Microsoft Word S?f?rli N?rgiz docx
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
78
NƏT CƏLƏR. 1.Naxçıvan Muxtar Respublikasının dağlıq zona torpaqları, bitki örtüyünün vəziyyəti, iqlim, relyef və s. öyrənilmişdir. 2. Naxçıvan Muxtar Respublikasının dağlıq zonasında eroziya prosesini yaradan amillər öyrənilmişdir. Naxçıvan MR-nın dağlıq zonasında eroziyanı yaradan əsas faktor relyef və antropogen təsirdir. 3.Naxçıvan Muxtar Respublikasının dağlıq zonasında torpaqların ekoloji vəziyyətinə eroziya prosesinin təsiri öyrənilmişdir. Hər bir torpaq tipinin ekoloji münbitliyi öyrənilmişdir. Eroziya nəticəsində torpaqda humusun, qida elementlərinin, lil hissəciklərinin miqdarının azalması, torpaq profilinin nazikləşməsi, bəzi yerlərdə tamamilə yuyularaq ana süxurun səthə çıxması müəyyən edilmişdir. 4. Muxtar Respublikanın dağlıq zonasında yamacların meylliyi və bitki örtüyünün sıxlığından asılı olaraq eroziyanın hər yerdə eyni olmadığı müəyyən edilmişdir. MR-da bitki örtüyünün seyrəkliyi, yamacların meylliyinin yüksək olması ilə əlaqədar çox və ən çox təhlükəli ərazilərin sahəsi üstünlük təşkil edir ki, bu da torpaq ehtiyyatlarının mühafizəsi və ekoloji baxımdan çox aktual məsələdir. 5. Naxçıvanın dağlıq zonasında çox əsrlik təsirə malik kənd təsərrüfatı istiadəsi torpaqları eroziyaya məruz qoyan əsas faktordur. Muxtar Respublikanın dağlıq zonasında uzun müddətli əkinçilik əraziləri və otlaq ə raziləri antropogen təsir nəticəsində ekoloji münbitliyini itirərək az yararlı və yararsız torpaqlara çevrilmişdir. Yay otlaqları altında istifadə olunan torpaqlar intensiv və nizamsız otarmalar nəticəsində tapdalanaraq səthi axının ə mələ gəlməsi üçün əlverişli şərait yaradır. 79
Naxçıvan Muxtar Respublikasının dağlıq zonasının torpaqları eroziyanın təsirinə məruz qalıb və burada hər an eroziya prosesinin inkişafı üçün real təbii-ekoloji şərait vardır. Torpaqlarda gedən eroziya prosesinin qarşısını almaq və torpağı bu dəhşətli bəladan mühafizə etmək üçün aşağıdakılar tövsiyyə olunur: 1.Naxçıvan Muxtar Respublikasının dağlıq zonası mürəkkəb təbii- ekoloji şəraitə malikdir. Burada dağ-çəmən, çəmən-bozqır, dağ-meşə, dağ-çöl sahələri yayılmışdır. Bu səbəbdən də torpaqların mühafizəsi və meliorativ tədbirlər yerli ekoloji şəraiti nəzərə almaqla aparılmalıdır. 2.Dağlıq zonada torpaqların eroziyasını şərtləndirən əsas antropogen təsir vasitəsi dağ əkinçiliyi və otarmanın düzgün təşkil edilməməsidir. Muxtar Respublikanın yüksək dağlıq zonası, əsasən yay otlaqları altında istifadə olunur. Otlaq ərazilərində istifadənin intensivliyinin azaldılması, otlaqların düzgün seçilməsi, otarılacaq heyvanların növ tərkibinin otlağın botaniki və torpaq xüsusiyyətlərinə uyğun seçilməsi, otarılacaq heyvanların sayının normaya uyğun olması əsas məsələlərdir. 3. Eroziyaya uğramış yamaclarda bu prosesin qarşısını almaq və ekoloji münbitliyi bərpa etmək üçün ən əlverişli vasitələrdən biri fitomeliorativ tədbirlərin aparılmasıdır. Naxçıvanın dağlıq hissəsi kimi bitki örtüyünün seyrək olduğu bu regionda fitomeliorativ tədbirlərin aparılması çox aktual məsələdir. Torpaqqoruyucu meşələrin salınması, çoxillik ot toxumlarının səpilməsi, yaşayış məntəqələrinə yaxın ərazilərdə qoz, yemişan, söyüd kimi ağacların əkilməsi çox faydalıdır. Qalın kök sisteminə malik bitkilərin ə kilməsi torpağı nəinki eroziyadan qoruyur, eyni zamanda torpaqda biogeokimyəvi proseslərin aktivləşməsinə və ümumilikdə torpaqəmələgəlməyə müsbət təsir göstərir. 4. Torpaqların ekoloji vəziyyətinin yaxşılaşdırılmasında və eroziyaya qarşı mübarizədə ərazinin mexaniki təmizləməsinin böyük əhəmiyyəti vardır. 80
