Microsoft Word yadigar 55 4267227 yadigar- ?l?sg?r doc
Yüklə 3,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
Ələsgər Mirzəzadə 134 qablar “ailəsini” yaratmışlar. Qoşatəpə yaşayış məs- kənində tapılan boyalı saxsı qablar “ailəsi” də, çox güman ki, Azərbaycan keramika məktəbinin bir hissəsidir. Çünki, bu tipli şirli qablar Naxçıvan və Qarabağ keramika sənətkarlığına uyğun gəlir. Çox güman ki, Qoşatəpədən tapılan bu boyalı qab- ların mənşəyi Azərbaycanla yanaşı Kiçik və Orta Asiya da ola bilər. Xalqımızın Yaxın və Orta Şərqlə iqtisadi - mə- dəni və siyasi əlaqələr qurması buna imkan verir. Eynı zamanda, Türk və Monqol yürüşləri nəticəsində bu ərazilərin yaylaq və qışlaq yaşayış sahəsi seçilməsi və sonralar döyüşlər nəticəsində dağılması ehtimalı da var. Ərazidən tapdığımız rəngbərəng saxsı qabların bəziləri rənglərinə və naxış ornamentinə görə eyni olsa da, çoxları müxtəlif rənglərdən və naxışlardan ibarətdir. Onlar şəffaf, mavi, açıq qonur, ağ və qəhvəyi, tünd qəhvəyi, tünd yaşıl, sarı rənglərlə şirələnmiş və bəzədilmişdir. Na- xışlar nəbati, həndəsi və bir çox ornamentlərdən ibarətdir Qədim və orta əsrlərdə rənglər təbibitkilərlə yanaşı, torpağın tərkibində metalların oksidləşməsi nəticəsində yaranan rəngli gil torpaqlardan da alınırdı. Misal üçün, marqanes oksiddən “şabalıdı” rəng, mis oksiddən “yaşıl” rəng, dəmir oksiddən “sarı” rəng, kobalt oksiddən “mavi” rəng və digər metalların da oksidləşməsindən müxtəlif rənglər alınırdı. Bu rənglər o dövrün sənətkarları tərəfin- dən müxtəlif şirli saxsı qabların üzərinə köçürülür və cürbəcür naxışlarla bəzədilirdi. Ortası götürülmüş təpənin divarlarında həyatın əlamətlərini əks etdirən mədəni nümunələrdən biri də, Tarix və zaman Muğan tarixinə dair elmi araşdırma 135 dairəvi təndirin olması idi.Tam şəkildə öz formasını saxlamasa da bişmiş “piyə”lərin və içindəki küllərin varlığı onun ya çörək bişirmək, ya da saxsı qab bişirmək üçün olduğunu göstərirdi. Hələ Eneolit dövründən mövcud olan təndirlər xalqımızın həyatında və məişətində çox böyük rol oynayaraq, getdikcə nəsildən – nəslə keçmişdir. Bütün bu tarixi “qaranlıqlar”, Uzuntəpə ərazisində yerləşən Qoşatəpə, Cəngitəpə, kəndiçi Mişarçay və bir neçə tarixi abidələrin irimiqyaslı arxeoloji tədqiqatından sonra aydın ola bilər. Burada Azərbaycanın elə vacib və gərəkli tarixi yatır ki, öyrənilərsə, bir çox qara kabusların üzərimizdə olan kölgəsini dəf edəcəkdir. Ələsgər Mirzəzadə 136 III FƏSİL MUĞANŞÜNASLARDAN SƏTİRLƏR... MUĞAN HAQQINDA ƏFSANƏ Deyirlər, bu yerlərin təbiəti çox gözəl, adamları isə igid olub. Oğlanlar qızları, qızlar da oğlanları bacarığına, igidliyinə, qədd-qamətinə görə sevər, icdivac bağlayarmış. Rəvayətə görə, Muğan enlikürəkli, sağlambədənli, ağıllı və qoçaq oğlan idi. Göytürk