Microsoft Word td\335d I b\334T\334N. doc

Cengiz Alyılmaz 
14 
 
Çetin Cumagulov ve Cengiz Alyılmaz Kırgız Yazar T. Sıdıbekov’un 
evinin bahçesinde bulunan XIV. Talas Yazıtının estampajını yaparlarken.
 
 
Çetin CUMAGULOV Hoca’nın vermiş olduğu adresler doğrultusunda gitmiş olduğum yerlerde 
(köylerde,  kasabalarda,  şehirlerde…)  ilgili  herkes  onu  tanıyor,  ondan  övgüyle  söz  ediyor  ve  onun  izni 
olmadan  bize  yazıtları  göstermek  bile  istemiyorlardı.  Çünkü  müzelerde,  derme  çatma  binalarda, 
depolarda  ulaşabildiğimiz  her  yazıtın,  anıtın envanter  kaydının  altında  Çetin  CUMAGULOV’un adı  ve 
imzası  yer  alıyordu.  Onun  adı,  Kırgızistan  coğrafyasında  bulunan  her  tür  yazılı  envanterle  âdeta 
özdeşleşmişti. 
Kırgızistan’da  yazıt  bilimi  ile  ilgili  yaptığımız  araştırma  ve  incelemelerde  Çetin 
CUMAGULOV’un mesleğe başladığı ilk günden itibaren her türlü güçlüğe rağmen çalıştığını; kimliği ve 
hafızası  yok  edilmek  istenen  bir  milletin  “taş  bellekler”deki  sırlarının birer  birer  gün  ışığına  çıkmasına 
vesile olduğunu, yazıt bilimi adına yolu Kırgızistan’dan geçen herkese bir şekilde yardımı dokunduğunu 
tespit  ettik.  Ancak  her  nedense  Sovyet  döneminde  kendisinin  bu  alanda  kariyer  yapmasına  fırsat 
verilmemişti. Çetin Bey, aynı talihsizliği kendi ülkesinin bağımsızlığından sonra da yaşadı. Doktora için 
hazırlamış  olduğu  çalışma,  2006  yılında  sudan  bahanelerle  reddedildi.  “Yazıtların  Çetin  Savaşçısı”na, 
“Ömrünü  Yazıtlara  Adayan  Adam”a  Türk  illerinde  “Doktora”,  “Doçentlik”,  “Profesörlük”  ve  “  Fahri 
Profesörlük” unvanlarının “Gardaş Kömeği” gibi algılanıp (özellikle Türkiye’den gelenlere) ulufe olarak 
dağıtıldığı bir dönemde “Doktor Unvanı” yine çok görülmüştü.  
Bir  Kızılderili  atasözü:  “Dünyada  kötü  şeyler  oluyorsa,  iyi  şeyler  de  oluyordur”  der.  Yapmış 
olduğu  çalışmalardan  ve  bilime  katkılarından  dolayı  aynı  yıl  Kırgızistan  Devlet  Başkanı  Kurmanbek 
BAK EV  tarafından  Çetin  Bey’e  “Kırgızistan  Devlet  Nişanı”  verildi.  Bu  ödül,  “güneşin  balçıkla 
sıvanamayacağı
”nın en büyük göstergesiydi.  
Çetin  CUMAGULOV’un çalışmalarını  yakından  takip  edenlerden  biri  de  onun  sınıf  arkadaşı, 
yakın  dostu,  seçkin,  saygın  bilim  ve  devlet  adamı,  merhum  Prof.  Dr.  Salican  C G TOV’du.  Aile 
dostumuz, büyüğümüz Salican Bey, birgün büyük bir heyecanla Manas Üniversitesi Edebiyat Fakültesi 
Türkoloji  Bölümü’ndeki  odama  geldi.  Öğrencilerime  yaptırmış  olduğum  maket  yazıtlardan
5
  orijinal 
                                                 
5
  (Kök)türk  harfli  maket  yazıt  hazırlamada  ve  hazırlatmada  üstat  olanlardan  biri  de  değerli  bilim  adamı  Prof.  Dr.  Gürer 
GÜLSEV N’dir. Kendileri her türlü obje üzerine yazılmış son derece zengin “(Kök)türk harfli maket yazıt arşivi”ne sahiptirler. 

---

Ömrünü Yazıtlara Adayan Adam: Çetin Cumagulov 
15 
yazıtlara  en  çok  benzeyenlerden  birini  seçip  aldı.  Sonra  bana:  Çika
6
,  bu  maket  yazıtı  götürüp 
Balasagun’da  bir  yere  gömelim.  Aradan  birkaç  ay  geçsin,  Çetin’i  yazıtı  gömdüğümüz  yere  götürelim. 
Yanımıza bir de arkeolog alalım. Orada bir sebep bulup arkeolog arkadaşımıza kazı yaptıralım ve maket 
yazıtı çıkaralım. Çetin’in yüzündeki o çocuksu sevinci birlikte seyredelim / görelim
” deyip kahkahalarla 
güldü. (Tabii bunu yapmadık).  
 
 
 
 
Prof. Dr. Salican C G TOV tarafından seçilen maket yazıt örneği. 
 
Gerçek  Türk  bilgesi,  aydını,  münekkidi  Salican  C G TOV  Hoca,  planladığı  bu  küçük  oyunla 
Çetin Bey’in hayatta en büyük mutluluğunun yeni bir yazıtın bulunuşu olduğu
na dikkat çekmek istiyordu.  
 