Ə razinin dik, meylli, girintili-çıxıntılı, çox yerdə daşlı olması ilə əlaqədar torpaqdan istifadə çətinləşir. Ona görə də torpağın səthi xırda daşlardan təmizlənib, onun yerinə çoxillik yonca, pişikquyruğu, çəmən topalı və s. otların toxumlarının səpilməsi vacibdir. Beləliklə, Muxtar Respublikanın dağlıq zonasında torpaq-ekoloji, torpaq-meliorativ tədbirlərdən biri kimi ərazilərə bitki toxumlarının səpilməsinin böyük əhəmiyyəti vardır. 81
ƏDƏB YYAT. 1. Şəkuri B.Q. ; Akif M. Naxçıvan MR-ın ekosistemləri ekzogen və antropogen proseslərin onlara təsiri, təbii müvazinətin bərpası zərurəti. Bakı,2009. 2. Şəkuri B.Q. Naxçıvan Muxtar Respublikası torpaqlarının ekoloji- geokimyəvi səciyyəsi, biogeokimyəvi əyalətləri və ekzogen proseslərin onların ilkin vəziyyətinə təsiri. Bakı,2006. 3. Şəkuri B.Q. Azərbaycan torpaqlarının geokimyəvi xüsusiyyətləri. Bakı,2011. 4. Müseyibov M.A. Azərbaycanın fiziki coğrafiyası. Bakı,1999. 5. Məmmədov Q.Ş. Azərbaycanın torpaq ehtiyatları. Bakı, 2002. 6. Məmmədov Q.Ş. Azərbaycan torpaqlarının ekoloji qiymətləndirilməsi. Bakı, 1998. 7. Məmmədov Q.Ş. Naxçıvan MR-in torpaq xəritəsi 1:600000. Naxçıvan ensiklopediyası. 8. Həsənov Ə.M. Naxçıvan MR-ın təbii sərvətləri və onlardan istifadə yolları. Bakı, 2004. 9. Əlirzayev Q.A. Naxçıvan MR-də torpaq əmələgəlmə şəraiti. Bakı, 2003. 10. Əlirzayev Q.A. Naxçıvan MR-də torpaq əmələgəlmə və eroziya prosesində relyefin rolu. “Fövqəl” assossasiyasının keçirdiyi II beynəlxalq elmi praktik konfransın materialları. Bakı, 2003. 11. Əlirzayev Q.A. Naxçıvan Muxtar Respublikası torpaqlarının keyfiyyət təsnifatı. / Fövqəladə hallarda ekologiya və texnologiya problemləri, II beynəlxalq simpozium materialları. Bakı, 2002. 12. Əliyev H.Ə. Həyəcan təbili. Bakı, 2002. 13. Babayev S. Naxçıvan Muxtar Respublikasının coğrafiyası. Bakı 1999. 14. Göyçaylı Ş.Y. Coğrafiya və coğrafi ekologiyanın problemləri. Bakı 2004. 82
15. Azərbaycan torpaqlarının ekoloji qiymətləndirmə xəritəsi, 1:600000.Bakı:2003. 16. Abilov M.A. Geomorfologiya Naxçevanskoy ASSR. Baku:1970. 17. Göyçaylı Ş.Y. Təbiətdən istifadənin iqtisadi və ekoloji əsasları. Bakı:2006. 18.
Şixlinski E.M. ; Madatzade A.A. Klimat Azerbaydjana. Baku,1969. 19.
Sadıqov A. ; Xəlilov . Ekologiya və ətraf mühitin mühafizəsi. Dərs vəsaiti. Bakı,2009 20. Xəlilov Ş. Azərbaycanın ekocoğrafi problemləri. Bakı, 2006. 21. Bəhərçi T. Azərbaycan Respublikasının ekoloji-coğrafi problemləri və onlara qarşı mübarizə tədbirləri. Monoqrafiya AD U. Bakı,2013 22.
Naxçıvan ensiklopediyası. Bakı, 2002 23.
Əlirzayev Q.A. Naxçıvan MR-in yay otlaqları torpaqlarının ekoloji vəziyyətinə təsir edən amillər / “Müstəqil Azərbaycanda elmin inkişaf istiqamətləri” I elmi konfransın materialları, Bakı: Renesans, 2002. 24.
Əliyev B.H., Musayev Ə.C., brahimov Ə.Ə., Şəkuri B.Q. Azərbaycan Respublikasının dağ zonasında eroziya təhlükəsi və eroziyaya məruz qalmış əkinçiliyin səmərəliliyinin artırılması yolları // Elmi tədqiqat eroziya və suvarma institutu. Bakı: 2003. 25. Həsənov E.Ə. Böyük Qafqazın cənub yamacı şəraitində dağ yay otlaqları torpaqlarının yararlığı və yaxşılaşdırılması yolları. Kənd təsərrüfatı elmləri namizədi dissertasiyasının avtoreferatı. Bakı: 2001. 26. Həsənov E.Ə. Böyük Qafqazın cənub hissəsinin yay otlaqlarının geobotaniki səciyyəsi və torpaqlarının qiymətləndirilməsi. Bakı: 2004. 27.
