Microsoft Word yadigar 55 4267227 yadigar- ?l?sg?r doc
Yüklə 3,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
Tarix və zaman Muğan tarixinə dair elmi araşdırma 121 O dövrü əks etdirən Əliköməktəpə və Cəfərxanlı yaşa- yış məskənlərində qəbir abidələrinin açılması ölülərin harada və necə dəfn edildiyi, hansı dini dünyagörüşə ma- lik olması maddi sübutlarla əks olunur. Tədqiqat sübüt edir ki, dəfn zamanı qəbirlər evlərin arasında, döşəmənin altında, yaxud da həyətdə yerləş- dirilmişdir. Otağin divarları gillə suvanmış, üstündən isə ağ gillə şirələnmişdir.Hamar divarda həndəsi xarakterli naxışlar çəkilmişdir. Bu bina çox güman ki, ovsun (magig) mərasimlərinin keçirilməsi üçün istifadə edilmişdir. Buradan çıxan skeletlər tək və bükülü vəziyyətdə basdırılmışdır. Burada ən maraqlı cəhətlərdən biri ölülər basdırılarkən onların üzərinə oxraya bənzər rəngin səpilməsidir.Təxminən 5-6 min il əvvəllərə aid eneolit təbəqələrində ölülərin boyanmış vəziyyətdə dəfni qədim dəfn adətinin və ayin icrasının nümunəsidir. Qədim təsəvvürlərə görə qirmızı boya qan və günəş rəmzidir.Bu ayinin icrası da, çox güman ki, ölünü cana gətirək, işıqlı dünyaya qaytarmaq arzusundan doğuşdur. Müqayisə üçün deyək ki,dini dünyagörüşlə bağlı bu gün də islam adətinə uyğun ölü yuyularkən onun bədəninə iki maddə - sidr və kafur səpilir və kəfəndə üzü qibləyə (Kəbəyə) basdırılır. Əliköməktəpə qədim yaşayış dövrünün sakinləri müxtəlif peşə məşğuliyyətləri ilə yanaşı, atçılıqdan da istifadə etmişlər.Qaramal və davarlarla yanaşı atın əhliləşdirilməsi və ondan istifadə bu yaşayış yerində e.ə.V minilliyin axırlarına təsadüf edilir. Arxeoloji qazıntı Ələsgər Mirzəzadə 122 zamanı yerin dərinliklərindən tapılan əhliləşdirilmiş at sümükləri MDB ölkələri içərisində ən qədim tarixi hadisə hesab edilir. Görünür bu atlar çılpaq minilmiş və onların idarə olunası üçün yalnız, buruntaq və çatıdan istifadə olun- uşdur. Elmi ədəbiyyatda mövcud o lan məlumata görə, qantarğanın yaşı 5000, mahmızın yaşı 2000, üzənginin və nalın yaşı isə 1500 ildən çox deyildir. Avropada nal IX əsrdən istifadə olunmağa başlanmış, XII əsrdən isə hər yerdə geniş yayılmışdır.Onu da qeyd etmək yerinə düşər ki, Əliköməktəpə yaşayış məskənində tapılmış əhliləş- irilmiş at sümükləri arxeoloqlarımızın əvvəlki fikirləini dəyişərək, atçılığın tarixini 2000 il qədimləşirməyə imkan vermişdir. E.ə V-IV minilliklərdə (eneolit dövrü) ilk dəfə saxsı qabı bişirmək üçün ikiüzlü oval formalı kürələr icad olunmuşdur. Belə kürələrdən bir neçəsi Əliköməktəpədə aşkar edilmişdir. Qazıntı zamanı ikimərtəbəli (altı odluq üçün, üstü qabı yığıb bişirmək üçün) oval kürələr aşkar olunmuşdur. Kürə ətrafından tapılmış bir çox saxsı qablar burada dulusçuluğun mənbəyini sübut edir. Dulusçuluq e.