Microsoft Word yadigar 55 4267227 yadigar- ?l?sg?r doc
Yüklə 3,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
Ələsgər Mirzəzadə 138 taxt, başına qoyduğun “Cıqqa –buta” sənin taleyinə -qismətinə yazılıb. Özün də yaxşı bilirsən ki, “Cıqqa-buta” mərdliyin, cəsurluğun, şərəf və şücaətin simvoludur. Sən cəsur olduğun qədər bizim xalqımız da əməksevərdir. Bu xalq ulu Tanrının iradəsi ilə onu qoruyan igidi darda qoymaz! Biz hamımız elliklə qolumuzu çırmalayıb daş daşıyarıq, gözəl bir şəhər salarıq. Dünyagörmüş dədə- lərimiz “Elin gücü, selin gücü” demişlər. Bir şəhər nədir ki, xalq onun inşasında acız qala, sən razılıq ver! Dəniz kənarında tikilən şəhər alınmaz qala olacaq. Bundan sonra sən öz igidlərinlə uzaq səfərə çıxanda bizdən də nigaran qalmazsan...”. Ağsaqqalların öyüd-nəsihəti Muğanı rulandırdı. Hamı qolunu çırmalayıb işə başladı. Elin gücü ilə ətraf divarları qırmızı kərpicdən hörülmüş böyük bir şəhər salındı. Şəhərin darvazası Xəzərin ləpədöyəninə açılırdı. Şəhər dənizə gur axan Gür-Gür çayın hər iki sahilində ucalan möhtəşəm qalaya bənzəyirdi. Novruz günlərində təzə salınmış şəhərdə yeddi gün, yeddi gecə böyük toy məclisi quruldu. Muğan vüsala çatdı. Xalq bu təzə şəhəri öz igid oğlunun adı ilə Muğan adlandırdı.Qəh- rəman Muğan xaqan yeni-yeni igidliklər göstərdi. Hərbi səfərlərə çıxanda gözü arxada qalmadı. Onun igidliyi ellərdən-ellərə, dillərdən – dillərə yayıldı. Qeyd: Əfsanə Muğanşünas alım Əsgər Zahidovun 1969-cu ildə “Ulduz” jurnalının 10-cu sayında dərc olunmuş “Haradasan Muğan şəhəri” məqaləsi əsasında yazıçı – jurnalist Nurəddin Ədiloğlu tərəfindən “Masallı folkloru” kitabı üçün işlənmişdir. 2007-2009 – ci il. Tarix və zaman Muğan tarixinə dair elmi araşdırma 139 Ələsgər Mirzəzadə 140 ANAR AĞALARZADƏ, AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun dosenti, tarix üzrə fəlsəfə doktoru Qədim “Muğan mədəniyyəti”nin kəşf olunduğu məkan Azərbaycan çoxəsrlik qədim tarixə malik olan bir diyardır. Yurdumuzun ərazisində mövcud olan yüzlərlə tarixi-arxeoloji abidələr qədim zamanlardan başlayaraq burada məskunlaşmış tayfaların həyat tərzi, onların maddi və mənəvi mədəniyyəti, etnomədəni əlaqələri baxımından kifayət qədər məlumat verir. Bu cür zəngin abidələr kompleksi cənub bölgəsində də cəmləşmişdir. Respublikamızın cənub bölgəsinin arxeoloji cəhətdən öyrənilməsinin son 100 ildən artıq bir tarixi vardır. XIX əsrin sonlarından elmə məlum olan bir çox abidələr sonrakı illərdə də davamlı olaraq qeydə alınmış və bir qismində müəyyən tədqiqatlar aparılmışdır. Cənub bölgəsinə daxil olan Cəlilabad, Masallı, Lənkəran, Tarix və zaman Muğan tarixinə dair elmi araşdırma 141 Yardımlı və Lerik rayonları özünün tarixin müxtəlif dövrlərinə aid arxeoloji abidələri ilə çox sıx və zəngindir. Bunlar arasında Cəlilabad rayonu müstəsnalıq təşkil edir. Çünki bu rayon Muğan düzü ilə Talış dağları arasında yerləşməklə qədim tayfa birlikləri üçün intensiv və mühüm yaşayış məskənlərindən