el– obasının qızları elə buna görə də ona bir könüldən min könülə aşiq olmuşdular. Muğan isə Zivər adında bir qızı sevirdi. Hər ikisi bir obada böyüyüb boya-başa çatmışdılar. Onlar el şənliklərində, toy-bayramlarda keçirilən yarışmalarda: ox atmaqda, at çapmaqda, qol çırmalayıb qurşaq tutmaqda bir-birinə üstün gəlmək üçün çox səy göstərsələr də, sonda oyunu heç-heçə qurtarardılar. Muğan uzaq- dan-yaxından Zivəri heyrətlə süzür, bir-birinə tuş gələndə danışmağa söz tapmır, nitqi tutulardı. Zivər də onun bu halına gah həyəcanla tamaşa edər, gah da xəfifcə gülüm- sünərək köks ötürərdi. O əyyamlarda atəşgahlarda dua mərasimi zamanı elin igid oğlanlarına xoşbəxtlık, bəxtiyarlıq arzulanardı. El ağsaqalları həmişə igid Muğana xeyir-dua verib deyər- dilər: “Bizim Aşina tayfasından olan qoçaq Muğanımızın nə qədər canı sağdır, sürülərimiz otlaqlarda arxayın otlayacaq, adamlarımız azad gəzəcək, yamyaşıl meşələ- rimizə, durnagözlü bulaqlarımıza, ceyranlı-cüyürlü çöllə- rimizə yaddelli qəbilələr göz dikməyəcəklər. Tanrı onu Tarix və zaman Muğan tarixinə dair elmi araşdırma 137 qorusun...” Bax Muğan elin hörmətini, elin məhəbbətini beləcə qazanmışdı. Aşina sülaləsinin başçısı Qara xaqan dünyasını dəyişəndən sonra ağsaqqalların xeyir- duası ilə taxta cəsur Muğan çıxdı. O, el-obanı nəinki yaddelli qəbilələrin hücumundan qoruyurdu, hətta ətrafına yığdığı igidlərlə İpək yolunu öz nəzarətı altına alıb, güc və qüdrət sahibi olmuşdu. Lakin yağılara qarşı nə qədər sərt, amansız olsa da, Muğan hamı kimi öz elinin adət-ənənəsinə qayğı göstərirdi. Yaxşı bilirdi ki, elin adət-ənənəsini icra etməyincə Zivərə qovuşmaq üçün toy mərasimini başlamaq qəbahətdir. Bu eldə bir-birinə könül verən oğlanla qızın, ilk növbədə, nəsli, qohumluğu öyrənilirdi. El atətincə qohumla ailə qurmaq olmazdı. Sonra bir-birinin ardınca məhəbbət və sədaqət sınaqları başlanırdı. Son sınaq və söz qız atasının idi. Zivəri atası İpək yolu uğrunda son savaşda şəhid olmuşdu. Ona görə anası Muğanı el ağsaqqallarının hüzurunda qəbul edib dedi: “Mən qohumluğa razıyam. Amma bu icdivacla bağlı bir xahişim var. Bizim el-oba alaçıqlarda, bir-birindən uzaq oymaqlarda yaşayır. Düşmən basqın edəndə qız –gəlinləri, köpə uşaqları qorumaq üçün sığınacaq yerimiz olmur. Muğan, sən kücələri enli, ətrafı hündür hasarlı bir şəhər salmalısan.Şəhər axar çayın üzərində, dəniz kənarında tikilməlidir. Yalnız bundan sonra öz qızımın toyuna razılıq verəcəyəm”. Şəhər salmaq asan deyildi, özü də həm çox ağır zəhmət, həm də uzun vaxt tələb edirdi. Bu düşuncələr Muğanın qəlbini sıxdı, o, ruhdan düşdü. Elın ağsaqqalları və başbilənləri ona ürək-dirək verdilər: “Oğul, sən bizim göytürk elinin xaqanısan. Oturduğun Yüklə 3,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|