Hakkında  birkaç  tez  yapılacak  kadar  birikime  ve 
donanıma sahip olan Çetin CUMAGULOV, aynı zamanda eski 
Türk yazıtlarıyla ilgili çok zengin bir arşivin de sahibidir. Çetin 
CUMAGULOV,  hâlen  Kırgızistan  Bilimler  Akademisi  Dil-
Edebiyat 
Enstitüsü’nde 
“Bilim 
Uzmanı”, 
Kırgızistan 
Ansiklopedisi  Hazırlama  Kurulu’nda  “Redaktör  Yardımcısı”, 
Kırgızistan-Türkiye  Manas  Üniversitesi’nde  de  yarı  zamanlı 
“Öğretim Görevlisi” olarak çalışmaktadır.  
“Ömrünü Yazıtlara Adayan Adam”la (Kök)türk harfli 
yazıtların izinde daha nice yıllara… 
 
Çetin Cumagulov üzerinde (Kök)türk harfli yazıt bulunan bir heykel 
başı ile. 
 
 
 
                                                 
6
 “Çingiz / Cengiz” adı Türk dünyasında sevgi ve içtenlik ifadesi olarak “Çika” şeklinde kullanılmaktadır.  

---

---

 
Türk Dünyası  ncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies,  
Cilt: VIII, Sayı 1, Sayfa: 17-29,  ZM R 2008. 
 
 
17 
 
 
 
  
 
 
 
 
KER M GURBANNEPESOV’UN ÖLÜMÜNÜN 20.YILI ANISINA: 
HAYAT H KÂYES  VE Ş RLER   
Kerim Gurbannepesov’s 20 th Death Anniversary: 
His Life Story and Poems
 
 
 
Metin ARIKAN
*
 
Özet 
Bu  makalede,  ölümünün  20.  yıldönümünde  kendi  döneminin  ‘Mahtumkulu’su  olarak 
bilinen  Kerim  Gurbannepesov’un  hayatı  hakkında  bilgi  verip  şiirlerinden  bazılarını  aktararak 
onu hatırlamayı amaçladık. 
Anahtar Kelimeler: Türkmenistan,  Türkmen Şairi, Kerim Gurbannepesov  
Abstract 
In  this  paper,  we  focus  on  Kerim  Gurbannepesov’s  life  and  poems,  who  known  as 
Mahtumkulu in his time. The goal of this research was to call attention to his life and  poems 
on account of  his 20th death anniversary. 
Key Words: Turkmenistan, Turkmen Poet, Kerim Gurbannepesov 
 
18.-19. yüzyıllarda teşekkül etmeye başladığı söylenen Klasik Türkmen edebiyatının temsilcileri 
Andalip, Azadî, Mahtumkulu, Kemine, Seyidnazar Seydi, Zelilî, Mollanepes’in yanında Doğu edebiyatı 
eserlerinin  ve  Rus  edebiyatı  vasıtasıyla  tanışılan  Batı  edebiyatının  kaynaklık  ettiği  Çağdaş  Türkmen 
edebiyatının önemli temsilcilerinden birisi de Kerim Gurbannepesov’dur.  
Türkmenistan millî yazarı ve 
Mahtumkulu devlet ödülünün sahibi olan Kerim Gurbannepesov, 1929 yılında Türkmenistan’da, Aşgabat 
ili, Gökdepe ilçesinin Yılgın köyünde doğar.
1
 
Şiire olan sevgisinin 6–8 yaşlarında; yani çok erken devirde uyanmasında kendisi gibi şair olan 
babasının, amcası Şirnepes’in ve ilk öğretmenlerinin etkisinin olduğunu söyleyen şair, şiirlerindeki sosyal 
                                                 
*
 Yrd. Doç. Dr. Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü. 
1
  Türkmen  Edebiyatı  tarihi  ve  klasik  Türkmen  şairlerinin  hayatı  ve  şiirleri  ile  ilgili  olarak  bk.  Fikret  Türkmen,  Gurbandurdı 
Geldiyev;  Türkmen  Şiiri  Antolojisi,  Türksoy  Yayınları,  Ankara  1995.    Hıfzı  Toz;  Türkmen  Şairi  Kerim  Kurbannepesov, 
Hayatı, Ebedi Kişiliği ve Eserleri, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 1999. 
Mehmet Kara; Türkmen Türkçesi ve Türkmen Edebiyatı Üzerine Araştırmalar, Akçağ Kitapevi, Ankara 1998.  
 Ayrıca bk. Fikret Türkmen; “Mahtumkulu ve Tasavvuf Anlayışı”, E. Ü. Türk Dünyası  ncelemeleri Dergisi-I,   zmir 1996,.s. 
9-23; “Günümüz Türkmen Şiirinin Önemli  Temsilcilerinden Biri: Berdinazar Hudaynazarov”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat 
Dergisi,  Sayı:3,  Bahar  1997,  s.20-32;  “Türkmenlerin  Göktepe  Direnişi  ve  Bunun  Halk  Şiirindeki  Akisleri”,  XII.  Türk  Tarih 
Kongresi,  Ankara 12-17 Eylül 1994, TDK Basımevi,  Ankara 1999, s. 385-416. Ahmet Bican Ercilasun; “Sözün Kanatlarında 
Uçan Şair: Mahtumkulu”, Makaleler – Dil, Destan, Tarih, Edebiyat (Haz. Ekrem Arıkoğlu), Akçağ Yayınevi, Ankara 2007, s. 
623-628.  Abdurrahman  Güzel,  “Yunus  Emre  ve  Mahtumkulu’da  Ortak  Motifler”,  Prof.  Dr.  Dursun  Yıldırım  Armağanı, 
Ankara 1998. 

---