_______________ Milli Kitabxana _______________
491
Şadab olmaq - şən, təravətli olmaq deməkdir.
33
Qur - yer adıdır.
34
Qara
qanad
qarğa çinədanından,
Zər yumurta verdi tutiyə bu an.
Qara qarğa - gecə; zər yumurta - günəş; tuti - gündüz timsalıdır. Beytin mənası:
gecənin qaranlığı tükəndi, günəş çıxıb dünyanı işıqlandırdı.
35
Sərsər - çox berk və soyuq külək.
36
O ay xirmənləri gah geyir mişki...
Mişki - qara rəngli. Bu misrada gözəllər aya, paltarları isə qara buluda
oxşadılmışdır.
37
Qələmlə mən naxış çəkən zamanda,
Mani "Ərjəng"ini pozar bir anda.
Mani - eramızın üçüncü əsrində yaşamış və "Ərjəng" ("Ərtəng") adlı əsər yazaraq
onu müxtəlif şəkillərlə bəzəmiş və müqəddəs kitab kimi qələmə vermişdir. O, yeni
məzhəb yaratdığını iddia etdiyi üçün öldurülmüşdür.
38
Dəri dürlərini deşdiyi zaman,
Belə nəql etmişdir bilici insan.
Dəri - ərəb istilasından sonra Şərqi İran və Əfqanıstanda yaranmış fars dili.
Ümumiyyətlə dəri dili fars dilinin sinonimidir.
Beytin mənası: bilici insan, fars (dəri) dilində incə rəvayətlər söylədi.
39
Rəmgilə - yer adıdır.
40
Sincab
örtüyünə bürünmüş dövran,
Vaşaq rəngli paltar geydiyi zaman,
Gecənin samuru yerindən endi,
Gündüz qaqumundan qaçdı, gizləndi.
Bu beytlərdə Nizami dan sökülüb səhər açıldığını, günəşin çıxdığını qara və ağ
tüklü heyvanlarla bağlı surətdə ifadə etmişdir.
Sincab - boz rəngli ərəb dovşam (alaqaranlıq simvolu), vaşaq (vəşəq) -sarı rəngli,
yumşaq tüklü heyvan (üfüqün saralmasına işarədir).
Qaqum - dovşan ailəsinə mənsub ağ dərili heyvan (gündüzə işarədir).
Beytin mənası: boz rəngə bürünmüş dövran yavaş-yavaş saraldı, nəhayət, gecənin
alaqaranlığı gündüzün işığından qaçıb gizləndi.
41
Qılınc oynatmaqda o birincidir,
Xətiblərə zəfər qılıncı verir.
Xətib - xütbə oxuyana deyilir.
Beytin mənası: şah qılınc oynatmaqda mahir olduğu üçün xətiblərə zəfər qılıncı
bağışlayır.
42
Orda
şahın Ferxar kimi qəsri var...
Fərxar qəsri - Tibetdə olan böyük bir bütxanə və qəsrin adı olmuşdur. Qədim
səyyahlar bu bütxanənin əzəməti qarşısında heyran qalmışlar.
43
Şirinə üz tutdu kənizlər yeyin,
Benatinnəş ikən oldular Pərvin.
_______________ Milli Kitabxana _______________
492
Bənatinnəş - Böyük ayı bürcündə bir-birindən aralı olan yeddi sabit ulduza,
Pərvin İsə bir-birinə yaxın görünən Ülkər ulduzlarına deyilir.
Beytin mənası: qızlar dağılmış olduqları halda birdən Şirinə tərəf qaçdılar və
Pərvin kimi toplaşdılar.
44
Qorxuram
sürətdən və hərarətdən,
Atəş su altında coşar gedərkən.
Nizami Şirini lətafətdə suya və onun atı Şəbdizi qızğınlıqda oda bənzətmişdir.
Beytin mənası: qorxuram qızğın at baş alıb səni (Şirini) qaçırar.
45
Göyün
Şərası da fətyad qopartdı,
Şəra - parlaq ulduzdur. Yəni Şirinin ağ bədənini görcək Şəra ulduzu həsəddən
fəryad qopartdı.
46
Sincab
üzərinə qaqum düşəntək,
Gümüş bədən batdı suya girərək.
Sincab - gecə simvolu, qaqum - gündüz simvolu.
Beytin mənası: gündüz gecəni qovan zaman (səhər çağı) ağ bədənli Şirin suya
girdi (çimdi).
47
Ay deyil, civəli bİr ayna - gümüş,
Civədən bir Nəxşəb ayı tökülmüş.
Əfsanəyə görə Müqənnə adlı bir sehrkar dəmirdən Nəxşəb şəhərində ay düzəldib.
Gecələr bu ay guya quyudan çıxıb ətrafı İşıqlandırarmış.