olmuşdur. Ərazinin mülayim iqlimi, məhsuldar torpaqları yay aylarından başqa ilin qalan fəsillərində də insanların təsərrüfat həyatı üçün olduqca əhəmiyyətli olmuşdur. Orta əsr ərəb coğrafiyaşünası Yaqut Həməvinin verdiyi məlumata görə, Muğanda çoxlu kəndlər və şəhərlər olmuşdur. Məhz bu gün də Muğan düzündə günümüzə qədər salamat qalmış yaşayış yerləri, şəhər qalıqları tarixçi və coğrafiyaşünas- ların mənbələrdə verdikləri xəbərləri təsdiq edir. Qeyd etdiyimiz kimi, Cəlilabad rayonunun tarixi-- arxeoloji abidələri neolit-eneolit dövründən başlayaraq son orta əsrlərə qədər mövcud olan yaşayış yerlərindən, qəbiristanlıqlardan ibarətdir. Lakin bu arxeoloji dövrlər içərisində daha zənginliyi ilə seçilən 2500-3000 illik tarixə malik son tunc - erkən dəmir dövrü abidələridir. Tarixin son tunc - ilk dəmir dövrü arxeoloji mədəniyyətləri olan “Xocalı-Gədəbəy mədəniyyəti” və “Naxçıvan mədəniy- yəti”nin ardından Cəlilabad rayonundakı abidələrin möv- cudluğu ilə ilk dəfə elmə gətirilən “Muğan mədəniyyəti” termini də dövrün elmi problemləri ilə məşğul olan alimlərin nəzər-diqqətini cəlb etmişdir. Belə ki, 1941-ci ildə Bakı-Astara dəmir yolu xəttinin çəkilişi zamanı Cəlilabad rayonu ərazisində, Uzuntəpə kəndi yaxınlığında təsadüfən böyük bir abidə aşkar edilmişdir. Həmin ilin Ələsgər Mirzəzadə 142 yazında SSRİ EA Azərbaycan filialına Uzuntəpə kəndi yaxınlığında maddi mədəniyyət nümunələrinin tapılması haqqında məktub daxil olmuşdur. Filialın rəyasət heyəti Azərbaycan Xalq Tarixi Muzeyinin rəhbərliyinə abidədə elmi-tədqiqat işləri aparmaq üçün ezamiyyə əmrini vermiş və tapıntıların yeri, xarakteri, təyinatı barədə məlumatların Bakıya çatdırılması işi tapşırılmışdır. İlk dəfə abidəyə muzeyin elmi əməkdaşı B.M.Qukasov ezam edilmişdir. O, 1941-ci il aprelin 11-də abidədə ilkin tədqiqat işlərinə başlayıb və aprelin 17-də iki qəbirin qazıntısını aparıb. B.M.Qukasov bu qəbirlərdən çoxlu sayda arxeoloji materiallar - tuncdan hazırlanmış alət və silahlar, gil qablar, müxtəlif növ bəzək-zinət əşyaları aşkarlayıb və topladığı materialları muzeyə təqdim edib. Azərbaycan Xalq Tarixi Muzeyi tapılmış əşyaların tarixi əhəmiyyətini nəzərə alaraq öz əməkdaşı İ.A.Xanumovu da abidəyə ezam edib. Muzey əməkdaşlarının Uzuntəpə abidələr kompleksində apardıqları qısamüddətli arxeoloji kəşfiyyat işləri zamanı üzə çıxarılan çoxlu sayda maddi mədəniyyət nümunələri bölgənin tarixinin öyrənilməsi üçün olduqca əhəmiyyətli idi. Lakin Uzuntəpə abidələrinin əsas xüsusiyyətləri və yeni bir arxeoloji mədəniyyətin - “Muğan mədəniyyəti”- nin kəşfi Azərbaycan arxeologiya elminin banilərindən biri, görkəmli alim İshaq Cəfərzadənin adı ilə bağlıdır. Buradan əldə edilən arxeoloji materialların “Muğan mədəniyyəti”nə aid olmasını söyləməklə bərabər, İ.M.Cə- fərzadə onun izlərinin Cənubi Qafqazın bir çox yerlərində, Talış dağlarında və İranın şimal-şərq rayonlarında mü- Yüklə 3,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|