Microsoft Word siyaset II cild rtf
Yüklə 4,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Baza normalar
114
maraqları təmin edən baza hərəkətləri tənzimləyən normalar tez- tez dəyişmir və tez-tez dəyişən hərəkətləri tənzimləmək üçün köməkçi normalar qəbul edilir. Baza normalar çoxlu sayda törəmə normaların icrası zamanı meydana gələn şərait tələb edərsə, dəyişə bilir. Məsələn, konstitusiya islahatları inkişafı zəruri edən şəraitləri daha da çoxaltmaq məqsədilə və inkişafa mane olan normaları dəyişmək üçün həyata keçirilir. Baza normalar ümumi hərəkəti nizamlama funksiyasını yerinə yetirir. Siyasi inkişaf zamanı meydana gələn dəyişkən vəziyyətlər tez-tez təkrarlanır, ardıcıl olaraq yaranır. Bu baxımdan da baza normalarında dəyişikliklərin edilməsi də zərurətə çevrilir. Zamana, şəraitə və tələbata uyğun olaraq həyata keçirilən konstitusiya normalarını buna misal çəkmək olar. Baza norması dəyişkən siyasi şəraitlərin yaranmasına mane olduqda, siyasi hadisələrin törədilməsinin qabağını kəsdikdə və inkişaf gətirən dəyişkən şəraiti təmin etmək məqsədilə mövcud normaları dəyişmək zərurəti meydana gəlir. Baza normalar siyasi hərəkətlərin bütün sahələr üzrə şaxələnmiş formada törədilməsini təmin edir. Baza normalar maraqların təminatı istiqamətində daima dəyişən-törəmə normaların yaradılmasına xidmət etməlidir. Konstitusiya baza hüquq norması olaraq bütün sahələr üzrə qanunvericilik aktlarının (normalarının) yaradılması üçün
təkanvericilik funksiyasını yerinə yetirir. Siyasi inkişaf zamanı bir-birini əvəzləyən, bir-birinin ardınca yaradılmış şəraitləri təmin etmək üçün normaların qəbul edilməsi zəruri amilə çevrilir. Siyasi inkişaf zamanla bağlı olan bir vəziyyət olduğundan, siyasi hərəkətlər zamana müvafiq olaraq törədildiyindən mütləq şəkildə zamana münasib olan normaların yaradılması vacibdir. Siyasi inkişaf prosesində normalar zamanla uzlaşmalıdır. Zaman siyasi hərəkətləri və siyasətin subyektləri arasında baş verən münasibət- ləri tənzimləyən şəraiti ortaya çıxardığından bu şəraiti tənzim- ləyən hüquq normalarının mövcudluğu zəruridir. Normaların çoxluğu, qanunlar toplusu olan məcəllələr və qanunvericilik aktları toplusu münasibətlər sistemini, şəbəkəsini yaradır və münasibətlər sistemində hər bir sahə üzrə siyasət icraçısının
115
yerini, funksiyasını müəyyən edir. Normaların toplusu, cəmi siyasi inkişaf zamanı səlahiyyətlərin bölgüsünü müəyyənləşdirir. Siyasətin subyektləri arasında münasibətlərin tənzimlənməsini normalar həyata keçirir. Siyasi inkişaf vəziyyəti idarəedilən və həm də öz-özünə tənzimlənən bir prosesdir. Bu proses zamanı siyasi aktlar və siyasi hadisələr müəyyən hədlər çərçivəsində törədilir. Siyasi inkişaf qanunauyğunluqlara tabe olan bir proses olduğundan, mütləq şəkildə
bu proses
