Microsoft Word vencur 2015. doc
FƏS L 3. VENÇUR KAP TALI NNOVAS YA SAH BKARLI
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
51
NFRASTRUKTUR ELEMENT K M
Biznesin və bütövlükdə milli iqtisadiyyatın davamlı inkişafında, təkraris- tehsal prosesinin normal həyata keçirilməsində infrastrukturlar böyük rol oynayır. Müvafiq infrastrukturlar yaratmadan biznesi və onun prioritet istiqaməti olan sahibkarlıq fəaliyyətini effektiv inkişaf etdirmək qeyri mümkündür. “Infrastruktur” termini latın mənşəlidir, (“infra” – aşağı, alt və “struktura” – tikili, yerləşmə) sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlmişdir. “ nfrastruktura” anlayışı ilk dəfə 1940-cı ildən qərb ədəbiyyatında, 1960-cı ildən isə sovet ə dəbiyyatında işlədilməyə başlanılmışdır. qtisad elminin banilərindən olan P.Samuelsonun fikrincə “infrastruktur” terminini iqtisadi ədəbiyyata amerika alimi P.Rozenpqeyn-Rodan (1950-ci ildə) gətirmişdir, hansıki infrastrukturu iqtisadiyyatın əsas sahələrində xüsusi sahibkarlığın davamlı inkişafını təmin edən və bütün əhalinin tələbatını ödəyən ümumi şəraitlərin kompleksi kimi müəyyənləşdirmişdir. K.Marks demişdir ki, “infrastruktur” anlayışı əslində istehsalın maddi şə raitini əks etdirən ümumi əmək vasitələri anlayışıdır, onsuz əmək prosesi ya tamamilə mümkün deyil, ya da qeyri-təkmil şəkildə baş verir. O, əmək vasitələri dedikdə istehsal binalarını, kanalları, yolları və torpağı nəzərdə tuturdu. Almaniya iqtisadçısı R.Yoximsen infrastrukturu material, institutsional, xüsusi tikililərin və şəraitlərin toplusu kimi müəyyənləşdirir, hansıki təsərrüfat vahidlərinin sərəncamlarında olur və amillərin (əmək, torpaq və kapital) bərabər qoyuluşuna bərabər gəlirin alınmasını təmin edir. Keçmiş SSR -də 1960-cı ildən etibarən infrastruktur anlayışına maddi istehsalın davamlı inkişafına xidmət sahələrinin məcmusu kimi yanaşılmağa başlanıldı. Sovet iqtisadçı alimləri infrastruktur probleminin bəzi aspektlərini tədqiq edərək sanballı əsərlər nəşr etdirmişlər. Həmin iqtisadçı alimlərin sırasında Azərbaycan alimlərinin də adlarını çəkmək olar.
52
Professor V.T.Novruzov yazır ki, infrastruktur hərfi mənada tikintinin kənardan görünməyən alt hissəsi, özülü mənasını daşıyır, iqtisadi mahiyyət baxımından isə iqtisadiyyatın özülünü təşkil edən sahələrin məcmusu kimi qəbul edilir. Başqa sözlə, infrastruktur sahələri maddi istehsalın fəaliyyətini, işçi qüvvəsinin təkraristehsalını və əhalinin gündəlik həyat tərzini təmin edən kompleks kimi müstəsna əhəmiyyətə malikdir [1]. Professor R.M.Cəbiyevin fikrincə, infrastruktur öz mahiyyəti və təbiəti etibarilə canlı orqanizm kimi iqtisadi sistemə nüfuz etməkdə onun fəaliyyətini təmin edən institutların bütöv bir kompleks halında çıxış edir. Bazar (biznes) infrastrukturu çoxsaylı meyarlar əsasında bir-birilə qarşılıqlı əlaqədə fəaliyyət göstərən bazarlardan ibarətdir [2].
