Microsoft Word talibova konul doc
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- üzvi gübr əl ərin verilm əsi
- 1990-2012-ci ill ərd ə Az ərbaycan Respublikasında ərzaq m əhsullarının adamba şına istehsalı v ə istehlakı
- Talıbova Könül Salman qızının "Aran iqtisadi rayonunun soail-iqtisadi inki şafı, yaranan ekoloji probleml ər v ə h əllinin b əzi istiqam ətl
73
Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas neft kəmərində , Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəmərinin və bərpa olunan Qədim pək Yolunun rayon ərazisindən keçməsi ilə ə laqədar aran iqtisadi rayonunun nəqliyyat iqtisadi əhəmiyyəti sürətlə artacaqdır. qtisadi rayonda məhsuldar qüvvələrin inkişafı ərzində Mingəçevir- Yevlax, Şirvan-Salyan-Neftçala sənaye qovşaqlarının formalaşmasına səbəb olmuşdur. Bərdənin sənaye mərkəzi kimi əhəmiyyəti artmaqdadır. Aran iqtisadi rayonunun gələcək inkişfında aqrar-sənaye və ərazi-istehsal komplekslərinin genişləndirilməsi, neft və qaz kəmərləri və Qədim pək Yolunun rayonun ərazisindən keçməsi,sıx əhali məskunlaşması, artmaqda olan işçi qüvvəsi yüngül və yeyinti sənayesinin inkişafında həlledici rol oynayacaqdır. Qeyd edək ki, böyük sərnişin avtobuslarının çoxu az sərnişin tutumu olan mikroavtobuslarla əvəz edilmişdir. Bunun nəticəsində yollarda tıxaclar yaranır, havaya buraxılan zərərli qazların miqdarı dəfələrlə artır. Respublikamızda hazırda avtomobillərdən atılan tullantıların zərərlik hədlərini müəyyənləşdirən ekoloji təhlükəsizlik standartları yoxdur. Bu günədək keçmiş SSR -nin standartları əsasən qüvvədə qalır, bu standartlar isə müasir beynəlxalq tələblərə cavab vermir. Avtomobillərin ekoloji göstəricilərinə nəzarət tələb olunan səviyyədə deyildir. Ə ksər avtomobil magistralları, şəhər, rayon mərkəzləri və kənddaxili yolların standartlara cavab verməmək səviyyədə olması, bir çoxunun isə yararsız hala düşməsi və ya sıradan çıxması avtonəqliyyat tərəfindən ətraf mühitə atılan zərərli maddələrin miqdarının daha da artmasına səbəb olur. Yuxarıda qeyd olunanlardan aydın olur ki, atmosferin qlobal çirklənməsi bəşəriyyət üçün ağır nəticələrə gətirib çıxara bilər. Ona görə də ekologiyanın qlobal problemləri ilə dünya dövlətlərinin müvafiq qurumları və BMT-in ekologiya ilə məşğul olan strukturları məşğul olmalıdır. Ekoloji baxımdan nəqliyyatın istismarının səviyyəsi çox aşağıdır. Nəqliyyat vasitələrinin əksəriyyəti köhnədir. Onların modelləri əsas texniki göstəricilərinə görə inkişaf etmiş ölkələrdə istehsal edilən nəqliyyat vasitələrindən çox geri qalır. Köhnə, istismar müddəti çoxdan başa çatmış, ucuz
74
qiymətlə xarici dövlətlərdən gətirilmiş texniki cəhətdən yararsız avtomobillərin istismarı nəticəsində şəhərlərin havasına külli miqdarda zərərli qazlar buraxılır. Qeyd edək ki, böyük sərnişin avtobuslarının çoxu az sərnişin tutumu olan mikroavtobuslarla əvəz edilmişdir. Bunun nəticəsində yollarda tıxaclar yaranır, havaya buraxılan zərərli qazların miqdarı dəfələrlə artır. Respublikamızda hazırda avtomobillərdən atılan tullantıların zərərlik hədlərini müəyyənləşdirən ekoloji təhlükəsizlik standartları yoxdur. Bu günədək keçmiş SSR -nin standartları əsasən qüvvədə qalır, bu standartlar isə müasir beynəlxalq tələblərə cavab vermir. Avtomobillərin ekoloji göstəricilərinə nəzarət tələb olunan səviyyədə deyildir. Ə ksər avtomobil magistralları, şəhər, rayon mərkəzləri və kənddaxili yolların standartlara cavab verməmək səviyyədə olması, bir çoxunun isə yararsız hala düşməsi və ya sıradan çıxması avtonəqliyyat tərəfindən ətraf mühitə atılan zərərli maddələrin miqdarının daha da artmasına səbəb olur. Yuxarıda qeyd olunanlardan aydın olur ki, atmosferin qlobal çirklənməsi bəşəriyyət üçün ağır nəticələrə gətirib çıxara bilər. Ona görə də ekologiyanın qlobal problemləri ilə dünya dövlətlərinin müvafiq qurumları və BMT-in ekologiya ilə məşğul olan strukturları məşğul olmalıdır.