48
Nə dili, nə də ki, dilbəri gördü,
Dil - ürək, dilbər - ürəyi ələ alan.
49
"Alışıb yanaydı bu mərdümgiyah"
Deyərək qəlbindən çəkdi odlu ah.
Mərdümgiyah sözü "adamotu" mənası verib, müasir istilahda "jenşen" adlanan
bitkidir.
Beytin mənası: Xosrov fiirsəti əldən verdiyinə görə özünü danlayır və
bacarıqsızlığına görə özünü "adamotu" adlandırır.
50
Oradan
yollandı birbaş Ağ bağa.
Ağ bağ - Bərdədə şah bağı.
51
Kömür
-
hindistanlı bir atəşpərəst,
O da Zərdüşt kimi oxuyur "Avəst".
Burada kömürün qara rəngi qara mənası verən "hindu" sözü ilə ifadə edilmişdir.
Onun od yaratması isə atəşpərəstlərə bənzədilmişdir. Zərdüşt -atəşpərəstlərin
peyğəmbəri, "Avesta" isə onun dini kitabı İdi.
Beytin mənası: kömür odu sevdiyi üçun Zərdüşt kimi "Avesta" oxuyurdu. (Kömür
yanarkən çırtıltı səslərinə işarədir).
52
Yemək vaxtı Xosrov möbidə dedi,
"Bacubərsəm" rəsmin icra eylədi.
_______________ Milli Kitabxana _______________
493
"Bacubərsəm" rəsmi - zərdüştilərin dini qaydalarından biri. Onlar yemək vaxtı
süfrə başında sükut edib dua oxuyarlar.
Xosrov möbidə yemək vaxtı sükutla dua oxumasını tapşırdı.
53
Açıb zöhrə kimi əl-qol hər biri,
Mizana qoyurdu orda dəyəri,
Zöhrə (Venera) səyyarəsi öz hərəkəti zamanı Tərəzi (Mizan) bürcündən keçdiyi
üçün Nizami "Zöhrə kimi mizana qoyurdu" bədii təşbehini işlətmişdir.
Digər tərəfdən zöhrə əsatirə görə gözəllik və məhəbbət İlahəsi hesab edildiyindən
Şirini əhatə edən gözəllər ona oxşadılmışdır.
54
Ədalət Yusiftək qaçdı divandan,
Ona çəkdi Yəqub dağını zaman.
Şərqdə məşhur ola Yəqub və onun sevimli oğlu Yusifə işarədİr.
Yəqub - dinlər tarixində peyğəmbərlərdən biridir. Yəqubun 11 oğlu olmuş və
bunlardan ən kiçiyi Yusifi çox sevdiyindən o, qardaşlarının həsədinə səbəb olmuşdur.
Məşhur "Yusif və Züleyxa" dastanında Yəqub əsas surətlərdən biri kimi təsvir
edilmişdir. Yəqub dörd yol ayrıcında "Beytülhəzən" adlanan bir otaq qurduraraq
oğlunu gözləmiş, ağlamaqdan gözləri kor olmuşdur. Bədii ədəbiyyatda Yəqub oğul
fərağı çəkən bir ata kimi tez-tez xatırlanır.
55
Bir
neçə qarınca söylədi pünhan:
"Biri Bilqeyisdir, biri Süleyman".
Beytdə Şirin Bilqeyisə, Xosrov isə Süleymana oxşadılmışdır.
56
Günəş ordusunun ilk kəşfiyyatı,
Bürcislə Zöhrəyə nizələr atdı.
Birinci misra günəşin şüalarını göstərir. Səmada ən parlaq səyyarələrdən biri olan
Zöhrə (Venera) və Bürcis (Yupiter) belə bu şüaların təsiri ilə görünməz oldu. Yəni
gecə keçdi, səhər açıldı.
57
Vurdu
filqulağı öküzgözünə.
Filqulağı, öküzgözü - çiçək adlandır.
58
Müfərrəhlə olmuş nəsimi dəmsaz,
Ətrindən müşklər edirdi pərvaz.
Müfərrəh - bitkilərdən alınan, şadlıq gətirən dərmandır.
59
Taxt
önündə Şapur dayanmışdı tək,
"Gənci-badavərd"in xəznədarıtək.
"Gənci-badavərd" - hərfi mənası yellə gələn xəzinədir. Burada təsnif adı kimi
işlənmişdir.
60
Xoşbəxtlik iqbalın əlini açdı,
Müştəri Zöhrəyə gəlib yanaşdı.
Nizami Xosrovun Şirinə yanaşmasını Müştəri (Yupiter) səyyarəsinin zöhrəyə
(Venera) yanaşması ilə müqayisə edir. Hücum elmində Müştəri (Bürcis) oğlan, Zöhrə
isə qız kimi təsvir edilir.
Dostları ilə paylaş: |