AMEA-nın mübir üzvü, professor T.S.Vəliyev yazmışdır ki, infrastruktur anlayışında iqtisadiyyatın başqa sahələrinə xidmət göstərən sahə və özəklərin (müəssisələrin) məcmusu ifadə olunur. Deməli, onun məcmusunda hansısa bir sahəyə xidmət göstərmək ifadəsi müəyyənedici istiqamətdir [3, s.13].
nfrastruktur klassik baxımdan bütöv iqtisadi sistemin vacib komponenti sayılır. nfrastruktur bir tərəfdən tabeçi və köməkçi xarakter daşıyan iqtissadi həyatın qurulmasının tərkib hissəsini ifadə edir və dayanaqlı sosial-iqtisadi inkişafı təmin edir, digər tərəfdən isə iqtisadi fəaliyyətin müxtəlif növlərinin inkişafının strateji və taktiki istiqamətlərini, hədəfini müəyyənləşdirir.
nfrastrukturun tərkibinə aid iqtisadçı alimlərin klassik baxışlarında iki yanaşma fərqləndirilir: geniş və məhdud. Birinci yanaşmada infrastruktura praktiki olaraq iqtisadiyyatın qeyri istehsal sferasının sahələri aid edilir. kinci yanaşma infrastruktur kompleksinə daxil edilən sahə elementlərinin tərkibini, məhsulun və informasiyasının hərəkət prosesinin surətləndirilməsini təmin edən sahələrin dairəsini məhdudlaşdırır (bura rabitə, nəqliyyat, ticarət və s. sahələri daxil edir). Sözün dar mənasında bu əmtəə tədavülü sisteminin elementləri olan anbar, təchizat-təminat, ticarət və nəqliyyat təşkilatlarıdır.
qtisadçıların digər qrupu infrastruktur anlayışını daha geniş mənada təsəvvür edir və ona praktiki olaraq iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi element- 53
lərini daxil etməklə bütün bazar institutlarını aid edirlər. Rusiya iqtisadçısı A.Y.Şaripov infrastrukturu maddi istehsala xidmət göstərən, əhali üçün xidmətlər və mənəvi nemətlər istehsal edən, xalq təsərrüfatında iqtisadi dövriyyəni təmin edən, ətraf mühitin mühafizəsinə və təkraristehsala şərait yaradan iqtisadi sferaların və alt sahələrinin məcmusu kimi müəyyənləşdirir. .F.Çernyavski qeyd edir ki, infrastruktur həm bütün xalq təsərrüfatına, həm də onun ayrı-ayrı sferalarına və kompleksə bütövlük xarakteri verin, hansıki funksional təyinatı birincisi, əsas istehsalın effektiv fəaliyyət göstərməsini təmin edən ümumi şəraitin yaradılmasından, ikincisi, işçi qüvvəsinin təkraristehsalını təmin etməkdən ibarət olan sahələr, istehsal və fəaliyyət növləri şəklində məhsuldar qüvvələrin elementlərinin məcmusunu ifadə edir. A.Y.Şaripov və .F.Çernyavskinin nöqteyi- nəzərlərinə uyğun olaraq “ nfrastruktur” anlayışı dedikdə bütün növ bazarların uğurlu fəaliyyətini və bazar münasibətlərinin inkişafını təmin edən təşkilatların, dövlət və kommersiya firmalarının məcmusu başa düşülür.
Q.N.Timofeyevanın fikrincə, “infrastruktur” anlayışını açıqlayarkən nəzərə almaq lazımdır ki, söhbət ümumiyyətlə şərait barədə deyil, istehsala lazımi resursların cəlb edilməsini, istehsal amillərinə və təsərrüfat subyektlərinin fəaliyyətinin genişlənməsinə xidmət göstərilməsini təmin edən təkraristehsal şə raitinin yaradılması haqqında gedir. Funksional əlamətlərinə görə infrastrukturlar aşağıdakı kimi təsnifləşdirilir: a) nformasiya – kommersiya infrastrukturları (marketinqlər, reklam agentlikləri, kommersiya fəaliyyəti haqqında informasiyaların toplanması, emalı və ötürülməsi mərkəzləri və s.); b) qtisadi – hüquqi infrastrukturlar (məhkəmələr, məsləhət-hüquq firmaları, vəkillər və notariat kontorları və s.); c) Ticarət – vasitəşi infrastrukturlar (yarmarkalar, birjalar, ticarət firmaları, nümayəndəliklər, kommersiya mərkəzləri və s.); d) Maliyyə-kredit infrastrukturları (kommersiya bankları, kredit və sığorta təşkilatları). Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|