75
NƏT CƏ VƏ TƏKL FLƏR
1. Respublika ərazisinin 21%-ni, əhalisinin 25%-ni təşkil edən Aran iqtisadi rayonun kifayət qədər karbohidrogen ehtiyatları, hidroenerji resursları, istehlak bazası, əlverişli iqtisadi-coğrafi mövqeyi rayonun inkişaf surətini artıran amillərdəndir. 2. Rayonda respublika neft hasilatının 0,9%-i istehsal olunur. Neft və qaz hasilatını artırmaq məqsədilə bu sahəyə xarici investisiyalar cəlb edilməli, mütərəqqi texnika və texnologiya geniş tətbiq edilməlidir. 3. stehsal edilən elektrik enerjisinin həcmini daha da artırmaq üçün bütün stansiyalarda köhnəlmiş avadanlıqlar yeniləri ilə əvəz edilməli, yeni enerji blokları tikilib istifadəyə verilməlidir. 4. Maşınqayırma məhsullarına tələbatın artması ilə əlaqədar olaraq mövcud müəssisələrin qurulması və modernləşdirilməsi zəruridir. 5. qtisadi rayon respublikanın ən böyük kənd təsərrüfatı rayonu olduğunu nəzərə alaraq burada kənd təsərrüfatı maşınqayırma sahələrinin yaradılması məqsədəuyğundur. 6. Yüngül və yeyinti sənayedə yerli xammallardan istifadə olunmaqla yeni çeşiddə məhsulların istehsalının artırılması və ərazi üzrə genişləndirilməsi vacibdir. Bu, əmək ehtiyatarından istifadəyə müsbət təsir göstərər. 7. Kənd təsərrüfatının inkişafı üçün pay torpaqlarının istifadəsinin intensivliyi artırılmalı və meleorativ tədbirlər genişləndrilməlidir. 8. Neft,qaz kəmərlərinin çəkilişi və Qədim pək Yolunun yeniləndirilməsi ilə bağlı ekoloji vəziyyətin yaxşılaşdırılması vacibdir. 9. Yol kənarlarında yaşıllıq zolaqlarının salınması ərazinin torpaq, iqlim şə raitinə müsbət təsir göstərər. 76
Ə
1. Abdullayev Ə.H. Şirvan iqtisadi rayonunda kənd təsərrüfatı istehsalının ə razi təşkilinin iqtisadi-coğrafi problemləri. Namizədlik dissertasiyasının avtoreferatı.Bakı,1995. 2. Eminov Z.N. Azərbaycan əhalisi. Bakı,2005 3. Muradov Ş.M. Azərbaycan SSR-də qadın əmək ehtiyatlarından istifadənin ictimai-iqtisadi problemləri.Bakı,1974. 4. Muradov Ş.M. Azərbaycan SSR əmək ehtiyatları.Bakı,1987. 5. Nadirov A.A. Azərbaycanda sənayenin səmərəli yerləşdirilməsinin iqtisadi problemləri.Bakı "Elm",1974. 6. Nadirov A.A. Müstəqil Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişafı məsələləri. Bakı,Elm,2001. 7. Nuriyev Ə .X.
Məhsuldar qüvvələrin respublika daxilində yerləşdirilməsinin təkmilləşdirilməsinin sosial-iqtisadi problemləri. Bakı,Elm,1982. 8. Azərbaycanın regionları.Statistik məcmuə.Bakı,2006. 9. Azərbaycanın əhalisi.Statistik bülleten.Bakı,2006. 10. Regionların sosial-iqtisadi inkişafı(2004-2008-ci illər). Statistik məcmuə.Bakı,2007. 11.
