Microsoft Word S?f?rli N?rgiz docx
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
60
ha- ı kənd təsərrüfatı üçün yararlıdır. Yararlı torpaqların 74681 ha-ı təbii otlaq və biçənəklərin payına düşür. Ümumi torpaq fondunun 381084 ha- ı isə az yararlı və yararsız torpaqlardır[5]. Heyvandarlığın intensiv inkişafı otlaqlardan geniş istifadəyə səbəb olur. Otlaq üçün nəzərdə tutulmuş normalara riayət olunmaması nəticəsində torpaq eroziyası güclənir. Hazırda yay otlaqlarının 44 %- dən artığı yararsız vəziyyətə düşmüşdür. Qış otlaqlarında da müəyyən sahələr tam sıradan çıxmış və eroziya prosesinin şiddətlənməsi üçün əlverişli şərait yaranmışdır. Məlumdur ki, yeni təsərrüfat sisteminin tətbiqi torpaqların şəxsi mülkiyyətə, bələdiyyə və dövlət mülkiyyətinə bölünməsinə səbəb olmuşdur. Məhz yeni torpaq mülkiyyətçiləri də torpaqların səmərəli istifadəsinə, onun qorunmasına nail olmuşdur.
ntensiv otarılma nəticəsində qış otlaqları kimi istifadə edilən Böyükdüzdə yem bitkilərinin sahəsi kiçilir, bəzi ərazilər tamamilə çılpaqlaşaraq səhra landşaftına çevrilirlər. Bu ərazi daxilində öldürgən və üzərrik bitkilərinin arealı isə getdikcə genişlənir. “Batabat “ , “ Keçəldağ “ , “Qanlı göl “ yaylaqlarında isə gəvən, kəklikotu və s. kimi bitkilər yem otlaqları sıxışdırır, bəzi sahələrdə isə dağ yamacları güclü eroziyaya məruz qalır.
Naxçıvanın şəhər ətrafı torpaqları sənaye və məişət zibilxanalarına çevrilir. Məsələn: Naxçıvan şəhərinin 5- 6 km- yi tərkibində metal tullantıları, ş üşə qırıqları, plastik məhsullar və s. olan zibilliyə çevrilmişdir. Belə vəziyyət rayon mərkəzlərinin ətrafında da müşahidə olunur. Nəticədə 10 ha- la kənd təsərrüfatına yararlı torpaq sahələri zibillənərək sıradan çıxır. Bunun qarşısını almaq üçün zibilxanalara xüsusi ərazilər ayırmaq və onları emal etmək lazımdır.
Naxçıvan Muxtar Respublikasının dağlıq zona torpaqları müxtəlif dərəcədə eroziyaya uğramışdır.Eroziya prosesinin inkişafında meyllilik, baxarlıq, bitki örtüyünün sıxlığı, hidroloji, iqlim və digər amillərin rolu böyük olduğundan yuyulma ehtimalı ayrı-ayrı sahələrdə artıb azalır. Qeyd edək ki,
61
Naxçıvan MR-ın dağlıq zonası kimi mürəkkəb fiziki-coğrafi şəraitə malik ə rzidə bu müxtəliflik daha da kəskindir. Muxtar Respublikanın dağlıq zonası Azərbaycanda eroziya prosesinin kəskin inkişaf etdiyi regionlardan biri olmaqla özünə məxsus təbii coğrafi xüsusiyyətləri və nəticələri ilə xarakterizə olunur. Muxtar Respublikanın ərazisi respublikamızın ən ekoloji təhlükəli regionlarındandır. Naxçıvan MR-də eroziyanın baş vermə səbəblərini, onun inkişafını, intensivliyini öyrənmək və buna müvafiq qabaqlayıcı tədbirlərin işlənib hazırlanması, torpaqların eroziyadan mühafizəsi bu günün ən aktual məsələlərindəndir. Eroziyaya uğramış torpaqların ümumi sahəsi 152231 ha təşkil edir. MR- nın ərazisində yerləşən inzibati rayonlar arasında əkin sahələrinin eroziyaya uğrama dərəcəsinə görə Babək rayonu ümumi əkin sahəsinin 14,0 %-i, Şərur rayonu ümumi əkin sahəsinin 11,7 %-i, Ordubad rayonu ümumi əkin sahəsinin 71,9 %-ni, Şahbuz rayonu ümumi əkin sahəsinin isə 77,8 %-i bu və ya digər dərəcədə eroziyaya uğramışdır.
