Microsoft Word zeytun-v-zeytun-ya-a doc

__________________________________________Əhməd-Cabir Əhmədov 

 

 

103

институтлары  тяряфиндян  елми  жящятдян  ишляниб  тювсиййя 

олунмуш нормайа ясасян орта йашлы инсан эцндя 80-100 

гр йаь истещлак етмялидир. О жцмлядян кяря йаьы 20 гр, 

битки  йаьы  25  гр,  щейванат  йаьы  20  гр,  маргарин  вя 

мятбях  йаьлары  30  гр  тяшкил  етмялидир.  Истещлак  олунан 

йаьын тяркибиндя 2-6 гр  полидоймамыш йаь туршулары, 5 

гр  фосфолипидляр  вя  0,3-0,6  гр  холестерин  олмалыдыр. 

Йашлыларын даща чох битки йаьларындан истифадя етмяляри 

мяслящятдир.  

nsanlar  qədimdən  ən  çox  heyvanat  mənşəli 

yağlardan  (qoyunun  quyruq  yağı)  daha  çox  istifadə 

etmişlər.  Lakin  tarixdə  zeytun  yağından  istifadə 

olunmasına dair çoxlu sayda məlumatlar vardır.  

Heyvani  yağlardan  fərqli  olaraq  zeytun  yağı 

nəinki  qan-damar  xəstəliklərinə  səbəb  olmur,  hətta 

heyvani yağlarla qəbul olunmuş xolesterinin orqanizmdən 

xaric olmasına fizioloji cəhətdən müsbət təsiredir.  

Йаьларын  гидалылыг  дяйяри  вя  мянимсянилмяси 

онларын  мяншяйиндян,  кимйяви  тяркибиндян  вя  башга 

амиллярдян  асылы  олараг  дяйишир.  Йаьлар  йалныз  гида 

мягсядляри  цчцн  дейил,  щям  дя  йейинти  сянайесинин  бир 

чох  сащяляриндя  вя  йардымчы  хаммал  кими  истифадя 

олунур.  Маргарин,  майонез,  гяннады  вя  мятбях 

йаьларынын ясасыны битки вя щейванат йаьлары тяшкил едир. 

Йаьлардан  ятриййат  вя  косметика  мящсуллары,  тибби 

препаратлар вя техники мягсядляр цчцн дя истифадя едилир. 

Битки 

йаьларынын, 

билдийимиз 

кими, 

юзцнямяхсус хцсусиййятляри вардыр, йяни бу йаьлар щям 

майе  щалында,  щям  дя  бярк  щалда  истещсал  олунур. 

нсан  организминин  даща  эцмращ,  енеръили,  даща  фяал 

олмасында  битки  йаьларынын  бюйцк  ролу  вя  ящямиййяти 

вардыр.  

Elmi  təsnifatda    duru  bitki  yağları  tərkibindəki 

yağ  turşularının  müxtəlifliyindən  asılı  olaraq  aşağıdakı 

Zeytun və zeytun yağı_________________________________ 

 

104

kimi  təsnifləşdirilir  (Товарный  словарь,  том  5,  стр. 

255). 

1.  Gənəgərçək  yağına  oxşar  bitki  yağlarına 

tərkibində  ritsinil  yağ  turşusu  olan  və  qurumayan 

gənəgərçək yağı aiddir. Bu yağların tərkibində doymamış 

yağ turşularının qliseridləri vardır. 

2.  Zeytun  yağına  oxşar  bitki  yağlarına  fıstıq 

(buk),  çəyirdək  yağları,  keşniş,  badam,  zeytun  yağları 

aiddir. Bu yağların tərkibində ən çox doymamış olein yağ 

turşusunun  qliseridləri vardır və çox çətin quruyur. 

3.  Xaş-xaş  yağına  oxşar  bitki  yağlarına 

yerfındığı  yağı,  xardal  yağı,  kedr  qozu  yağı,  qarğıdalı 

yağı,  küncüt  yağı,  xaş-xaş  yağı,  qoz  yağı,    günəbaxan 

yağı, raps yağı, saflor yağı, soya yağı, pambıq yağı, kənaf 

yağı,  kəndir  yağı,  yağçiçəyi  (рыжиковое  масло)  və 

vəzərək  (сурепное  масло)  yağları  aiddir.  Bu  yağların 

tərkibində  ən  çox  polidoymamış  linol  yağ  turşusunun  

qliseridləri  və  ən  az  olein  yağ  turşusunun    qliseridləri 

vardır.  Bu  yağlarda  demək  olar  ki,  linolen  yağ  turşusu 

yoxdur və yarımquruyan yağlara aiddir.  

4. Kətan yağına oxşar bitki yağlarına kətan yağı, 

çətənə , peril və tunq  yağı aiddir. Bu  yağların tərkibində 

ə

n çox polidoymamış linolen  yağ turşusunun  qliseridləri, 

az  miqdarda  linol  və  olein  yağ  turşuları,  cüzi  miqdarda 

doymuş  yağ  turşularının  qliseridləri  vardır.  Bu  yağlar 

quruyan bitki yağlarına aiddir.  

Bitki    йаьларынын  ясасыны  цчатомлу  спирт-

глисерин  вя  мцхтялиф  йаь  туршулары  тяшкил  едир.  Битки 

йаьларынын тяркибиндя daha çox доймамыш, az miqdarda 

isə  doymuş    йаь  туршулары  олур.  Nадир  щалларда  тсиклик 

йаь 

туршуларына, 

доймуш 

вя 

доймамыш 

щидроокситуршулара да раст эялмяк мцмкцндцр. 

