Microsoft Word Yeyil-n-bitkil-rin-m-alic-vi-xass-l-ri doc
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
17 lulun yarısı buxarlanana kimi qaynadıb, süzüb gündə 2 dəfə yarım stəkan içilir. Selen (Se) C və E vitaminləri ilə sıxı əlaqədardır. E vitamini kimi Selen də antioksidləşdiricidir. Selen nuklein tur- ş ularının qoruyucusudur. Selen insan orqanizmini xarici mühi- tin əlverişsiz şəraitinə müqavimətini artırır, orqanizmi virus- lardan, onların törətdiyi xəstəliklərdən qoruyur. Selen ürək əzə- ləsinin və qan damarlarının işi üçün vacibdir. Meksika və Filippin həkimləri selendən müalicəvi məqsədlə istifadə edirlər. Lakin selenin artıq miqdarı orqanizm üçün zərərlidir. Qarğıdalı, pivə, çörək mayaları, sarımsaq selenlə zəngindir. 1970-ci ildə bioloq Eldon P. Rivers müəyyən etmişdir ki, sarımsaq xərçəng toxumalarının əmələ gəlməsini dayandırır. Bu isə sarımsaqda olan fitonsid xassəli maddələrin və selenin olması ilə izah edilir. Sink (Zn). Bildiyimiz kimi insan orqanizmi P, Ca, Mg və vitamin D olmadan yaşaya bilməz. Lakin sümüklərin inkişafı üçün sink də lazımdır. Ca, P, Mg, F, silisium və sink sümüklə- rin formalaşması üçün vacibdir. Sink çatışmadıqda orqanizmdə epilepsiya əmələ gəlir. Qaraciyərdə toplanan A vitamini sinksiz təsir edə bilməz. Əgər orqanizmdə sink çatışmırsa, nə qədər A vitamini ilə zəngin olan qida qəbul etsən belə əhəmiyyəti olmaz. Uşaqlarda sinkin çatışmazlığı iştahanın pis olması, bo- yun inkişafdan qalması, tükün zəif çıxması, metal əşyaları yalamaq istəyi meydana çıxarır. Sink və spirtli içkilərin qəbulu problemi müasir dövrdə ə sas tədqiqat obyektidir. Çünki spirtli içkiyə qurşananların or- qanizmində sink azalır. Sink yaraların sağalmasına kömək edir. Lakin bu zaman tərkibində sink olan məlhəmlərdən deyil, qidadan istifadə etmək lazımdır. Sinkin orqanizmdə çatışmazlı- ğ ı soyuqdəymə, revmatizm, artrit, tükün tökülməsi, dərinin qa- ş ınması, ekzema, qanazlığı və s. xəstəliklərin baş verməsinə və onların müalicəsinin gecikməsinə səbəb olur. 18 Qidada sinkin normal olması insanın biliyinə (informasi- yanı tez qavramasına), gözəlliyinə, dərinin normal vəziyyətinə müsbət təsir göstərir. Uşaqların böyüməsi sinklə sıx əlaqədar- dır. Oğlanların sinkə tələbatı qızlardan çoxdur. Xüsusən cinsi yetişkənlik dövründə sinkə tələbat artır. Kişilərin prostatit vəzi- lərinin xəstəliyi sinkin çatışmazlığı ilə əlaqədardır. Qadınlar ha- miləliyə qarşı həblər qəbul etdikdə orqanizmdə sinkin azalma- sına səbəb olur. Sinkin çatışmazlığı insanın qocalmasına bilava- sitə təsir edir. nsan qocalır, yaşayır, lakin heç nə başa düşmür. Göründüyü kimi, sinkin orqanizm üçün böyük fizioloji əhə- miyyəti vardır. Orqanizmin sinkə olan tələbatı nə qədərdir? 1963-cü ildə ilk dəfə qeyd olunub ki, orta yaşlı insan gündə 10-15 mq sink qəbul etməlidir. Lakin müasir dövrdə qeyd edilir ki, orqanizmə bu miqdardan 2-3 dəfə çox sink lazımdır, 20 ildən, 50 ildən sonra nə deyiləcək? Hələlik məlum deyil. Sinkin miqdarı qida məhsullarında çox az olduğu üçün 1 kq-da mq-la müəyyən edilir. Sinkin miqdarına görə ərzaq məhsullarını aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar: 1. Sink ən çox (130-202 mq/kq) buğda kəpəyində, cücər- miş buğdada, günəbaxan və qabaq (boranı) toxumlarında var. 2. 30-85 mq/kq malın qaraciyərində və balıq ətində var. 3. 20-50 mq/kq vələmir və arpa ununda, yumurta sarı- sında, kakaoda, qoz və fındıqda, noxudda, lobya və mərcimək- də, quru mayada var. 4. 8-20 mq/kq taxıl bitkilərində, mayada, soğan və sarım- saqda, təmizlənməmiş düyüdə, yumurtada var. 5. 2-8 mq/kq moruq, qara qarağat, xurma, bütün tərəvəz- lərdə, süddə, çuğundur, pomidor, kartof, ağ kök, təmizlənmiş düyü və digər məhsullarda var. 6. 