Həsənov E.Ə. Böyük Qafqazın cənub yamacında eroziya prosesi və onu əmələ gətirən amillər // Eko-inter ictimai hüquqi jurnalı № 05. 2004. 28.
Həsənov E.Ə. Naxçıvan Muxtar Respublikasının təbii sərvətləri və onlardan istifadə yolları. Coğrafi elmləri namizədi dissertasiyasının avtoreferatı. Bakı: 2004.
83
29. Məmmədov Q.Ş. Azərbaycan Respublikasının dövlət torpaq katastrı. Bakı: 2004. 30. Şəkuri B.Q. Kiçik Qafqaz torpaqlarının biogeokimyəvi xüsusiyyətləri. Bakı: 1986. 31.
Алиев Г.Ф. Качественная оценка земель райнов развития эрозионных процессов Нахчеванской АССР. Баку 1973. 32.
Алекперов К.А., Асадов Н.А. Противоэрозионная устойчивость почв
Нахичеванской АССР. Баку: 1969. 84
NAXÇIVAN MR-NIN DAĞLIQ ZONA TORPAQLARININ EKOLOJ VƏZ YYƏT VƏ MÜHAF ZƏS XÜLASƏ
Dissertasiya işi Naxçıvan MR-nın dağlıq zona torpaqlarının ekoloji vəziyyətinə və mühafizə üsullarına həsr olunmuşdur. Torpaq eroziya tədqiqatları nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, Muxtar Respublikanın dağlıq zonasının torpaqları acınacaqlı vəziyyətə düşmüşdür. Iqtisadiyyatının böyük hissəsi kənd təsərrüfatı ilə əlaqədar olan region üçün bu çox təhlükəlidir. Belə bir şəraitdə torpaq eroziyası prosesinin qarşısını almaq kimi aktual məsələ günümüzün tələbidir. Naxçıvan MR-in dağlıq zonasında eroziyanın müxtəlif dərəcədə inkişafı müşahidə edilir.Eroziya prosesinin inkişafına təkan verən antropogen amil, onun energetikasını, yəni şiddətliliyini təmin edən isə iqlim və relyefdir. Eroziyanın qarşısını alan təbii amil bitki örtüyü və torpağın xassəsidir. Eroziyanı şərtləndirən amillər kimi yamacın meylliyi və bitki örtüyünün sıxlığının öyrənilməsi böyük əhəmiyyətə malikdir. Dissertasiya işində Naxçıvan MR-ın dağlıq zona torpaqlarının ekoloji vəziyyətinin yaxşılaşdırılmasında yardımçı ola biləcək nəticə və təkliflər öz ə ksini tapmışdır. Dissertasiya işi quruluşca girişdən, 3 fəsildən, nəticə-təklif, ədəbiyyat siyahısından ibarətdir.
85
Состояние окружающей среды и охраны земельГорного района Нахчыванской АР
РЕЗЮМЕ
Диссертация посвящена экологии и сохранения методовохраны горной
зоны на территории Нахчыванской Автономной Республики.. Эрозия почв
была определена в результате исследований, которые пострадали от территории автономной республики в горной зоне. Большая часть экономики , тесно связана с сельским хозяйством, и это очень опасно для региона
.
Насущная проблема нашего времени, очень актуально, при таких предотврощения эрозии почв. Развитие в различной степени эрозии наблюдается в горных районах Нахчыванской АвтономнойРеспублики.
Антропогенный фактор способствуей, даёт толчок эрозии, энергетики , а обостряет климат и рельеф. Природный фактор растительность и почве предотьрашают эрозию. Имеют большое значение изучениясклона эрозии и растительного фактора.
Диссертация о горной зоне на территории Нахчыванской Автономной Республики , который может быть полезным в улучшении экологической ситуации
и находит свое отражение в результатах и предложениях. Диссертация структура введения, 3-х глав, ориентированные на результаты предложения состоит из списка литературы.
86
Mountainous region of Nakhchivan AR ENVIRONMENTAL STATUS AND PROTECTION OF LANDS SUMMARY
Dissertation mountainous zone of the territory of Nakhchivan Autonomous Republic is dedicated to ecology and conservation methods. Soil erosion has been identified as a result of investigations that have suffered from the territory of the autonomous republic in the mountainous zone. A large part of the economy that are related to agriculture and this is very dangerous for the region. Under such circumstances, prevent soil erosion as the pressing issue of our time demand.
The development of mountainous regions of Nakhchivan Autonomous Republic is observed in various degrees of erosion. Erosion of the anthropogenic factor that promotes the development of its energy, the climate and landscape that provides the siddətliliyini. Preventing erosion, vegetation and soil properties of the natural factor.Meylliyi slope erosion and vegetation density as factors contributing to the study are of great importance.
Dissertation in the mountainous zone of the territory of the Nakhichevan Autonomous Republic, which could be helpful in improving the environmental situation is reflected in the results and proposals. Dissertation structure of introduction, 3 chapters, results-offer consists of a list of literature. Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|