Microsoft Word zeytun-v-zeytun-ya-a doc

__________________________________________Əhməd-Cabir Əhmədov 

 

 

39

1.5.1. Zeytun ağacına forma verilməsi və 

onun budanması 

 

Bitkilərə hələ tinglikdə ikən forma verilir. Onlara 

alçaq ştamblı (20 – 40 sm) və ya yarımştamblı (50 – 70 sm) 

yarussuz və ya çətri kola bənzəyən forma verilir. Tinglikdə 

bitkilərə yaxşı qulluq edildikdə 3 – 4 əsas budağı olan, düz 

gövdəli  və  kök  sistemi  yaxşı  inkişaf  etmiş  ikiillik  tinglər 

ə

ldə edilir.  

Bitkilərin təbii inkişafını sürətləndirmək üçün bir- 

birinə  mane  olan  və  sınıq  budaqlar,  su  pöhrələri  kəsilib 

atılır.  

 

1.5.2. Zeytun bağlarının salınması 

 

.M.Axundzadə 

Azərbaycanda 

zeytun 

yetişdirilməsi  üçün  əlverişli  olan  5  subtropik  bölgənin 

olduğunu müəyyən etmişdir. 

1. Abşeron yarımadası. 

2.  Gəncə  bölgəsi  (Gəncə,  Şəmkir,  Goranboy, 

Ağstafa). 

3.  Qarabağın  düzənlik  bölgəsi  (Tər-Tər,  Ağdam, 

Bərdə). 

4. Şirvan bölgəsi (Ağsu, Göyçay, Ucar, Ağdaş) 

5.  Şərqi  Kür-  Araz  bölgəsi  (Şirvan,  Neftçala, 

Səlyan, Sabirabad). 

Yuxarıda adları çəkilən bölgələr ən çox taxılçılıq, 

pambıqçılıq, 

üzümçülük, 

tərəvəzçilik, 

eləcə 

də 

heyvandarlıqla  ixtisaslaşmışdır.  Burada  zeytunçuluğu 

inkişaf  etdirmək  üçün  yeni  zeytun  plantasiyaları 

salınmalıdır.  Bu  işi  əsas  etibarilə  yararsız  torpaqlarda, 

rekultivasiya 

tələb 

edilən 

sahələrdə 

aparmaq 

məqsədəuyğundur.  Salınan  yeni  zeytun  bağları  yalnız  7  – 

Zeytun və zeytun yağı_________________________________ 

 

40

10 ildən sonra məhsul verməyə başlayacaqdır. Odur ki, bu 

işləri  vaxtında  aparılmalı  və  respublikada  Ərzaq 

proqramının müvəffəqiyyətlə yerinə yetirilməsi üçün zəmin 

yaradılmalıdır.  

Zeytun  bağı  salmaq  üçün  su  və  havanı  yaxşı 

keçirən, qumsal, tərkibində 25%- ə qədər əhəng olan azacıq 

və  ya  orta  dərəcədə  gillicəli-  mexaniki  tərkibli  torpaqlar 

ayrılmalıdır.  Bağları  yamaclarda  saldıqda  cənub,  cənub- 

qərb  ekspoziyalı,  istinin  və  işığın  ən  çox  olduğu  sahələrin 

seçilməsi  daha  əlverişlidir.  Sort  xüsusiyyətindən  asılı 

olaraq,  zeytun  ağacına  8  x  8,  8  x  6,  6  –x6  və  5  x  6  m 

qidalanma  sahəsi  ayırırlar.  Tingləri  əkməzdən  qabaq  hər 

çalaya 6 – 10 kq çürümüş peyin, 200 qr ammonium şorası, 

superfosfat və 100 qr kalium duzu verilir. Bunları torpaqla 

yaxşıca qarışdırmaq lazımdır. Əkindən qabaq verilən gübrə 

tinglərin ilk 4 – 5 ildə normal inkişaf etməsinə səbəb olur. 

Bağları bütün üç istiqamətdən olan sortlardan – konservlik, 

yağlıq,  konservlik-  yağlıq  sortlardan  salırlar.  Tozlanacaq 

hər  2  əsas  ağaca  bir  tozlayıcı  ağac  əkilir.  Əsas  universal 

tozlayıcı sort Azərbaycan zeytunu sayılır. 

 

1.5.3. Bağlara qulluq 

Cavan  bağlara  edilən  qulluq  meyvəçilikdə  qəbul 

edilmiş  ümumi  qaydalar  kimidir.  5  –  10  yaşlı  zeytun 

bağlarına  üzvi  (peyin)  və  mineral  gübrələr  –  fosfor  və 

kalium  payızda,  gövdəətrafı  dairəyə,  yəni  hər  bir  ağacın 

altına 40 – 45 kq çürümüş peyin, 600 qr superfosfat və 150 

– 200 qr kalium duzu verilir. Azotlu gübrələr yaz becərməsi 

zamanı hər ağacın altına 400 qr, yayda əlavə olaraq 200 qr 

verilir.  Quraq  rayonlarda  bitkilər,  tələbatdan,  ilin 

şə

raitindən  və  yağıntının  miqdarından  asılı  olaraq  9  –  10 

dəfə suvarılır (yazda 2 dəfə, yayda 5 dəfə, payızda və qışda 

rütubəti toplamaq üçün 2 – 3 dəfə). 

---

__________________________________________Əhməd-Cabir Əhmədov 

 

 

41

Cavan  zeytun  ağacları  çala  üsulu  ilə  suvarılır. 