0,25-0,31 mq/kq alma, limon, portağal, əncir, qreyp- frut, göyərti tərəvəzlərdə, bal və digər məhsullarda var. Cücərmiş buğdada sink, vitamin E və B qrupu vitamin- ləri daha çoxdur. Həmçinin, cücərmiş buğdada dəmir, P, Mg, 19 selen, Ca və digər makro- və mikroelementlər vardır. Insan or- qanizmində həmişə sinklə mis arasında rəqabət gedir. Ona görə də sink çox qəbul etdikdə çalışmaq lazımdır ki, tərkibində dəmir və mis olan təzə meyvə-tərəvəzlər də yeyilsin. Mikroelementlərin miqdarca çoxluğu orqanizmə zəhərli təsir göstərir. Bəzi yeyinti məhsullarının (konserv, qənnadı məmulatı, sirkə və s.) keyfiyyəti yoxlandıqda, onlarda Zn, As, Hg, Pb, Cu və Sn olub-olmaması müəyyənləşdirilir. Çünki bu elementlər zəhərlidir. Məhsulun 1 kq-da 0,03 q mis, 0,4 q sink, 0,3 q qurğuşun və 0,01 q arsen olduqda o zərərli hesab edilir. Standartlarda 1 kq məhsulda 5-10 mq-a qədər mis, 50 mq-a qədər sink və 200 mq qalay olmasına icazə verilir. Qurğu- ş un, civə və arsen duzlarının olmasına qəti yol verilmir. Yeyinti məhsullarında mineral maddələrin olması ilə yanaşı onların nisbəti də düzgün olmalıdır. Belə ki, kalsium və fosforun nisbəti 1:1,5 nisbəti kimi olmalıdır. Fosforun artıq miqdarı kalsium mənimsənilməsinə maneçilik edir. Minerallı maddələrin yaxşı mənimsənilməsinə vitaminlər təsir edir. Mə- sələn, kalsium yalnız D vitamininin iştirakı ilə yaxşı mənimsə- nilir. Qida müxtəlif olduqda, orqanizm müxtəlif mineral mad- dələrlə lazımi qədər təmin olunur. Son illərin tədqiqatları göstərmişdir ki, bitki mənşəli məhsullarda bir sıra radioaktiv və nadir torpaq elementləri vardır. Bunlara ultramikroelementlər adı verilmişdir. Bu qrupa Ra, U, Th, La, Ce, Sm, Ti və başqaları aiddir. Üzüm toxumla- rının külündə 28x10 -4 % miqdarında uran vardır. Araxis ləpə- sində 30-80 mq% titan, 10-50 mq% vannadium və 0,8-5,0 mq% stronsium vardır. Zəfəranın külündə 1,7 mq% titan, 0,29 mq% stronsium, Th və U isə izi tapılmışdır. ri şəhərlərin artması, sənaye istehsalının və nəqliyyatın sürətli inkişafı ətraf mühitin müxtəlif maddələrlə, o cümlədən ağır metallarla, radioaktiv maddələrlə çirklənməsinə səbəb olur. Biosferanın məişət və nəqliyyat tullantıları ilə çirklənməsi in- san orqanizmi üçün zərərli maddələrin qida məhsullarının 20 tərkibində artmasına imkan yaradır. Bəzi elementlərin (ftor, qurğuşun, qalay, mis, sink, arsen, civə, kadmium və s.) artıq miqdarının orqanizm üçün zərərli olması artıq elmi ictimaiyyət- lə yanaşı əhaliyə də vaxtaşırı dövri mətbuatda izah edilir. Lakin bu elementlərin cüzi miqdarı insanın normal həyat fəaliyyəti üçün vacibdir. Ona görə də ağır metalların ərzaq məhsulların- dakı normadan artıq miqdarı zərərli hesab edilir. Arsen elementi təmiz halda və yüksək qatılıqda zəhərli- dir. Lakin arsen birləşmələri (arsen anhidridi, arsenitlər, arse- natlar) güclü toksiki maddələr hesab edilir. Mis emal edən zavodlar, boz daş kömür istifadə edən elektrik stansiyaları ətraf mühiti arsenlə çirkləndirir. Nəticədə içməli suda, torpaqda, bit- kilərdə arsenin miqdarı artır. Bu isə, öz növbəsində südün, ətin və meyvə-tərəvəzin arsenlə çirklənməsinə səbəb olur. Ümum- dünya səhiyyə təşkilatında müəyyən edilmişdir ki, gündə orqa- nizmə qida məhsulları və digər mənbələrdən düşən arsenin miqdarı insan bədəninin hər kq-na 0,05 mq-dan çox olmama- lıdır. Kadmium və onun duzları insan orqanizminə kəskin toksiki təsir göstərir. 1 kq məhsulda 15 mq kadmium olduqda o, toksiki məhsul hesab edilir. Bu elementin əsas mənbəyi turş mühitdə kadmiumlu armaturun qida məhsulları ilə təmasda ol- ması, fosforlu mineral gübrələri, kadmium ilə rənglənmiş plast- mas qablar ola bilər. Bütün bunlar həm təzə və həm də konserv- ləşdirilmiş ərzaq məhsullarında kadmiumun miqdarının art- masına səbəb olur. Civə asanlıqla, əsasən zəhərli olan üzvi və qeyri-üzvi birləşmələr əmələ gətirir. Sərbəst civə və onun qeyri-üzvi bir- ləşmələri qaraciyərə, böyrəyə və bağırsaq sisteminə təsir gös- tərir. Metilcivə və digər alkil birləşmələr çox qorxuludur, orqa- nizmdən uzun müddətə xaric olunur və mərkəzi əsəb sisteminə təsir edir. Civə insan orqanizmində toplana bilir. Kənd təsərrü- fatı məhsullarının civə ilə çirklənməsinə tərkibində civə olan pestisidlər, dəniz məhsullarının çirklənməsinə isə sellüloz-kağız Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|