Azərbaycan Respublikasının iqtisadi və sosial coğrafiyası.Bakı-2003. 12.
R.H.Məmmədov. Azərbaycanın respublika daxili
iqtisadi rayonları."Maarif" Bakı-1984. 13. T.B.Hüseynov,R.H.Məmmədov "Ərazi istehsal kompleksləri xalq təsərrüfatı kompleksi sistemində" Bakı 1991. 14.
R.H.Məmmədov, T.B.Hüseynov, A.A.Hüseynov "Məhsuldar qüvvələrin yerləşdirilməsi" Maarif-1992
77
1990-2012-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında kənd təsərrüfatı müəssisələrində əkinlərə mineral və üzvi gübrələrin verilməsi
llər Cəmi, min ton Hər ha ə kinə, kq O cümlədən Taxıla
Pambığa Tütünə
Kartofa Tərəvəz,bostan Üzümlüklərə m in
al
gü br ə
üz vi
gü br ə m in er al
gü br ə üz vi
gü br ə m in er al gü br ə üz vi gü br ə m in er al
gü br ə üz vi
gü br ə m in er al
gü br ə üz vi
gü br ə m in er al gü br ə üz vi gü br ə m in er al
gü br ə üz vi
gü br ə m in er al
gü br ə üz vi
gü br ə 1990 139,3 2815,9 87 1,5 92
0,7 144
2,3 221
7,7 131
5,2 233
10,2 70
- 1995 11,4 616,3 10 0,5
10 0,3
21 1,0
42 5,0
15 2,5
20 4,6
1 0,6
2000 40,5 22,5
4 2,2
- - - - - - - - - - - - 2005 77,3 0,0
17,1 0,0 - - - - - - - - - - - - 2012 132,2 0,0 22,8 0,0 22,0 0,0 42,0 0,0 3,0
0,0 3,0
0,0 7,0
0,0 20,6 0,0
2000-2007-ci illərdə kənd təsərrüfatı müəssisələri tərəfindən alınan cüzi miqdarda mineral və üzvi gübrələrun uçotu aparılmamışdır.
78
1990-2012-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında ərzaq məhsullarının adambaşına istehsalı və istehlakı Məhsul
növləri Tələbat Adambaşına istehsal Adambaşına istehlak stehlakın tələbatda xüsusi çəkisi,% 1995
2000 2005
2012 1995
2000 2005
2012 1995
2000 2005
2012 Taxıl
150 116
190 251
286 150
155 100
165 100,0
103,3 66,7
110,0 Şə kər 38 4 6 4 22
14 17
12 16
36,8 44,7
31,6 42,1
Tərəvəz 123
56 99
136 143
79 103
111 114
64,2 83,7
90,2 92,7
Kartof 80
20 59
131 126
38 47
55 57
47,5 58,8
68,8 71,3
Meyvə və giləmeyvə 72 43
57 73
81 64
61 62
63 88,9
84,7 86,1
87,5 Bostan
bitkiləri 23
6 33
44 48
30 26
24 25
130,4 113,0
104,3 108,7
79
AD U-nin Magistratura Mərkəzinin " Ekologiya" ixtisası üzrə Talıbova Könül Salman qızının "Aran iqtisadi rayonunun soail-iqtisadi inkişafı, yaranan ekoloji problemlər və həllinin bəzi istiqamətləri" mövzusunda yerinə yetirdiyi magistr dissertasiya işinin Referatı Mövzunun aktuallığı. Respublikamızın əkinçilik regionu olan Aran iqtisadi regionunun torpaq örtüyü əsas etibarilə boz və açıq-şabalıdı torpaqların müxtəlif növlərindən ibarətdir.Bu torpaq növlərindən əlavə , ərazinin müxtəlif sahələrində çəmən- bataqlıq,şoranlaşmış və qumsal torpaqlara da təsadüf edilir. Boz torpaq və onun ayrı-ayrı növləri başlıca olaraq Kür-Araz ovalığında yayılmışdır. qtisadi regionun yaşayış üçün əlverişli təbii şəraiti və iqtisadi-coğrafi mövqeyi əhalinin məskunlaşmasında mühüm rol oynamışdır. qtiiisadi regionun ümumi əhalisinin sayı 1,7 mln.