Microsoft Word talibova konul doc
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
67
оксиди айырыр.Бюйцк автомобил парки олан Лос-Анжелесдя илин 260 эцнцндя температур инверсийасы мцшащидя олунуr. Сящяр саатларында щавада чохлу мигдарда ишлянмиш газлар топланыр, эцнортайа йахын фотокимйяви думан ямяля эялир. Эцнцн 2-жи йарысында истилийин артмасы нятижясиндя инверсийа зяифляйир, «смог» йухарыйа доьру галхыр.Щазырда дцнйанын бир сыра бюйцк шяhярляриндя Нйу-Йорк, Çикаго, Бостон, Токио, Милан вя башгаларында дa фотокимйяви думан ямяля gялир. Бу, ясасян, автомобиллярин щяддян чох олмасы иля баьлыдыр. Мясялян: дцнйанын йолларында ейни вахтда 300 миндəн артыг автомобил щярякят едир.Лос-Анжелесин щавасыны 4,0 млн, Парисин щавасыны 1 млн.-а гядяр автомобил чиркляндирир. Беля шящярлярдя автомобиллярин бурахдыьы газларын дярядяси 90%-ə галхыр. «Смог» щадисяси ажы нятижяляр вермишдир. Лондон шящяриндя сых думанлар 1948, 1952,1956,1957 вя 1962-жи иллярдя гейдя алынмышдыр. 1952-жи ил декабырын 5-9 арасында Лондонун цзяриндя дайанан «сmог»дан 4 миндян чох адам юлмцшдцр. Инэилтяря мцтяхяссисляри мцяййян етмишляр ки, бу гарышыьын тяркибиндя бир нечя йüз тон тцстц вя сулфат анщидриди öлмüшдüр. Бу сябябдян 1956-жи илин йанварында Нйу-Йоркун цзяриндя 96 саат галан «смог» нятижясиндя 400-я йахын адам зящярляниб юлmцшдцр. Зящярли газларын мигдары (кцкцрд анщидриди,азот оксиди,алдещидляр, хлорлу карбощидроэенляр) щавада ади щалдан 5-6 дяфя чох олмушдур. Беля щадися 2010-жу илин йайында Москва цзяриндя дя баш вермишдир. Дямирйол ваьзаллары вя онларын ятраф яразиляринин атмосфери паровозлар вя тепловозлар тяряфиндян чирклянир. Щазырда чох юлкялярдя,о жцмлядян республикамызда çякиси гцввя електрикля явяз олундуьундан бу сащядя чирклянмя хейли ашаьы дцшмцшдцр. Лакин, тяяссцфля гейд едилмялидир ki, щаванын локал чирклянмяси даш кюмцр вя диэяр аьыр йанажагла ишляйян дяниз вя чай эямиляри тяряфиндян дя мцшащидя олунур.
68
Щава няглиййаты да щазырда щаваны чиркляндирян мянбя sayılır. Ъ.Детрийя эюря, реактив тяййарəляр учуш заманы ашаьыдакы гядяр зярярли гарышыглар айырыр: aлдещидляр-0,7 кг/м 3 , ЖО 2 -6,5 кг/м 3 , карбощидрогенляр- 1,7 кг/м 3 , азот оксидляри-4,4 кг/м 3 . Дизел мцщяррикляри иля ишляйян трактор вя комбайнлар да щавайа зярярли компонентляр бурахмагла ону чиркляндирир. Мялумат верилдийи кими, dцнyанын ян бюйцк шящярлярinдян олан Лос- Анжелесдя 4 милйондан чох автомобил щярякят едир. Бу автомобиллярдян атмосферя щяр эцн шящяри зящярляйян 12-15 мин тон газ ютцрцлцр. Буну нязяря алан мцвафиг идарəлəр Лос-Анжелесдя фасилясиз фяалиййят эюстярян автоматик жищазлардан истифадя едир. Щямин жищазлар атмосфердяки зящярли газларын мигдарыны юлçцр. Бу газларын атмосфердяки гатылыьы нязярдя тутулмуш сярщядди кечдикдя автоматик жищаз хцсусиля сирена типли сяс чыхардыр. Сцрцжцляр баша дцшцрляр ки, атмосфердя тулланты газларын мигдары нормадан атрыгдыр. Она эюря дя сцрцжцляр машынлары дайандырыр