Microsoft Word talibova konul doc
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1995-2012-ci ill ərd ə Az ərbaycan Respublikasında bitkiçilik m əhsulları istehsalının iqtisadi göst əricil əri
40
Məlumdur ki, aparılan aqrar islahatlar, ilk növbədə ölkə əhalisinin ərzaq təminatının yaxşılaşdırılmasına, əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsinə xidmət edir. Bu baxımdan son illər aqrar sahədə, o cümlədən bitkiçilikdə əldə edilən iqtisadi artım adambaşına kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalının həcminin yüksəldilməsinə əlverişli şərait yaratmışdır; bax cədvəl 9. Cədvəl 9-un təhlilinin göstərdiyi kimi, son illər adambaşına bitkiçilik məhsulları istehsalında artım meylləri müşahidə edilmişdir. Belə ki, 1995-ci illə müqayisədə 2012-ci ildə adambaşına taxıl istehsalı 2,5 dəfə, şəkər 5,5 dəfə, tərəvəz 2,6 dəfə, bostan bitkiləri 8 dəfə, meyvə və giləmeyvə 6,3 dəfə artmışdır. Aadambaşına istehsalın və istehlakın səviyyəsinə də əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərmişdir. Belə ki, müqayisə olunan dövrdə adambaşına istehlakın səviyyəsi taxıl məhsulları üzrə 10,0%, şəkər üzrə 14,4%, tərəvəz üzrə 44,4%, kartof üzrə 50,1% artmışdır. Adambaşına istehsalın və istehlakın səviyyəsinin artması eyni zamanda istehsalın tələbatda xüsusi çəkisinin yüksəlməsilə də müşayiət olunmuşdur. Məlumatlardan göründüyü kimi, son illər adambaşına taxıl istehsalının artımı istehsalın tələbat normasını üstələməsinə təsir göstərmişdir. Təhlil göstərir ki adambaşına məhsul istehsalı və istehlakın səviyyəsində müsbət meyllərlə yanaşı, istehlak səviyyəsi əksər məhsul növləri üzrə tələbat normasından aşağıdır. Bu isə belə qənaət gəlməyə əsas verir ki, hələ də ərzaq istehlakı daxili istehsal hesabına qənaətbəxş dərəcədə ödənilmir və idxal kanallarının xüsusi çəkisi yetərli olaraq qalır. Qeyd edilməlidir ki, bitkiçilikdə sosial-iqtisadi inkişafın səviyyəsinə məhsul satışının nəticələri və o cümlədən rentabellik səviyyəsi də əhəmiyyətli təsir göstərir. 90-cı illərin əvvəllərindən bazar iqtisadiyyatına keçidlə əlaqədar dövlət kənd təsərrüfatı və ərzaq məhsullarının bölüşdürülməsi sferasından demək olar ki, tamamilə uzaqlaşmışdır. 1992-ci ildə etibarən tədarük fəaliyətində dövlət fondlarının xüsusi çəkisi bütün məhsul növləri üzrə kəskin şə kildə məhdudlaşdı. Nəinki dövlət tədarükünün həcmi, eləcə də aqrar-sənaye məhsullarının yenidən bölüşdürülməsi üzrə dövləti fəaliyyətində miqyası və tədarükün formalaşması da dəyişilmişdir.Bu isə ilk növbədə təsərrüfat 41
subyektinin özəlləşdirilməsi, ərzaq məhsullarının emalı və satışı sferasının praktik olaraq xüsusi sektora məxsus olması ilə bilavasitə əlaqədardır. Aqrar ə rzaq məhsullarının bölüşdürülməsində birbaşa əlaqələndirici agent kimi dövlətin rolu kəskin şəkildə aşağı düşmüşdür. Bazarda yeni tip vasitəçilər yaranmışdır. Xüsusilə özəl vasitəçilər sektoru geniş şəkildə inkişaf etmişdir. Aqrar ərzaq məhsullarının reallaşdırılması kanalları çoxsaylı xarakter daşıyır. Adətən kənd təsərrüfatı istehsalçıları öz məhsullarını bir neçə alıcılar qrupu vasitəsilə reallaşdırırlar. Kənd təsərrüfatı xammalı və ərzaq bazarı müxtəlif istiqamətdə inkişaf etmişdir. Birincisi, vasitəçilik sektoru hazır məhsullar bazarından əvvəl formalaşmışdır.Kənd təsərrüfatı xammal bazarı ə rzaq bazarı ilə müqayisədə qıtlıq səbəbindən aşağı rəqabətlidir. Bu bir tərəfdən kənd təsərrüfatı əmtəə istehsalçıları tərəfindən təklifin həcminin məhdudlaşması ilə bağlıdır. Digər tərəfdən aqrar zəif rəqabət tənzimlənməsinin regional hakimiyyətin təsirinə məruz qalması ilə bağlıdır ki, bu da kənd təsərrüfatı istehsalçıları üçün alıcı seçmək imkanlarını məhdudlaşdırır. Aqrar sahədə rentabellik səviyyəsinin yüksək olması son nəticədə istər istehsalın mənfəətli işləməsi, istərsə də pul gəlirlərinin həcminin artmasının nəticəsi kimi dəyərləndirilir. Bu isə kənd təsərrüfatı əmtəə istehsalçılarının iqtisadi cəhətdən stimullaşdırılmasının əyani göstəricisidir. Müxtəlif səbəblər üzündən məhsul satışının zərərlə yekunlaşması və onun davamlı xarakter daşıması son nəticədə daxili ərzaq bazarında yerli istehsalın xüsusi çəkisinin aşağı düşməsinə gətirib çıxarır. Təhlil göstərir ki, 1995-ci illə müqayisədə 2009-cu ildə bitkiçilik məhsullarının iqtisadi göstəricilərində müsbət tendensiyalar müşahidə edilməkdədir; bax cədvəl 10.