-dan çox olmaqla ölkə əhalisinin 20,4 faizinin təşkil edir. qtisadi regionda ə halinin orta sıxlığı hər kvadratkilometrə 78 nəfər təşkil edir. Aran iqtisadi regionunun əsas təbii sərvətləri bol günəş enerjisindən,Kür və Araz çaylaırnın su ehtiyatlarından və əkinə yararlı geniş torpaq fondundan ibarətdir.Aran iqtisadi regionunda həm yeraltı, həm də yerüstü yanacaq-energetika mənbələri mövcuddur.Yeraltı sərvətlərə, yaxud enerji daşıyıcılara, əsasən neft, təbii-qaz ehtiyatları, yodlu və bromlu mədən suları, müxtəlif tikinti materialları daxildir. Aran iqtisadi regionu Azərbayanda istehsal edilən neftin 16%-ni, təbii qazın 15%-ni, quruda çıxarılan neftin isə 40%-ni verirdi. 80
Aran iqtisadi regionu ölkə əhəmiyyətli magistral nəqliyyat xəttləri (dəmir, şose yolları) üzərində yerləşir. Bakı şəhərini ölkənin əsas iqtisadi rayonları,həmçinin Gürcüstan, ran və Türkiyə respublikaları birləşdirən nəqliyyat yolları bu regionun ərazisindən keçir. Eyni zamanda Avropa və Asiyadan çarpaz şəkildə keçən marşrutlar şəbəkəsini əks etdirən və 33 ölkədən keçən məşhur pək Yolu bu regionun ə razisindən keçir. Aran iqtisadi regionunda sənaye nisbətən inkişaf etmişdir. Regionun sənayesi, əsasən onun cənub-qərbində (Şirvan,Salyan,Neftçala) və şimal-qərbində (Mingəçevir və Yevlax şəhərlərində) cəmlənmişdir. Bu baxımdan rayonun sosial iqtisadi inkişafının araşdırılması mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Tədqiqatın əsas məqsədi Aran qtisadi rayonunda təsərrüfatın dərindən öyrənilməsi, onun xarakterik xüsusiyyətləri, əldə olunan nəticələr və yeni təkliflərin həyata keçirilməsindən ibarətdir.Tədqiqatın vəzifələr dairəsi dissertasiya işinin strukturundan irəli gələrək araşdırılmışdır. Tədqiqatın predmet və obyekti. Tədqiqatın obyekti kimi problemli vəziyyəti yaradan və öyrənilmə üçün seçilmiş proses , hadisə, predmeti kimi isə bu obyektin hüdudlarında olanlar nəzərdə tutulur. Bu baxımdan dissertasiya işinin predmeti bütövlükdə sosial iqtisadi inkişafın mahiyyəti, onun birləşmə imkanları, forma və metosların öyrənilməsi ilkə səciyyələnir. Burada dölət proqramları əsas götürülür. Tədqiqatın informasiya bazası və işlənməsi metodları. Tədqiqatın informasiya bazasını araşdırılan mövzu üzrə yerli və xarici müəlliflərin elmi işləri, rəsmi və biblioqarafik mənbələr təşkil edir. Tədqiqatın alətlər bazası kimi daha çox nəticə verə bilən elmi dərketmə, işlənib hazırlanmış cədvəllər, araşdırmalar və təhlil metodlarından istifadə olunmuşdur.Elmi dərketmə metodları kimi empirik tədqiqatlar 81
metodundan ( müqayisəetmə və s.), həm empirik, həm də nəzəri tədqiqat səviyyəsində istuifadə olunan metodlardan, həmçinin nəzəri tədqiqat metodundan istifadə olunmuşdur. Tədqiqatın elmi yeniliyi. Tədqiqat işində aparılan araşdırmalar əvvəlki ümumi yanaşmalardan özünün kompleksililiyi ilə fərqlənir, iqtisadi inkişafın bu günü araşdırılmaqla yaranan ekoloji problemlər müəyyənləşdirilir və onların həlli istiqamətləri göstərilir. Tədqiqatın praktiki əhəmiyyəti. Elmi tədqiqatın nəticələri kimi əldə olunan təkliflər praktiki əhəmiyyətliliyə malikdirlər və təcrübədə istifadə oluna bilər.
Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|