Naxçıvan Muxtar Respublikasında yayılmış torpaqlar müxtəlif dərəcədə ş orlaşmaya məruz qalmışdır. Ayrı-ayrı inzibati rayonlar üzrə torpaqların ş oranlaşmasına görə Babək rayonu üzrə ümumi əkin sahəsinin 5,9 %- i, Şərur rayonu üzrə isə ümumi əkin sahəsinin 32,9%-i bu və ya digər dərəcədə ş orlaşmışdır. Babək rayonunun ümumi örüş sahəsinin 23,4 %- i, Şərur rayonu üzrə ümumi örüş sahəsinin 35,2 %-i müxtəlif dərəcədə şorlaşmaya məruz qalmışdır. Ümumiyyətlə, Babək rayonu üzrə 5694 ha, Şərur rayonu üzrə isə 13272 ha torpaq sahəsi müxtəlif dərəcədə şorlaşma prosesinə məruz qalmışdır[24].
MR – ın dağlıq zonasında vaxtaşırı baş verən sellər torpaq eroziyasını daha da gücləndirir və bəzən dağ yamaclarının torpaq örtüyünü tamamilə yuyub aparır. Torpaq eroziyasının qarşısını almaq üçün bir sıra aqrotexniki,mühəndis, fitomeliorativ və digər bu kimi kompleks tədbirlər sistemini həyata keçirmək lazımdır. lk növbədə eroziyaya uğrayan yamacların bərkidilməsi, həmin sahələrdə meşəliklər, kolluqlar və mədəni bitkilərin
62
ə kilməsi zəruridir. Bu tədbirlər həyata keçirilərkən yamaclar eninə ş umlanmalı, terraslar yaradılmalıdır. Naxçıvanın təsərrüfatına böyük zərər vuran sellərin qarşısını almaq üçün sel əmələgətirən hövzənin maili yamaclarının bərkidilməsi, bu sahədə meşə və kolluqların salınması, terraslaşdırma aparılması vacibdir. Dünya təcrübəsi göstərir ki, yamacların terraslaşdırılması nəticəsində axımın ümumi həcmi 83 % , suyun işlənməsi 40 % , torpağın ümumi yuyulması isə 200 dəfə azalır.
Torpaq eroziyasının qarşısını almaq üçün subalp və alp çəmənliklərinin həddindən artıq otarılmasına yol verməmək, dağ yamacları boyu sel tutan sahələrdə qoruyucu meşə zolaqları salmaq, yaşayış məntəqələrini, əkin sahələrini sellərin dağıdıcı təsirindən qorumaq üçün xüsusi bənd və qurğular yaratmaq və digər tədbirləri həyata keçirməkdə torpaqların mühafizəsini təmin etmək olar.
Torpaqların şoranlaşmadan, eroziyadan, çirklənmədən mühafizə etmək, onların səmərəli istifadəsinə nail olmaq üçün müvafiq dövlət təşkilatları hazırda torpağın əsil sahibi olmuş kənd əhalisinə yaxından köməklik etməlidirlər.
Naxçıvan iqtisadi rayonunun ərazisi məhdud su ehtiyyatlarına malikdir. qtisadi rayon ərazisində axan Araz çayı , Arpaçay , Naxçıvançay , Gilançay , Ordubadçay , Əlincəçay və s. çaylar həm Muxtar Respublika ərazisində , həm də Ermənistan və Türkiyə ərazilərində ciddi çirklənməyə məruz qalırlar.
Araz çayı ekoloji vəziyyəti Türkiyə , Naxçıvan və ran ərazisində axan çaylarla demək olar ki, pozulmuşdur. Lakin Ermənistan ərazisindən axıb Araza tökülən çaylar Arazın əsas çirklənmə mənbəyi hesab olunur. rəvan şə hərindən keçən Zəngi çayı vasitəsi ilə şəhərin sənaye və məişət çirkab suları həmin çayla Araza axıdılır. Hazırda Naxçıvan ərazisində olan təmizləyici qurğular tam həcmdə işləmədiyindən çirkab suları təmizlənməmiş halda su hövzələrinə axıdılır. Naxçıvan şəhərində fəaliyyət göstərən təmizləyici qurğunun sıradan çıxması və köhnəlməsi nəticəsində şəhərdən Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|