Microsoft Word yadigar 55 4267227 yadigar- ?l?sg?r doc
Yüklə 3,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
Tarix və zaman Muğan tarixinə dair elmi araşdırma 155 Masallı və ətraf kəndlərin əhalisi bolşevik və erməni silahlı dəstələrinin aramsız hücumlarından çox əziyyət çəkirdilər. Əhalinin vəziyyəti gündən –günə pisləşməkdə idi. Hər gecə kəndlərə girib camaatı qarət etməklə kifayətlənməyən qul- durlar, hətta mindiyi atı əllərindən alırdılar. Kəndlərdə keşikçi dəstələrı təşkil edilmışdi ki, quldurların gəlişi ilə camaatı xəbərdar etsinlər. Ərkivan mahalının komissarı Neyparidzeye Çaxırlı kəndinin qorunması üçün yerli sakinlərdən nələr tələb edir? Çaxırlı kəndinə hücum edən erməni-rus silahlıları kənddə gizlənmiş ”Müsavat”in Lənkəran şöbəsinin sədri Yusif bəy Bayraməlibəyovu ələ keçirirlər. Onu azadlığa buraxmaq üçün çoxlu pul tələb edir və məqsədlərinə nail olduqdan sonra azad edirlər. Sonra silahlılar kənd sakini Məşhədi Şahpələngi döyüb pulunu və mal-qarasını əlindən alırlar. Buna etiraz edən oğlu Fətullahı isə qəbiris- tanlığa aparıb güllələmək istəyirlər. Lakin atası yenə də 5 min rubl pul vermək şərti ilə oğlunu azad edə bilir. Səhəri gün silahlılar kəndə hücum çəkib Nəsrəddin Şahbaz oğlunun 60 baş qoyununu aparırlar. Çaxırlı kəndinin ağsaqqalları bu haqsızlığa son qoymaq üçün Ərkivan mahalının komissarı Neyparidzeye şikayət edirlər. Kənd camaatının şikayətinə cavab olaraq komissar yeddi nəfərlik silahlı dəstəni kəndi mühafizə etmək üçün onların ixtiyarına göndərir. Bunun əvəzində isə hər evdən 100 rubl və bundan başqa hər gecə üçün 1 qoyun, 300 yumurta, 10 girvənkə yağ, 5 toyuq tələb edirlər. Onsuz da ağır olan kənd camaatının vəziyyəti bundan sonra daha da ağırlaşır. Ələsgər Mirzəzadə 156 Ermənilər Ərkivanda Qala Bazarına niyə gəlmişdi? Malağanlar və ermənilər gürcu əsilli Nayparidzeni müsəlmanlara tərəfdar olduğu üçün ölümlə hədələyirlər. Silahlı ermənilər əvvəlcə Qala bazarına gəlib komissarı görməyəndə Ərkivana gedirlər. Onun ərkivanlı Qulaməli Qədir oğlunun evində olduğunu bilən silahlılar evi mühasirə edirlər. Tüfəng səsini eşidən camaat vahiməyə düşərək kənddən qaçmağa məcbur olur. Mahal komissarı isə ölümdən qurtulub Lənkərana qaçır. Erməni-rus əsgərləri qisas almaq üçün yenidən Qala bazarına qayıdıb dükanları qarət edir və yandırırlar. Molla İsgəndərin öldürülməsi və Lənkərandakı silahlı dəstələr Şirvanlı tacir Malik Mahmud oğluna məxsus bəzzaz və tənbəki dükanından 30 min rubulluq malı arabalarla Malağana (Masallının indiki Kalinovka kəndi) aparırlar. İki gün sonra Yeddioymaq kəndinə hücum edən silahlılarla atışmada kənd sakini Molla İsgəndər qətlə yetirilir. Bu dövrdə Lənkəranda fəaliyyət göstərən silahlı dəstələrin sa- yı-hesabı bilinmirdi. Bunların çoxu çar ordusunun əsgər və zabitləri olub, Rusiyada sovet hakimiyyətinin qurul- masından sonra kommunist bolşeviklərə xidmət etməyə başladılar. Erməni polkovniklər Avetisov və Makarovun Lənkəranda elədikləri bəhs olunan dövrdə ingilislərin dayağı, milliyyətcə erməni olan polkovnik Avetisov və Makarovun qoşun hissələri Lənkəranda meydan oxuyurdular. Onlar general Tomsonun sədaqətli adamları idilər. Makarovun 5 min nəfərlik birləşmiş qoşunla hələ 1918-ci ilin dekabrında Lənkərana daxil olması bildirilir. Onların vəhşiliyindən cana gəlmiş