Йаь 

туршуларынын 

хассяляри 

онларын 

молекулунда  олан  карбоксил  групунун  сайындан, 

---

__________________________________________Əhməd-Cabir Əhmədov 

 

 

105

молекул  чякисиндян,  икигат  рабитянин  олмасындан  вя 

онун  сайындан  асылыдыр.  Bitki  йаьларынын  тяркибиндяки 

йаь туршуларынын мцхтялифлийи, онларын кимйяви гурулушу 

вя  хассяляри  щаггында  ядябиййатларда    эениш 

мялуматлар вардыр. Она эюря дя биз щямин мялуматлары 

бурада  təkrar вермирик. Лакин зейтун йаьынын кимйяви 

тяркиби  hаггында    мялумат  вермяк  мараглы  оларды. 

Гейд  етмяк  лазымдыр  kи,  зейтун  йаьынын  тяркибиндя 

ясасян доймамыш йаь туршулары вардыр. 

Зейтун  йаьынын  100  qramında  faizlə  (qramla) 

aşağıdakı yağ turşuları vardır.  

Cəmi lipidlərin miqdarı – 99,8; 

      o cümlədən, triqliseridlərin miqdarı – 99,0; 

      β – sitosterol – 0,15; 

Cəmi yağ turşuları – 94,70; o cümlədən, 

      Doymuş yağ turşuları – 15,75;  o cümlədən, 

          C

16:0 

– палмитин turşusu -12,9;  

          C

18:0 

- стеарин turşusu -2,5; 

          C

20:0 

- арахин turşusu -0,35.  

     Монодоймамыш йаь туршулары – 66,90;  

  o cümlədən, 

           C

16:1 

-  палмитолеин turşusu -1,50; 

           C

18:1 

-  олеин turşusu -64,90; 

           C

20:1 

-  qadolein turşusu – 0,50. 

     Polidoymamış йаь туршулары – 12,10;  

          o cümlədən, 

           C

18:2 

-  линol turşusu – 12,0; 

           C

18:3 

-  линolen turşusu – 0,10. 

Зейтун  йаьында  Е,  А,  Д,  K  витаминляри  вя 

инсан  организми  цчцн  файдалы  олан  диэяр  биолоъи  фяал 

маддяляр  дя  вардыр.  Мящз  буна  эюря  зейтун  йаьы 

щяйатын  бцтцн  дюврляриндя  саьламлыьа  мцсбят  тясир 

эюстярир. 

Zeytun və zeytun yağı_________________________________ 

 

106

Зейтун  йаьы  цряк    вя  ган-дамар 

хястяликляриня  сябяб  олан  холестерини  азалдараг 

дамарларда тыханмаларын гаршысыны алыр. Зейтун йаьынын 

цстцн жящяти ондан ибарятдир ки, диэяр битки йаьларындан 

фяргли  олараг  йалныз  организм  цчцн  зярярли  олан  ашаьы 

сыхлыглы  холестеринин  мигдарыны  азалдыр,  лакин  инсан 

организми цчцн лазым олан  йцксяк сыхлыглы холестериня 

тохунмур.  Мядя  туршулуьуну  азалдараг  гастритя  вя 

мядя  йарасына  гаршы  горуйужу  рол  ойнайыр,  юд  кисяси 

дашынын 

яримясиня 

kюмяк 

едир, 

 

тяркиби 

антиоксидляшдирижилярля зянэин олдуьундан ушагларда вя 

йашлыларда 

бейин-синир 

системинин 

инкишафы 

вя 

йениляшмясиндя    мцщцм  рол  ойнайыр,  организмдя  99-

100% 

мянимсянилир. 

Зейтун 

йаьындан 

сойуг 

гялйаналтыларын  вя  гызартмаларын  щазырланмасында 

истифадя  олунмасы  саьламлыг  цчцн  ящямиййятлидир.  Ейни 

заманда зейтун йаьындан унлу ширниййат мямулатынын 

(кекс,  йаьлы  бисквит,  печенйе  вя  диэяр  мящсулларын) 

щазырланмасында  истифадя  олунмасы  мяслящят  эюрцлцр. 

Чцнки бу йаь мямулата хцсуси ляззят вермякля йанашы 

онун  гурумасынын  гаршысыны  алыр.  Зейтун  йаьы  щязм, 

гаражийяр  вя  юд  кисясинин  позьунлуьу  олан  инсанлара  

йахшы тясир эюстярир. Беля хястяляря  сящяр ажгарнына бир 

гашыг  зейтун  йаьы  ичмяк  мяслящят  эюрцлцр.  Зейтун 

йаьындан  атеросклерозун  профилактикасында  вя  онун 

мцряккяб формаларынын гаршысынын алынмасында истифадя 

етмяк олар. Зейтун йаьы  дяринин  горума функсийасыны 

эцжляндирир,  тонусу  артырыр,  гожалманы  лянэидир  вя 

организмдя  калсиумун  даща  йахшы  мянимсянилмясини 

тямин  етмякля  сцмцк  тохумасынын  артымына  вя 

мощкямлянмясиня кюмяк едир. 

Сон илляр  “Bakы Qida və Yağ Fabriki” MMC-

də      “Финал

”  və  “Zeytun  bağları”  тижарят  нишаны  иля 

зейтун йаьы истещсал олунур. Эиэийеник нормалара ямял 

олунараг  габагжыл  технолоэийанын  тятбиги  иля  истещсал 

---