Microsoft Word S?f?rli N?rgiz docx
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
28
dəniz səviyyəsindən 1000- 1500 m yüksəklikdə torpağın temperaturu iyul aylarında +32- 35 o arasında tərədüd edərək Kür- Araz ovalığının rejiminə yaxın olur, baxmayaraq ki, obyektin arasında kəskin fərq var. səhralarını xatırladır[18]. Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazisində hakim küləklər yerli küləklərdir. Küləklər relyef şəraitindən və atmosfer proseslərinin qarşılıqlı dövranı nəticəsində əmələ gəlir. l ərzində “Araz” vadisində əsasən şərq istiqamətində əsən küləklər hakimlik edir. Küləyin orta sürəti 1-5 m/san arasında tərəddüd edir və düzən zonada azalır. Culfa istiqamətində düzən zonada güclü küləklərin əsməsi səciyyəvidir. Naxçıvan Muxtar Respublikasında küləyin rejimi, yay aylarında düzən zonada olan istiqamətinə bərabər olub, dağ və dağətəyi zonalarda dağ küləkləri əsir. Yayın axırında cənub və cənub- şərq istiqamətində əsən küləklər müşahidə olunur. Külək rejimi. Naxçıvan MR ərazisində müşahidə edilən küləklər əsasən yerli küləklərdir. Onların istiqaməti çox hallarda mürəkkəb relyef quruluşundan asılı olur. Bəzən əraziyə müxtəlif tip hava kütlələrinin daxil olması nəticəsində bu ümumi qanunauyğunluq pozulur. Muxtar Respublika ərazisində ilin soyuq dövründə əsasən şimal-şərq və ş imal-qərb, ilin isti dövründə isə qərb və cənub küləkləri əsir. Yanvar ayında Arazboyu düzənlikdə şimal küləkləri 20-30% təşkil edir. yun-avqust aylarında qərb, cənub-qərb küləkləri 30-70%-ə, şimal-şərq və şərq küləkləri isə 0-4%-ə çatır. Yüksək dağlıq qurşaqda (2000-3200 m) ilin isti dövründə əsasən şimal, ş imal-şərq və şərq küləkləri müşahidə edilir. Küləklərin istiqaməti dağlıq ərazidə dərələrin istiqamətinə uyğun gəlir. Arazboyu düzənlikdə isə dəyişkəndir. Muxtar Respublika ərazisində ən güclü küləklər xüsusilə iyul-avqust aylarında şərq küləkləri, ən zəif küləklər isə ş imal küləkləridir. 29
Arazətrafı düzənlikdə ilin soyuq dövründə küləklərin sürəti 1-2 m/san, iyul-avqust aylarında 3-5 m/san çatır. Yüksək dağlıq qurşaqda ilin soyuq dövründə küləyin sürəti 3-7 m/san bərabər olur. Ağ yel və isti quru küləklər əsəndə havanın temperaturu 30 dərəcədən yuxarı qalxır, rütubət isə 30% aşağı enir. Bu növ küləklər Arazboyu düzənlikdə (aprel-sentyabr ayları ərzində) 50-70 gün, alçaq dağlıq qurşaqda 30-49 gün, orta dağlıq qurşaqda 10-29 gün, yüksək dağlıq qurşaqda isə 10 günə kimi müşahidə edilir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz ayrı-ayrı iqlim ünsürlərinin təhlili bir daha göstərir ki, Naxçıvan MR-nin ərazisi yüksək termik şəraiti və cüzi rütubətlənməsi ilə respublikanın digər fiziki-coğrafi vilayətlərindən kəskin fərqlənir və Cənubi Qafqazda müstəsnalıq təşkil edir.
