliklə müşahidə olunur ki, bu da ərazidə gedən şiddətli radiasiya soyuması və soyuq havanın dağ yamacından düzənliklərə çıxması ilə izah olunur. Mürəkkəb relyef quruluşuna malik olan Naxçıvan MR ərazisində yağıntıların paylanması müxtəlifdir. Bir qayda olaraq ilin bütün dövrlərində yağıntıların yüksəkliyə doğru artması müşahidə olunur. lin soyuq dövründə az yağıntı Arazboyu düzənlikdə müşahidə olunur. l ərzində yay dövründə qeydə alınır. Bu dövrdə düzənlik sahədə 20-25 mm, orta dağlıqda 60-80 mm, 2600-2800 m yüksəklikdə isə 100-10 mm-ə çatır. Maksimum yağıntı bütün ə razi üzrə yaz aylarında (may) düşür. Soyuq dövrdə yağıntılar qar şəklində düşür. Vegetasiya dövrünün ayrı-ayrı mərhələlərində yağıntıların miqdarının təyini və bu yağıntıların bitkinin rütubətə olan tələbatını nə dərəcədə olduğunun müəyyənləşdirilməsinin böyük təsərrüfat əhəmiyyəti vardır. Düzənlik zona ilə dağlıq zona qarşı olan su ehtiyyatına görə bir- birindən kəskin fərqlənir. Bitkilərin vegetasiya dövrünün başladığı mart-aprel aylarında torpaqda kifayət qədər rütubət ehtiyatı olur ki, bu da bitkilərin rütubətlə təmin edilməsində mühüm rol oynayır. Ərazinin nəmlənmə şəraitinin
27
tədqiqi aqronometeoroloji və meliorativ tədbirlərin həyata keçirilməsi, aqroiqlim rayonlaşdırma məsələlərinin həllində əhəmiyyətə malikdir. Vegetasiya dövründə müşahidə edilən nisbi nəmlənmə bütün Naxçıvan MR-da kifayət deyildir. Arazboyu düzənlik zonada şaxtasız dövrün Kür-Araz ovalığına nisbətən bir qədər qısa olmasına baxmayaraq buranın yüksək termik göstəricilərə malik olması istənilən istilik sevən bitkilərin yetişdirilməsi üçün yararlıdır və vegetasiya dövrü kifayət qədərdir. Quraqlıq və ağ yel kənd təsərrüfatına xeyli zərər vuran təbiət hadisələrindən biridir. Bu ilin isti dövründə müşahidə edilməklə, aşağı rütubətliliyə malik olan isti və quru havalarla səciyyələnir. Muxtar Respublikanın Arazboyu düzənlik zonasına iyun-iyul aylarında cəmi 20-25 mm yağıntı düşür ki, bu da tətbiq etmədən heç bir məhsul əldə etmək mümkün deyildir. Naxçıvan Muxtar Respublikasının iqlimi Azırbaycanın digər bölgələrindən öz kontinentallığı ilə fərqlənir.Ərazinin aşağı hissəsində yağıntıların azlığı və orta temperaturun nisbətən yüksək olması səciyyəvidir.
Orta və yüksək dağlıq zonalarda tədricən illik yağıntıların miqdarının artması və orta illik temperaturun yüksəkliyə qalxdıqca aşağı düşməsi nəzərə çarpır.Yüksək dağlıq zonada yağıntıların miqdarı artır.
Naxçıvan Muxtar Respublikasının Arazkənarı düzən və dağətəyi zonaları günəş radiasiyasının miqdarı ilə fərqlənir. Burada xüsusi yeri Araz sahili zolaq tutur.
Naxçıvan Muxtar Respublikasında dəniz səviyyəsindən 500-600 m hündürlükdə yerləşən ərazidə 100 m-dən başlayaraq radiasiya qradiyentinin cəmi orta hesabla ildə 0,8 kkal/sm 2 -ə çatır. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Araz sahili zonasında günəş radiasiyasının cəmi 150 kkal/sm 2 olub,yuxarı qalxdıqca radiasiya azalır,orta hesabla dağlıq zonada bunların cəmi müvafiq olaraq 130 -150 kkal/sm 2 olur. Dediklərimizdən belə nəticəyə gəlmək olar ki, Naxçıvan Muxtar Respublikası radiasiya balansının cəminə görə Orta Asiya Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|