Microsoft Word S?f?rli N?rgiz docx
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
66
Naxçıvan MR-in yay otlaqları altında istifadə edilən torpaqların eroziyaya uğraması nəticəsində 350 min başdan çox mal-qaranın yemlə təmin olunmasında ciddi problemlər yaranmışdır.
Nəzərə alsaq ki, hal-hazırda torpaqların böyük bir hissəsi özəlləşdirilib və şəxsi maraqlar xatirinə torpağın qorunması arxa plana keçib, onda bu məsələnin nə qədər aktual olduğu diqqəti cəlb edir.
Tapdalanmış, bitki örtüyü məhv edilmiş, strukturu pozulmuş torpaq qatını bərpa etmək, onun əvvəlki səmərəsini qaytarmaq üçün eroziyanın qarşısını almaq, meliorativ tədbirlər sistemini həyata keçirmək lazımdır. Qeyd edək ki, bir çox regionlarda bu tip tədbirlərin həyata keçirilməsi nəticəsində milyonlarla hektar torpaq sahəsi öz əvvəlki vəziyyətinə qaytarılaraq yüksək səmərə əldə edilmişdir. Torpaqların eroziya uğrama dərəcəsindən və fiziki coğrafi şəraitdən asılı olaraq tətbiq edilən meliorativ tədbirlər sistemi də müxtəlif olmalıdır.
Ə sas acınacaqlı hal ondan ibarətdir ki, Naxçıvan MR-in dağlıq zonasında torpaqların eroziyaya uğraması çox intensiv gedir. Eroziya prosesinin inkişafına təkan verən antropogen amil, onun energetikasını, yəni şiddətliliyini təmin edən isə iqlim və relyefdir. Eroziyanın qarşısını alan təbii amil bitki örtüyü və torpağın xassəsidir. Eroziyanı şə rtləndirən amillər kimi yamacın meylliyi və bitki örtüyünün sıxlığının öyrənilməsi böyük əhəmiyyətə malikdir.
Eroziyaya qarşı mübarizədə dağlıq və dağətəyi rayonlarda yamacların meylliyini, torpağın eroziyaya uğrama dərəcəsini, əkiləcək bitkinin torpaq mühafizəedici xüsusiyyəti nəzərə alınmalıdır.
Bunun üçün torpaqları müxtəlif kateqoriyalara ayırma zərurəti meydana çıxmışdır.
Eroziyaya uğramış torpaqların ekoloji vəziyyətini yaxşılaşdırmaq, onların eroziya prosesinin qarşısını almaq və meliorativ tədbirlər sistemini həyata keçirmək məqsədilə Naxçıvan MR-in dağlıq zonasının torpaqlarını aşağıdakı kateqoriyalara ayırmaq olar.
67
Torpağın yuyulma dərəcəsini, yamacların meylliyini, bitki örtüyünün vəziyyətini, otlaq kimi istifadə olunan ərazilərin məhsuldarlığını və bir çox təbii və antropogen amil və kriteriyaları nəzərə alaraq MR-in dağlıq zona torpaqları aşağıdakı 4 kateqoriyaya ayrılır.
Birinci kateqoriyaya eroziyaya uğramış və meylliyi 10 dərəcəyə qədər olan ərazilər daxildir. Qeyd edək ki, bu torpaqların məhsuldarlığı, alp qurşağında 18 sen/ha-dan çoxdur. Bu torpaqların təbii və ekoloji vəziyyəti nisbətən əlverişli olduğundan orada geniş meliorasiya tədbirlərinin həyata keçirilməsi tələb olunmur. Yalnız otarmanın vaxtına və normasına riayət olunması lazımdır. Bu kateqoriyaya daxil olan torpaqlar ümumi zonanın 7,2%-ni təşkil edir.