camaat dövrün ta- Tarix və zaman Muğan tarixinə dair elmi araşdırma 157 nınmış ziyalılarından olan Teymur bəy Bayraməlibəyovu türk qoşunları baş komandanı Nuru Paşanın yanına göndərirlər. Lənkəran ziyalıları Nuru Paşaya göndər- dikləri məktubda yazırdılar: “...Avetisov Lənkəranda ermənilərdən ibarət tərəfdarlar toplamışdır. O, 1919-cu il fevralın 1-də lənkəranlı Əkbər Qəribovun, Xəlil Nəcəfqulu oğlunun evinə quldur kimi basqın etmiş, evdəki qiymətli şeyləri aparmışdır. Belə biabırçılığa türk oğlu, müsəlman dözə bilməz. Xahiş edirik köməklik göstərəsiniz”. Polkovnik Makarovun dəstəsində qalan 100 nəfər silahlının hamısı ermənilər idi. Bu dəstənin üzvləri 1919-cu ilin yanvarında Böyük Bazarda Məşədi İbrahim Səmədovun dükanını dağıtmış, onun 15 min rubldan çox ərzaq və qeyri ərzaq mallarını götürüb aparırlar. Güllük məhəlləsində isə Mir Mehti Quluyevin 15 min rubulluq, Məşədi Cəbrayıl Abbasəliyevə məxsus dükanı dağıdaraq 18 min rubulluq parçanı aparırlar. Lakin çox çəkmir ki, polkovnik Makarovun qoşunu tərk-silah edilir. Lən- kəranda fəaliyyət göstərən digər silahlı birləşmələrdən biri Muğan hökumətinin bolşevik və ermənilərdən ibarət olan bölmələri idi. Onun əsgərləri Yermalay mehmanxanasını zəbt edib oradan yatacaq, qab-qacaq və 25 min rubulluq şərab aparmışdılar. Bu dəstənin 3 erməni əsgəri mart ayında Yəhya Axundovun Böyük bazardakı dükanını qarət edib əlini və üzünü xəncərlə doğrayır, onun 3200 rubl pulunu alırlar. İki gün sonra isə ermənilər Kiçik bazarda Məşhədi Ruhullah Qasımovun dükanını talan edib arpa və ununu aparmaqla ona 5 min rubl zərər vururlar. Gərmətük kəndində Zülfüqar Hacı Məhəmməd Ələsgər Mirzəzadə 158 oğlunun evinə soxulan erməni əsgərləri ondan pul tələb edirlər. İstədiklərinə nail olmayan ermənilər ev sahibinin ayaqlarını gülləbarana tuturlar. Erməni əsgərləri həmçinin Səfərəli Məşədi Cabbar oğlunu döyərək onun 7 min rubl pulunu və evinin əşyalarını, Balağa Məşhədi Manqay oğlunun pulunu və qiymətli ev əşyalarını aparırlar. Ermənilərin Vələdi kəndindəki zülm və qarətləri daha dözülməz idi. Müqavimət göstərən kənd sakinlərini yerindəcə güllələyirdilər. Onlar Ağahüseyn Cavad oğlunu ağaca sarıyıb güllələyirlər. Şahidlər onun bədənində 28 güllə yarasının olduğunu deyirdilər. Böyük Bazarda çayçı Dadaş ermənilər tərəfindən qılıncla ağır yaralanmışdır. Ermənilərlə birləşən Privolnoye kəndindən olan ruslar Çaxırlı kəndini yandıraraq Mirzə Əhməd Əhmədovun qoyun və mal-qarasını, pulunu ələ keçirirlər. Bununla kifayətlənməyən ermənilər onun Biləsuvarda yerləşən su dəyirmanını əlindən alaraq Privolnoyedən olan Repinə verirlər. Lənkəran qəzasının Şahağacı və Potasər kəndləri Fyodor Uşubayev və Tkaçovun rus-erməni birləşmələrinin zülmündən çox əziyyət çəkirdilər. Camaat qorxu içində yaşayırdı. Onlar xalqı Cümhuriyyəti tanımamağa çağırır, müsəlmanları qorxu içində saxlamaq üçün kənd və şəhərlərdə piyada və atlarla dolaşırdılar. Uşubayevin əsgərləri Şahağacı kəndində Hüseyn Rəhim oğlunu, Məhəmməd Hacı Nəcəfəli oğlunu, Lənkəranda İrandan olan tələbəni güllə ilə vurub öldürmüşdülər. May ayında ermənilər Seyidəkəran kəndində 3 kişini və 1 arvadı boğa- raq öldürmüşdülər. 1919-cu ilin ikinci yarısına qədər Lənkəran qəzası və Muğanın bir hissəsi tamamilə Yüklə 3,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|