Torpağın temperaturu: Torpaq temperaturu onun tipindən, rütubətin dərəcəsindən, mexaniki tərkibdən və s. amillərdən asılıdır. Naxçıvan Muxtar Respublikasının torpaqlarının orta aylıq temperaturu qış aylarında (yanvar) 1000-1500 m dəniz səviyyəsindən yüksəklikdə 4 o - 6 o təşkil edir. Buna müvafiq olaraq dəniz səviyyəsindən 1000-1500 m yüksəklikdə torpağın temperaturu iyul aylarında +32-35 0 arasında tərəddüd edərək Kür-Araz ovalığının rejiminə yaxın olur, baxmayaraq ki, obyektin arasında kəskin fərq vardır.
Havanın nisbi rütubəti: Məlum olduğu kimi, havanın nisbi rütubətinin kənd təsərrüfatı bitkilərinin becərilib inkişaf etməsi üçün əhəmiyyəti böyükdür. Nisbi rütubətin illik və sutkalıq miqdarı temperatur rejiminin ə ksinə olur. Belə ki, ən yüksək rütubət qış (yanvar- fevral) aylarında müşahidə olunur.
Qeyd etmək lazımdır ki, qışda az miqdarda su buxarı alçaq temperatur şə raitində havanın nisbi rütubətini xeyli artırır. Nisbi rütubətin minimum miqdarı iyul və avqust aylarında müşahidə olunur.
Muxtar Respublikanın ərazisində ilin fəsillərindən və ərazinin hündürlüklərindən asılı olaraq havanın nisbi rütubəti bir- birlərindən həcminə 30
və yayılma səviyyəsinə görə fərqlənir. Havanın minimal nisbi rütubəti Araz boyu sahələrdə müşahidə edilir. Yanvar ayının orta illik nisbi rütubəti 60- 80 % təşkil edir.
Naxçıvan Muxtar Respublikası şəraitində quraq keçən günlərin sayı Azərbaycanın digər fiziki- coğrafi rayonlarından kəskin fərqlənir. Belə ki, quraqlıq olan günlərin sayı Babək rayonunda 140 gün,buna müvafiq olaraq Ordubad rayonunda 153 gün olub yüksək dağlıq ərazilərdə onların sayı xeyli azdır.
Atmosfer yağıntıları: Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazisində atmosfer yağıntılarının düşməsi şaquli zonallıq qanununa tabedir. Minimum atmosfer yağıntıları ovalıq düzən (çöl) sahələrə düşür. Dəniz səviyyəsindən yüksəklərə qalxdıqca onların miqdarı artır, ərazinin yuxarı dağ qurşaqlarında maksimal miqdara çatır. Eroziya təhlükəsi ehtimalı iqlim ünsürlərindən atmosfer çöküntülərinin intensivliyindən, miqdarından, yağıntının növündən və başqa xüsusiyyətlərindən asılıdır. Leysan yağışları özünün intensivliyinin qeyri-bərabər olması ilə səciyyələnir. Belə ki, bir leysan yağışı müddətində onun sürəti 0,1-0,2 mm/dəqiqədən 6-10 mm/dəqiqəyə qədər dəyişə bilər. Bir qayda olaraq yağışın davamiyyəti çox olduğu hallarda onun intensivliyi orta sürətdən aşağı olur.
Naxçıvan Muxtar Respublikasının mürəkkəb fiziki- coğrafi şəraiti, dərəli- təpəli relyefə malik olması, burada düşən yağıntılarının miqdarının təkcə dəniz səviyyəsindən hündürlükdə yerləşməsi deyil, ondan əlavə yamacların baxarlığının da böyük rolu var.
Ə razidə mövcud olan hidrotermik rejim aran zonasında 2 kəskin fazanın əmələ gəlməsinə səbəb olur.
Yaz və payız isti mezotermik yarı quraq və isti (kserotermik) keçir. Maksimum buxarlanma yay aylarında baş verir və illik buxarlanmanın 58- 60 %-ni təşkil edir.
Məlum olduğu kimi, eroziya prosesinin inkişafına təsir edən mühüm iqlim amillərindən biri də yağıntılar, onların miqdarı, səviyyəsi, intensivliyi, Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|