Ikinci kateqoriyaya zəif dərəcədə eroziyaya uğramış meylliyi 10-20 0
olan ərazilər daxildir. Bu torpaqların məhsuldarlığı alp qurşağında 10-8,4 sen/ha, subalp qurşağında 18-11,3 sen/ha təşkil edir. Dağlıq zonada bu torpaqların sahəsi özündən əvvəlki kateqoriyaya nisbətən çoxdur. Bu torpaqlarda meliorativ tədbirlər sisteminin həyata keçirilməsi tələb olunur. Ot örtüyü seyrək olan sahələrdə mineral və üzvi gübrələr verməklə, yerli şəraitə uyğun olan çoxillik ot toxumu səpməli, ərazi daşlardan təmizlənməli, bitki örtüyünün botaniki tərkibinin yaxşılaşdırılmasına xüsusi fikir verilməlidir. Burada tikanlı və zəhərli bitkilər daha şirəli, biokütlə ehtiyatı çox olan növlərlə əvəzlənməlidir. Bu kateqoriyaya daxil olan torpaqlar ümumi zonanın 13,5%-ni təşkil edir.
Üçüncü kateqoriyaya orta dərəcədə eroziyaya uğramış, meylliyi 20-30 0
arası olan ərazilər daxildir. Alp qurşağında bu torpaqların məhsuldarlığı 8,4- 6,5 sen/ha, subalp qurşağında isə 11,3-8,7 sen/ha təşkil edir. Qeyd edək ki, bu kateqoriyaya daxil olan torpaqlar ümumi zona torpaqlarının 32,4%-ni təşkil edir. Ekoloji şəraiti yaxşılaşdırmaq üçün bu torpaqlarda kompleks tədbirlər sistemi tələb olunur. Otarmada dövriyyə sisteminin tətbiq edilməsi, mineral gübrələrin verilməsi və çoxillik ot səpininin aparılması, ərazinin daşlardan təmizlənməsi vacibdir. Mövcud su mənbələrindən istifadə etməklə ərazilərin 68
çiləmə üsulu ilə suvarılması və ot örtüyünün qalınlaşdırılması təxirə salınmaz tədbirlərdəndir.
Dördüncü kateqoriyaya daxil olan torpaqlar şiddətli dərəcədə eroziyaya məruz qalır. Burada yamacların meylliyi çox sərt olub, 30 0 -dən yuxarıdadır. Ə razi torpaqlarında ot örtüyünün məhsuldarlığı alp qurşağında 6,5-1,3 sen/ha, subalp qurşağında 8,7-1,8 sen/ha olmaqla bu torpaqların ümumi zonanın təqribən yarıya qədərini təşkil edir. Ekoloji vəziyyətin kəskin şəkildə olması ilə əlaqədar bu torpaqların ümumi zonanın təqribən yarıya qədərini (46,9%-ni ) təşkil edir. Ekoloji vəziyyətin kəskin şəkildə olması ilə əlaqədar bu torpaqlar üzərində ciddi tədbirlər sistemi həyata keçirilməlidir. Ot örtüyünü bərpa etmək üçün otarma prosesini dərhal dayandırmaq, dincə qoymaq, çoxillik ot səpini aparmaq, ərazini daşlardan təmizləmək və mövcud su mənbələrindən istifadə etməklə su çiləmə işlərini həyata keçirmək lazımdır.
Göründüyü kimi torpaqları kateqoriyaya ayırarkən onların eroziyaya uğrama dərəcəsi, yamacların meylliyi və otlaqların məhsuldarlıqları əsas meyar kimi qəbul edilmişdir.Naxçıvan Muxtar Respublikasının dağlıq zonası təbii- ekoloji şəraitə, rekreasiya ehtiyatlarına malikdir. Hazırda dağlıq zonanın təbii ehtiyatlarının ətraflı öyrənilməsi və onların istehsal dövriyyəsinə cəlb edilməsi, nəticədə istehsal sahələrinin genişləndirilməsi, onun kompleks inkişaf etdirilməsi, həmçinin təbiətin mühafizəsi kimi mühüm vəzifələrin həlli tələb olunur.
Eroziyaya uğramış torpaqların yaxşılaşdırılması üçün görülən önəmli tədbirlərdən biri də fitomeliorativ tədbirlərdir. Naxçıvan MR-in zonasında eroziyaya uğramış torpaqları bərpa etmək üçün həyata keçirilən kompleks tədbirlər sistemində fitomeliorativ tədbirlərin xüsusi yeri var. Eroziya prosesi nəticəsində orta dərəcədə eroziyaya uğramış ərazilərdə torpaqların məhsuldarlığı 69%, şiddətli dərəcədə eroziyaya uğramış növlərdə isə torpağın məhsuldarlığı 93,6% aşağı düşür. Göründüyü kimi eroziya prosesi nəticəsində Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|