Microsoft Word S?f?rli N?rgiz docx
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
75
sahələrinə, yaşayış məntəqələrinə, yollara, körpülərə, kommunikasiya qurğularına külli miqdarda ziyan vuran sel daşqınlarının əmələ gəlməsinin qarşısını almaq və onun gücünü zəiflətmək və başqa məsələlərin həllində xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.
Dağlıq zonalarda bitki örtüyünün sıxlığını artırmaq, torpağın ekoloji vəziyyətini yaxşılaşdırmaq üçün dünyanın bəzi ölkələrində süni suvarma tətbiq edilir. Hələ keçmiş SSR dövründə Qırğızıstanın dəniz səviyyəsindən 2800-3200 metr yüksəklikdə yerləşən ərazilərində suvarma tətbiq edilmiş və yaxşı nəticələr əldə olunmuşdur. Naxçıvanın dağlıq zonasında kontinental iqlim şəraitində bu metodun tətbiqi məqsədə uyğundur. Muxtar Respublikanın dağlıq zonasında mövcud su mənbələrinin istifadə etməklə dağ yamaclarının, xüsusilə cənub və cənub-şərq yamacların süni suvarılması böyük səmərə verə bilər. Sistemsiz və uzun müddətli otarmalar nəticəsində bu yamaclar tamamilə bitki örtüyündən məhrum olaraq çılpaqlaşır. Məhz belə ərazilərdə süni suvarmanın tətbiqi bitki örtüyünün vegetasiyasını sürətləndirməklə torpağın nəmliyini artırır, bitkilərin yeraltı və yerüstü inkişafı torpaq-bitki kompleksinin birgə inkişafı eroziyaya qarşı davamlılığı artırır. Yalnız burada çiləmə üsulu ilə və ya zəif axın yaratmaqla suvarma tətbiq olunmalıdır. Muxtar Respublikanın dağlıq zona torpaqlarının ekoloji vəziyyətini sabit saxlamaq və yüksək kənd təsərrüfatı məhsuldarlığına nail olmağın səmərəli vasitələrindən biri də mövcud olan su mənbələrindən düzgün istifadədir. Yağıntısı az, quraq, kontinental ərazi üçün bu çox aktual məsələdir. Məlum olduğu kimi, Muxtar Respublikanın dağlıq zonasında yağış və qar suları ilə qidalanan çoxlu sayda yüksək keyfiyyətə malik bulaqlar var. Bundan əlavə Batabat, Qanlıgöl və Göygöllər də bu ərazidə yerləşir. Eyni zamanda su ehtiyatı məhdud olan Qazanyaylaq, Yağlıdərə, Rezinyaylaq və s. ə razilər də az deyil. Mövcud su mənbələri əsrlərdən bəri başlı-başına buraxıldığından fiziki aşınma və antropogen amillərin təsiri ilə xüsusilə otarma ilə əlaqədar olaraq töküntü və səpinti materialları ilə örtülmüşdür. Bu isə öz mənfi təsirini həm otlaqlara, həm də ərazidə su çatışmazlığı
76
probleminin yaranmasına göstərmişdir. Dünyanın bəzi ölkələrində, xüsusilə Almaniyada torpaqların ekoloji vəziyyətini yaxşılaşdırmaq və yüksək məhsuldarlıq əldə etmək üçün ərazilərdə meliorativ tədbirlər içərisində mineral gübrələrin tətbiqi müstəsna yer tutur. Mineral gübrələr verməklə məhsul artımı quraq illərə nisbətən rütubətli illərdə daha çox olur. Yağıntının miqdarından asılı olaraq bəzən gübrə verilən sahəyə nisbətən gübrələnməmiş sahədə məhsuldarlıq daha aşağı olur. Naxçıvanın dağlıq zonası kimi mürəkkəb torpaq ekoloji xüsusiyyətlərə malik bir ərazidə gübrələrin tətbiqi mövcud elmi nailiyyətlərə əsaslanaraq, hər bir torpaq sahəsinin aqroiqlim şəraiti nəzərə alınaraq verilməlidir. Ümumiyyətlə, respublikamızda bu istiqamətdə heç bir təcrübənin olmaması müvafiq çətinliklər törətsədə, xarici ölkələrin təcrübələrindən istifadə olunmalıdır. Bu məqsədlə dünyanın bəzi ölkələrində aparılmış təcrübələr və alınmış nəticələri