вя автоматик жищазын ижазя сигналыны эюзляйир. Зящярли газларын гатылыьы йол верилян нормайа гядяр азалдыгда жищаз ижазя сигналы верир вя машынлар йенидян щярякят едир. Щаглы олaраг гейд олунур ки, бу йолла Лос-Анжелес кими ири сянайе мяркязинин еколоъи вязиййятини гайдайа салмаг, «саьлам» атмосфер щавасы йаратмаг мцмкцн дейил. Бунун цчцн бейнялхалг алямдя тясирли тядбирляр щазырлайыб щяйата кечирмяк лазымдыр. Мялумат цчцн гейд едяк ки, йалныз 2009-жу илдя республикамыз цзря няглиййат васитяляриндян атмосферя 500 мин тондан артыг зярярли маддя атылмышдыр. Автомобиллярин тцстц газларынın тяркибиндя 200-дян чох маддя, о жцмлядян инсан щяйаты цчцн чох горхулу олан консероэен карбощидроэенляр вя гурьушун бирляшмяляри вардыр. Респuбликамызын, щямчинин Аран игтисади районунун ири шящярляри сайылан Минэечевир, Йевлах еколоъи жящятдян ялверишсиз шящəрляр олмасына бахмайараг, цзяриндя щялялик фотокимйяви думан мцшащидя олунмамышдıр. Лакин, дювлят сявиййясиндя лазымы ишляр 69
эюрцлмязся, йахын заманларда щямвятянляrimiz belə bir тящлцкянин шащиди ола биляр. Азярбайжан инкишаф етмиш няглиййат инфраструктуруна malikdir. Ekoloji baxımdan nəqliyyatın istismarının səviyyəsi çox aşağıdır. Nəqliyyat vasitələrinin əksəriyyəti köhnədir. Onların modelləri əsas texniki göstəricilərinə görə inkişaf etmiş ölkələrdə istehsal edilən nəqliyyat vasitələrindən çox geri qalır. Köhnə, istismar müddəti çoxdan başa çatmış, ucuz qiymətlə xarici dövlətlərdən gətirilmiş texniki cəhətdən yararsız avtomobillərin istismarı nəticəsində şəhərlərin havasına külli miqdarda zərərli qazlar buraxılır. Qeyd edək ki, böyük sərnişin avtobuslarının çoxu az sərnişin tutumu olan mikroavtobuslarla əvəz edilmişdir. Bunun nəticəsində yollarda tıxaclar yaranır, havaya buraxılan zərərli qazların miqdarı dəfələrlə artır. Respublikamızda hazırda avtomobillərdən atılan tullantıların zərərlik hədlərini müəyyənləşdirən ekoloji təhlükəsizlik standartları yoxdur. Bu günədək keçmiş SSR -nin standartları əsasən qüvvədə qalır, bu standartlar isə müasir beynəlxalq tələblərə cavab vermir. Avtomobillərin ekoloji göstəricilərinə nəzarət tələb olunan səviyyədə deyildir. Ə ksər avtomobil magistralları, şəhər, rayon mərkəzləri və kənddaxili yolların standartlara cavab verməmək səviyyədə olması, bir çoxunun isə yararsız hala düşməsi və ya sıradan çıxması avtonəqliyyat tərəfindən ətraf mühitə atılan zərərli maddələrin miqdarının daha da artmasına səbəb olur. Yuxarıda qeyd olunanlardan aydın olur ki, atmosferin qlobal çirklənməsi bəşəriyyət üçün ağır nəticələrə gətirib çıxara bilər. Ona görə də ekologiyanın qlobal problemləri ilə dünya dövlətlərinin müvafiq qurumları və BMT-in ekologiya ilə məşğul olan strukturları məşğul olmalıdır. Azərbaycanın, o cümlədən Aran iqtisadi rayonunun iri şəhərlərinin ekoloji vəziyyəti heç də ürək açan deyildir. Onu demək lazımdır ki, bütün çirkli sənaye
Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|