normalarla tənzimlənməlidir. Normalar isə baza və köməkçi normalara bölünür. Baza norma sənədi əsasən köməkçi sahələrdə münasibətləri tənzimləmək üçün qəbul edilir. Bununla yanaşı, siyasi inkişaf nəzarət edilən bir proses olduğundan da, baza norma sənədi bütün sahələrdə siyasi aktların qanunauyğun şəkildə törədilməsini zəruri edir. Baza normaları siyasi müstəvilərin hədlərini və hədlər çərçivəsində münasibətlərin baza prinsiplərini tənzimləyir. Siyasi inkişaf zamanı siyasi dalğalar ardıcıl olaraq gəldiyindən, vasitələrin qatlaşması, təbəqələşməsi prosesləri baş verir. Siyasi inkişaf dalğalarının meydana gətirdikləri vasitələrin qatlaşması, siyasi aktların bir-birini əvəzləməsi, siyasi hadisələrin bir qatdan digər qata keçərək bir-birini əvəzləməsi də qanuna- uyğun şəkildə tənzimlənməlidir. Bu baxımdan da həmin qanunuyğunluğu yaratmaq üçün elmi və təcrübi biliklərə söykənərək normaların yaradılması vacib amilə çevrilir. Buradan belə bir nəticəyə gəlinir ki, cəmiyyətdə bütün münasibətlərin hədləri, ölçüləri və sahələri vardır və münasibətlər tələbatlara söykənir və tələbatların ödənilməsi üçün normalar qəbul edilir. Siyasətin subyektləri də bütün sahələri tənzimləmək və maraqları təmin etmək üçün normalara müvafiq olaraq hərəkət edirlər. Ümumiyyətlə, sahələr arasında bağlılıq mövcud olduğundan, bütün sahələrdə baş verən proseslərin bir-biri ilə əlaqəli olması vadar edir ki, tənzimləmə məsələləri ortaya çıxsın. Həmin tənzimləmə məsələlərini təmin etmək üçün mütləq olaraq normalar yaradılmalıdır, normalar qəbul edilməlidir. Baza sənədi təkanvericilik rolunu oynayır və digər normaların törədilməsini təmin edir. Normalar şərait, tələbat və maraqla bağlı olduğundan, 116
bu amillər, vəziyyət formaları artdıqca, normalar da şaxələnir. Normalar münasibətlərin genişlənməsi ilə şaxələnir. Normalar hərəkətlərin genişlənməsi üçün təkanvericilik funksiyasını yerinə yetirir. Normaların çoxluğu siyasətin əlavə qurumlarının yaranmasını zəruri edir və şərtləndirir. Siyasətin qurumlarının sayının çoxalması isə cəmiyyətdə meydana gələn vasitələrdən asılıdır.
Siyasi inkişaf zamanı siyasi hadisələr tələbata cavab vermək və tələbatı ödəmək üçün sürətlə ardıcıl olaraq törədilməlidir. Ardıcıl törədilən siyasi hadisələr ardıcıl maraqların sürətlə təmin edilməsinə əsaslanır. Maraqların ardıcıl olaraq təmin edilməsi isə vasitələrin hərəkətə gəlməsinə və əlavə vəsaitlərin artmasına səbəb olur. Siyasi hadisələrin ardıcıl olaraq törədilməsi sayəsində vasitələrin sayı artır. Vasitələrin sayının çoxaldılması isə ümumi olaraq hərəkətin güclənməsinə səbəb olur. Nəticədə siyasi vasitələrin hərəkətə gəlməsi ilə müəyyən istiqamətlər üzrə siyasi vasitələrin kompleks şəkildə, qruplaşmış şəkildə hərəkəti baş verir və hərəkətlər sürətlənir. Siyasi vasitələr bir trayektoriyadan siyasi hadisələrin digər trayektoriyalara keçmə proseslərini sürətləndirir. Siyasi hadisələrin isə bir trayektoriyadan digərinə keçmələri siyasi hadisələrin törədilərək əvəzlənməsi proseslərini sürətləndirir. Siyasi hadisələrin bir-birini əvəz etməsi nəticəsində əmələ gələn enerji digər sahələrin də inkişafını təmin edir, siyasi hadisələr sürətlənir. Ümumiyyətlə, siyasi hadisələr tələbatı təmin etmək istiqamətində törədildiyindən, digər növ əlavə tələbatların yaranması üçün siyasi hadisələr ardıcıl olaraq sürətlə törədil- məlidir. Bir hərəkət trayektoriyasında baş verən siyasi hadisələr digər hərəkət trayektoriyasında baş verən siyasi hadisələrə təkan vermək üçün sürətlə törədilməlidir ki, zaman amili də qısalsın və qısa zamanda çoxlu sayda siyasi hadisələr törədilsin və əlavə vasitələr əldə edilsin. Bu baxımdan siyasi hadisələr bir
Yüklə 4,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|