1995-2012-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında bitkiçilik məhsulları istehsalının iqtisadi göstəriciləri Məhsullar 1995 2000
2005 2012
42
1 sent məh. maya
dəyəri, man
Rentab ellik
səviyyə si %
1 sent məh.
maya dəyəri,
man Rentabell ik səviyyəsi % 1 sent
məh. maya
dəyəri, man
Rentabellik səviyyəsi % 1 sent
məh. maya
dəyəri, man
Rentabellik səviyyəsi % Dənli və dənli- - paxlalılar 4,69
44,0 8,88
7,9 8,05
35,5 12,84
36,3 Xam pambıq 23,45 -6,6
26,14 -30,7
21,64 26,3
31,37 0,45
Şə kər çuğunduru 3,46 -17,7
2,38 -11,3
2,99 6,3
3,53 6,3
Tütün 50,89
-17,7 53,79
-2,9 31,65
37,3 48,87
25,3 Kartof
23,27 -31,6
13,27 -31,4
11,06 25,4
20,34 67,8
Tərəvəz 4,89
-39,3 7,82
-9,1 4,70
20,3 7,94
36,0 Bostan
məhsulları 2,48
-11,0 3,33
14,3 5,80
19,6 8,33
32,3 Üzüm
10,08 -13,3
12,81 -12,6
10,54 1,8 dəfə 21,56 30,7
Meyvə, giləmeyvə 3,82 -29,4
5,57 4,0
6,81 20,0
13,81 47,6
Çay yarpağı 17,68
5,8 26,03
8,0 25,5
5,5 43,64
-1,8 1995-ci ildə dənli və dənli-paxlalılar, çay yarpağı istisan olmaqla digər bitkiçilik məhsullarının istehsalının göstəriciləri zərərlə yekunlaşmışdır. Kartof istehsalında zərərlik səviyyəsi 31,6%, xam pambıqçılıqda 6,6%, üzümçülükdı 13,3%, şəkər çuğunduru istehsalında 17,7%, tərəvəzçilikdə 39,3%, tütünçülükdə 17,7% təşkil etmişdir. 2000-ci ildə xam pambıq, şəkər çuğunduru, tütün, kartof, tərəvəz, üzüm istehsalının zərərlə nəticələnməsi, rentabelli sahələrin sayını azaltmışdır. Ən yüksək rentabellik çayçılıqda, taxılçılıqda əldə edilmişdir. 2005-2012-ci illərdə bitkiçilik üzrə zərərlə işləyən sahələrin sayı azalmış, istehsalın rentabellik səviyyəsi yüksəlmişdir. Belə ki, ən yüksək rentabellik səviyyəsinə üzümçülükdə, meyvəçilikdə, kartofçuluqda çatılmışdır. Yalnız çay yarpağı istehsalı zərərlə (1,8%) nəticələnmişdir. Son nəticədə qeyd edilməlidir ki, bitkiçiliyin mövcud durumunu təhlil edərək belə qənaətə gəlmək olar ki, respublikanın kənd təsərrüfatının bu sahə quruluşunun təkmilləşdirilməsinə,
bazar infrastrukturların formalaşdırılmasına, regional topdansatış bazarlarının yaradılmasına kəskin ehtiyac vardır. Bitkiçilikdə adı çəkilən problemlərin həlli Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2009-2013-cü illərdə Azərbaycan Respublikası Regionların sosial-iqtisadi inkişafının Dövlət Proqramı ilə bağlı fərmanının yerinə yetirilməsi, regionlarda iş yerlərinin yaradılması istiqamətində ən mühüm addım olar. Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|