ə. III minillikdə - Tunc dövrünün əvəllə- ində özünün inkişaf mərhələsinə yüksəlir. Hətta güman edilir ki, bu dövrün sonlarında dulus çarxından da istifadə olunmuşdur. Bu ərəfədə qulplu saxsı qablar, ilk nehrələr kəşf olunur. F.Mahmudovun fikrinə görə, bunların ən qədim nümunəsi Əliköməktəpədən tapılmışdır. Eyni za- anda qazılmış ərazidən üzəri cızma və çərtmə bəzəkli qab- ar da üzə çıxmışdır. Tarix və zaman Muğan tarixinə dair elmi araşdırma 123 Bu qablar çox güman ki, heyvan sağaq üçün istifadə olunmuşdur. Tapılmış saxsı qab nümunəərinə baxanda hiss edirsən ki, bəzi qablar yaxşı həll olunmuş və mükəmməl yoğrulmuş gildən hazırlanıb. Kəşf olunuş qabların, xüsusi ilə onların hazırlanma xüsusiyətlərində, divarların qalın və nazikliyində də fərqlər nəzərə çarpır. Əliköməktəpə abidəsindən tapılmış əhliləşdirilmış atın sümükləri, öküz başı, çəkmə formalı gil qab və və rəngli qabların sınıqları. Ələsgər Mirzəzadə 124 Bəzi qabların səthi (nazik qablar) metal parlaqlığı ilə seçilir. Hətta bəzi saxsı qablara nisbətən bu qablar kobud yox, incə səs çıxarır. Artıq insanlar formalaşdıqca, qablar da formalaşıb milli maddi-mədəniyyət nümuələrinə çevrildi. Azərbaycanın qədim yaşayış məskənlərindən sayılan, Muğan mədəniyyəti abidələrinə daxil olan Əliköməktəpə yaşayış məskənində aparılmış arxeoloji qazıntı onun tam “sirlərini” aça bilməmişdir. Mərhum arxeoloq F.Mah- mudovdan sonra orada elə bir kompleks tədqiqat işi aparılmamışdır. Amma son vaxtlar, bu qədim yaşayış sahəsinin ətrafında kəşfiyyat işləri Elmlər Akademiyasının Tarix və Etnoqrafiya İnstitutunun əməkdaşları tərəfindən davam etdirilir. Alxantəpə abidəsi. 2006-cı ildən başlayaraq Mu- ğan neolit-eneolit ekspedisiyası Cəlilabad rayonunun Üçtəpə kəndindən 4 km şimalda yerləşən Alxantəpə qə- dim yaşayış yerində arxeoloq T.Axundovun rəhbərliyi altında ar- xeoloji qazıntı işləri aparılmış, 2012-ci ildə isə sona çatmışdır. Ərazisi 4 ha-dan artıq olan bu abidənin mə- dəni təbəqəsi 2.9 m, qa- zılmış sahəsı 200 kv.m-dir. Tarix və zaman Muğan tarixinə dair elmi araşdırma 125 Qazıntı zamanı abidədə memarlıq qalıqları, metal- lurgiya kürəsi, metallurgiya istehsal alətləri və qalıqları, metal əşyalar, dulus kürələri və alətləri, çoxlu sayda saxsı fraqmentləri aşkar edilmışdir.Bunlarla yanaşı, əkinçiliyin bütün mərhələləri və onun məhsullarının emalı ilə bağlı daş(çaxmaq, çay daşı, dəvəgözü) alətləri, həmçinin buğda və arpa toxumları, zoomorf fiqurlar, saxsı möhür və gil fitlər tapılmışdır. Dr. T.Axundova görə, tapıntılar digər elmlərin gös- təriciləri ilə vəhdətdə Alxantəpə yaşayış yerini b.e.ə IV minilliyin II yarısına aid etməyə imkan verir. Təəssüflər olsun ki, Alxantəpə abidəsi is başa çatdırıldıqdan sonra, torpaq yiyəsinin tələbi ilə üstü örtülərək, əkin üçün yararlı vəziyyətinə qaytarıldı. Əj- dadlarımızın bizə miras qoyduqları “Muğan mədəniy- yəti”nin bir hissəsi beləcə, yenidən torpağın dərin qat- larına qovuşdu. Yüklə 3,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|