Bitkilərin  kök  sistemi  inkişaf  etdikcə  bütün  qidalanma 

sahəsi şırım üsulu ilə suvarılır. 

 

1.6. Zeytunun yetişməsi, yığılması və 

emala hazırlanması 

 

Zeytunun  meyvəsi  birtoxumlu,  çəyirdəklidir, 

kənarları  ətlidir,  çəkisi  1  –  15  qramadək  girdə  və  ya 

uzunsov  oval  formalı,  ucu  küt  və  ya  şiş  olur.  Çəyirdəyi 

bərkdir, çəyirdək divarının qalınlığı 2 mm- dir. 

Zeytun 

bitkisinin 

vegetasiyası, 

havanın 

temperaturu  8  –  10

0

C  olduqda,  martın  axırı  və  ya  aprelin 

ə

vvəllərində  başlayır.  Zeytun  ağacları  üçün  iki  vegetativ 

boyatma dövrü aydın görünür; yaz və yay boyatma dövrləri. 

Zeytun  ağacları  havanın  orta  gündəlik  temperaturu  20  – 

23

0

C-  yə  çatdıqda,  iyunun  əvvəllərində  çiçəkləməyə 

başlayır. Zeytun bitkisi külək vasitəsi ilə tozlanır. Ağacların 

birevli  olmasına  baxmayaraq  həm  fertil  (öz-  özünə 

mayalanan),  həm  də  steril  sortları  çarpaz  tozlanma  tələb 

edir. Çarpaz tozlanma nəticəsində yumurtalarının sayı artır, 

tökülən meyvələrin miqdarı azalır, məhsuldarlıq yüksəlir.  

Meyvələr  oktyabrın  axırında  texniki  yetişkənlik 

dövrünə  (göy  zeytun),  noyabrın  əvvəlində  isə  botaniki 

(qara) yetişkənliyə düşür və sortundan, payız- qış dövrünün 

hava şəraitindən asılı olaraq, yetişmə yanvarın yarısına kimi 

davam edir. 

 

1.6.1.Meyvələrin yığılması 

Zeytunun meyvələrindən nə məqsəd üçün istifadə 

olunmasından  asılı  olaraq,  onları  müxtəlif  yetişkənlik 

mərhələsində  yığırlar.  Konserv  hazırlamaq  üçün  “göy 

zeytun”- u texniki yetişkənlik mərhələsində, meyvələr yaşıl 

Zeytun və zeytun yağı_________________________________ 

 

42

rəng aldıqda yığırlar. Orta və gec müddətdə yütişən bir sıra 

sortların  meyvəsi  hava  şəraitinə  görə  tam  botaniki 

yetişkənlik  dövrünə  çatmır.  Odur  ki,  belə  sortların 

meyvəsini  həm  konserv  hazırlamaq,  həm  də  zeytun  yağı 

almaq  üçün  yaşılımtıl-  qırmızı  və  ya  yaşılımtıl-  bənövşəyi 

rəng  aldıqda  dərmək  lazımdır.  Tam  yetişdikdə,  qara 

zeytundan quru duzlama və yağ almaq üçün istifadə edirlər. 

Konserv  hazırlamaq  üçün  irimeyvəli  sortlar  olan  Santa 

Katerina,  Askolano,  Azərbaycan  zeytunu,  Armudu  zeytun, 

Sevilyano  və  başqa  sortların  “göy  zeytun”-  undan  istifadə 

edirlər.  

Zeytun  meyvələri  yağ  çıxarmaq,  marinad,  şoraba 

və ya duzlanmış halda sərf etmək üçün istifadə olunur. Yağ 

çıxarmaq  üçün  meyvələri  tamamilə  yetişdikdən  sonra 

dərilir.  Yaşıl  və  tam  yetişməyən  meyvələr  marinad  və 

ş

oraba  hazırlamaq  məqsədi  ilə  dərilir.  Tam  yetişmiş 

meyvələri  də  duzlamaq  mümkündür.  Yetişən  meyvələr 

sortlara  məxsus  olan  bənövşəyi  qara  rəng  alır.  Keyfiyyətli 

yağ almaq üçün əti çox da yumşalmayan meyvələri dərmək 

lazımdır. Bir qədər sütül toplanmış meyvələrin yağları ətirli, 

dadlı, gözəl rəngli olur və uzun müddət saxlanılır. 

Sütül müyvələrin təzə yağı bir qədər acıtəhər olur. 

Sonralar  bu  acılıq  itir.  Çox  yetişmiş  meyvələrin  yağları 

dadsız və rəngsiz olur. Uzun müddət qalır. Ağacın üstündə 

meyvələri  uzun  müddət  saxlamaq  qorxuludur.  Payızın 

ş

axtalarından  tələf  ola  bilərlər.  Meyvələri  vaxtında 

yığılmayan ağaclar gələn il məhsuldarlığını azaldır.  

Zeytun meyvələri əl ilə dərilməlidir. Marinad üçün 

yığılanlar  zədələnməməlidir.  Zədələnmiş  meyvələrin 

saxlanılması  çətinləşir.  Bunlar  asanlıqla  xarab  olur,  acıyır. 

Bəzi  şəraitdə  meyvələr  özləri  yerə  tökülür,  buna  görə  də 

ağacların  altlarını  vaxtında  təmizləmək,  otlarını  çalmaq 

lazımdır. Zeytun ağacı 30 – 50 yaşında maksimum miqdar 

---