nəzərdən keçirərkən məlum olur ki, gübrələnmənin miqdarı, vaxtı və yeri torpağın gələcək məhsuldarlığını müəyyən edən əsas ekoloji göstəricilərdir. Gübrələrin səmərəliliyi təkcə ekoloji şəraitdən asılı olmayıb, torpaq örtüyündən istifadədən də asılıdır. Dağlıq zona torpaqlarının məhsuldarlığını artırmaq məqsədi ilə azot gübrələrinin müxtəlif formalarından istifadə olunması vacibdir. Azot gübrələrinin yüksək dozada təbii çəmənliklərə bir tərəfli verilməsi onun botaniki tərkibinə mənfi təsir edir. Birinci üç ildə çəmən topalı, çəmən qırtıcı, çəmən tülküquyruğu kimi qiymətli növlər üstünlük təşkil etdiyi halda, sonrakı illərdə azot gübrəsinin təsiri nəticəsində həmin növlərin yerini alaq otları tutur. Çəmən qırtıcı quraqlıq sevdiyindən Naxçıvan şəraitində xüsusi çəkisinə görə üstünlük təşkil edir. Müasir dövrdə torpaqların eroziyadan mühafizəsi və bu prosesin qarşısının alınması məqsədilə müxtəlif vasitə və üsulların təklif olunmasına baxmayaraq bu tədbirlərin bəzilərinin iqtisadi səmərəsi nəzərə alınmır. Torpaqların mühafizəsində və eroziya prosesinin qarşısının alınmasında ən ə lverişli vasitələrdən biri də mexaniki tədbirlərin aparılmasıdır. Mexaniki 77
meliorativ tədbirlərin sırasına torpaqların daşlardan təmizlənməsi, yamacların terraslaşdırılması, şumun yamacın eninə aparılması, eroziyaya uğramış torpaqlarda meydançaların və xəndəklərin yaradılması və s. daxildir. Dağlıq zonada denudasiya prosesi ilə əlaqədar torpaq örtüyünün üzərində müxtəlif ölçülü daşlar toplanır. Bu daşlar torpaq üzərində müəyyən sahə tutmaqla torpaqda bitki örtüyünün həm yeraltı, həm də yerüstü hissəsinin inkişafına mane olur. Bəzi hallarda bu daşlar topa halında bütöv səthi örtük təşkil edir. Səthi axınların yarandığı zaman bu daşlar yamac boyunca aşağı sahələrə doğru diyirlənərək torpağın üzərini örtür. Yaşayış məntəqələrinə aid mədəni əkinçiliyin inkişaf etdiyi torpaqlarda ərazinin daşlardan təmizlənməsi yüksək məhsuldarlığa nail olmağa imnkan vermişdir. Bu üsul iqtisadi baxımdan əlverişli olub, heç bir vəsait tələb etmir. Torpaqların mənimsənilməsində və eroziyanın qarşısının alınmasında istifadə olunan mexaniki meliorativ tədbirlərdən biri də tapdalanmış torpaq qatının vaxtaşırı yumşaldılmasıdır. Yumşadılmış yamacda torpağın sukeçirmə qabiliyyəti və məsaməliliyi artdığına görə səthə düşən yağıntının xeyli hissəsi torpağa hopur. Bu həm torpaqda rütubətin miqdarını artırır, həm də bitkilərin inkişafını sürətləndirir. Səthə düşən yağıntının böyük hissəsi torpağa hopmaqla səthi axının yaranması məhdudlaşır. Nəticədə eroziyanın, xüsusilə də təkrar eroziyanın qarşısı alınır. Torpaqların məhsuldarlığını artırmaq üçün səthi yaxşılaşdırma işləri aparılmalıdır. Səthi yaxşılaşdırma işləri sisteminə daxil olan mədəni-texniki tədbirləri həyata keçirərkən, ilk növbədə örüşlər kolluqlardan, daşlardan təmizlənməli, kələ-kötür yerlər hamarlanmalıdır. Ümumiyyətlə, yaylaqlarda səthi və dərindən yaxşılaşdırma işləri görərkən hidrotexniki, fitomeliorativ, mədəni- texniki, aqrotexniki tədbirlər kompleks şəkildə həyata keçirilməlidir. Naxçıvan MR-ın dağlıq zonasında müasir ekoloji vəziyyəti yaxşılaşdırmaq üçün bu tədbirlər təxirəsalınmazdır.
Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|