Microsoft Word yadigar 55 4267227 yadigar- ?l?sg?r doc
Yüklə 3,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
Ələsgər Mirzəzadə 172 Tarix və zaman Muğan tarixinə dair elmi araşdırma 173 Ələsgər Mirzəzadə 174 Tarix və zaman Muğan tarixinə dair elmi araşdırma 175 Astarxanbazara aid fotolar XX əsrin əvvəllərində Astarxan-bazarda fəaliyyətdə olan bazaar Ələsgər Mirzəzadə 176 Hasıllı və Astarxanbazarın ziyalı təbəqəsi Savadsız kəndli və savadlı mirzə. Tarix və zaman Muğan tarixinə dair elmi araşdırma 177 Ələsgər Mirzəzadə 178 Xülasə (müəllifdən) Əziz oxucu, öz tarixi keçmişi ilə Azərbaycan və dün- ya tarixində özünə layiqli yer tutan “Muğan mədəniyyəti” və bu mədəniyyətə daxil olan ərazilər bu gün yerli və xarici tədqiqatçılar, arxeoloqlar tərəfindən ara-sıra öyrə- nilib izlənilsə də, istənilən nailiyyətlər əldə olunmamışdır. Muğan düzünün yüzlərlə tarixi abidələri indiyə qədər qapalı qalmış, orta əsr mənbələrində daim adı çəkilən məşhur Muğan şəhərinin yeri hələ də müəyyən edilməmişdir. Bu əsərdə Vətənimizin bir parçası olan Muğan bölgəsi haqqında - onun tarixi keçmişi, əhalisi, abidələri, mədə- niyyəti və əhalinin məşğuliyyətləri haqqında söhbətlər açılır. Kitab üç fəsildən ibarətdir. I fəsildə daha çox Muğanın qədim və orta əsrlər dövrünün araşdırılmasına fikir verilmişdir. O cümlədən, bölgənın o taylı – bu taylı coğrafi mövqeyi işıqlandırılmış, dəqiq sərhədləri göstəril- mışdir. Muğan və Muğaniyyə adlı iki coğrafi məkanın müqayisəsi verilmişdir. Müqayisədə göstərilir ki, bu əsər Qəbələ ilə həmsərhəd olan, Girdman və Göyçay çaylarının aşağı axarı boyu ərazidə yerləşən Muğaniyyədən yox, şimali Azərbaycanın cənub-şərq, cənubi Azərbaycanın isə şimal-şərq bölgəsini əhatə edən Muğan ölkəsi haqqın- dadır. Bu fəsildə, eyni zamanda, Muğan etnonimi və topo- nimi haqqında araşdırmalara yer verilmiş, orta əsr qaynaqlarına istinad edilməklə, Muğan şəhəri haqqında məlumatlar öz əksini tapmışdır. Orta əsr ərəb və şərq Tarix və zaman Muğan tarixinə dair elmi araşdırma 179 mənbələrinə əsasən, Muğan Azərbaycanda həm bir vila- yət, həm də o dövrü əks etdirən tarixi bir şəhər olub. Ərəb mənbələri göstərir ki, bağlarla əhatə olunmuş Muğan Xəzər dənizi sahilində, Kür çayının mənsəbindən təqribən 100 (yüz) km cənubda, Ərdəbilin 60 – 70 km-liyində, iki çay arasında yerləşmişdir. Kitabda orta əsr ərəb mənbələrinin Muğan şəhəri ilə yanaşı, Muğan vilayəti haqqında da geniş məlumat verməsindən bəhs olunur. Mənbələr burada qala-şəhər- lərin və rustaqların (rayonların), bol çayların, otlaqların, müalicəvi dərman bitkilərinin və s. olması haqqında məlumatlar verir. Kitabda göstərilən mənbə və faktlarla bağlı araşdırmalar aparılmış, dəqiq və tədqiqata ehtiyacı olan bilgilər əldə edilmiş, bu da əsərin məğzini təşkil edir. Əsərdə Muğanın yeni dövr tarixinə də toxunulmuş- dur. Fond materiallarından, yazılı mənbələrdən istifadə etməklə Azərbaycanın Gülüstan (1813) və Türkmənçay (1828) müqavilələrindən sonrakı dövrü işıqlandırılmış, çar Rusiyasının burada apardığı inzibati-ərazi bölgüsü, müxtəlif dini təriqətlərə mənsub rusların bu ərazilərə köçürülmə siyasəti və onların yerli əhali ilə toqquşma məsələləri təhlil edilmişdir. Muğan düzündə yeni yaşayış məskənlərinin – kaloniyaların, mahalların, şəhər və kəndlərin adları qismən də olsa açıqlanır. Kitabda XIX və XX əsr Muğanında yaşayan tayfalar, xalqlar haqqında da elmi və nəzəri məlumatlar verilir. şahsevən, diləğarda, alar, moran tayfalarının üstünlüyü əsərdə özünü göstərir. Ələsgər Mirzəzadə 180 I fəsil Muğanın sonrakı şəhər və kəndləri, əhalinin həyat tərzi, sənət və ticarəti ilə başa çatır. Sonda bölgənin görkəmli şəxsiyyətləri, onların kimliyi barədə də məlu- matlar alacaqsınız. Əsərin II fəslində Muğanın mərkəzində yerləşən Cəlilabadın qədim tarixi irsi haqqında geniş məlumatlar verilir. Bu fəsildə görkəmli arxeoloqların (İ.Cəfərzadə, B. Qukasov, F. Mahmudov, İ.Nərimanov, T.Axundov) Uzuntəpə, Əliköməktəpə, Mişarçay, Alxantəpə, Polutəpə qədim yaşayış abidələrində apardıqları arxeoloji qazıntı işləri barədə verilmiş elmi məqalələr öz reallığı, illüstrasiyaları ilə kitabın əhəmiyyətini artırır. Monoq- rafiyada əsas vacib məqamlardan biri Cəlilabad tarixində son nailiyyətlərin yer tutmasıdır. Polutəpədə arxeoloji qazıntı zamanı (arx. T. Axundov) bir həftə ərzində aşkar olunan Neolit dövrünün ( VII-VI minillik) qalıqları - heyvan sümüklərindən kəsilmiş, deşilmiş və cilalanmış əmək, məişət və ov alətləri, boyaqsız qablar, çaxmaq- daşları, 9-10 sm hündürlüyündə qadın fiquru, çoxluca ocaqlar və digər nümunələr tapıldı. Amma sonda aşkar olunan ibadət evi - məbəd ( mütəxəssisin fikrinə görə) həm alimdə, həm də bizlərdə çox maraq oyatdı.(Qeyd edim ki, bir neçə tarixçi və mədəniyyət işçisi mütəmadi olaraq qazıntı yerində olurduq). Çünki arxeoloqun dediyinə görə, bu abidə Cənubi Qafqazda aşkar olunan ən qədim ibadət- inanc evidir. Bundan əlavə, son yenilik- lərdən biri Qoşatəpədə aşkar olunan XII əsr dəfinəsidir. 273 ədəddən ibarət olan mis sikkə və digər nümunələr Yüklə 3,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|