Mifologiya və folklor: NƏZƏRİ-metodoloji kontekst
Yüklə 1,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. «Oğuz mifinin strukturunun təhlili», yaxud «oğuz mifinin struktur təhlili»
- 2.1. «Struktur» və «strukturalizm» anlayışları.
114 lellər», «oxşarlıq», «ümumilik», «əlaqələr», «qohumluq», «uyğunluq», «yaxınlıq» və s. terminlərə də rast gəlinir» 154 . N.İ.Kravçov müqayisəli-tarixi yanaşma təcrübəsindən çıxış edərək göstərir ki, elmi praktikada «əlaqə», «oxşarlıq», «ümumilik» anlayışları fərqləndirilmir. Alimə görə, eposda eyni qəhrəmanlar, eyni nəğmə və süjetlər «ümumidir». «Oxşarlıq» isə yaxın süjetlərdə, yaxın struktur və poetikalarda ifadə oluna bilər. (Məsələn – S.R.), serb və bolqar eposlarında «ümumi olan» var. Rus və serb eposları arasında isə «ümumi olan» yoxdur, «oxşarlıq» var 155 . Yuxarıdakı anlayışlar struktur-semiotik metodda öz semantik yayğınlığını itirir və gerçəkliyi təsvirinin paradiqmatik modelinin müxtəlif səviyyə və elementləri kimi çıxış edir. Məsələn, müqayisəli-tarixi yanaşmada «bənzəyiş»in üç növü içərisində areal aspekti ifadə edən «korrelyasiya» sözü strukturun semiotik modelləşdirilməsində oppozisiyaların universal əsası kimi çıxış edir. N.S.Trubeskoy fonoloji oppozisiyaların təkcə fonoloji yox, bütün oppozisiya sistemlərinə məxsus qanunauyğunluqlarından danışarkən yazır: «Hər bir qarşılaşma üzvlərinə onları bir-birindən fərqləndirən əlamətlərlə yanaşı, elə əlamətlər xasdır ki, bunlar qarşılaşmanın hər iki üzvünə aid olur. Belə əlamətləri «müqayisə üçün əsas» kimi götürmək olar. Müqayisəyə gələ bilməyən, yəni heç bir oxşar cəhətləri olmayan iki şey (məs.: mürəkkəb qabı və iradə azadlığı) oppozisiya yarada bilməz 156 . Ümumiyyətlə, «müqayisə»nin mütləqləşdirilməsi (ifrata va- rılması) tədqiqatı yanlış istiqamətə yönəldə bilir. Ona görə də 154 Putilоv B.N. Göst. əsəri, 10 155 Кравцов Н.И. Южнославянский эпос (к вопросу о термино- логии) / История, культура, фольклор и этнография славянских на- родов. Прага: 1968, с. 241 156 Trubeskоy N.S. Fоnоlоgiyаnın əsаslаrı. Bаkı: Mütərcim, 2001, s. 85 115 F.Sössür xəbərdarlıq edir: «Həddindən artıq müqayisəli metod özü ilə bütöv bir səhv baxışlar sistemi gətirir ki, həmin baxışlar gerçəyə uyğun deyil və ümumiyyətlə, insan nitqinin mövcudluğunun real şərtlərinə ziddir 157 . Bu cəhətdən digər hallarda qeyri-termin olan sözlərin struktur yanaşmada dəqiq anlamları vardır. Eyni sözü müqayisəli-tarixi folklorşünaslıqda «bənzəyiş»i bildirməkdən ötrü dəqiq mənası olan termin kimi işlənməyən «analogiya» sözü haqqında da demək olar. F. de Sössür yazır: «Analogiya nümunəni və onun daimi təqlidini nəzərdə tutur. Analoji forma – bu, müəyyən qayda əsasında bir və ya bir neçə başqa formanın nümunəsi əsasında yaranmış formadır» 158 . Deilənlənlərin axarında oğuz mifinin semiotik strukturunun təhlil modelinin qurulması A.F.Losevin eyni terminlərin yaxın və fərqli elm sahələrində müxtəlif anlamlarda işlənməsi nəticəsində yaranmış terminoloji xaosu aradan qaldırmaq məqsədi ilə irəli sürdüyü yeganə prinsipin – «müəlliflərin bu və ya başqa termin sistemindən istifadə edərkən öz terminologiyalarını axıradək saxlaması və onlar tərəfindən hər dəfə hansısa başqa termin sisteminin qəbul edilməsi ilə yollarından sapmamaları» zərurətinin 159 burada da reallaşdırılmasını tələb edir. 2. «Oğuz mifinin strukturunun təhlili», yaxud «oğuz mifinin struktur təhlili» «Oğuz mifinin strukturunun təhlili» və «oğuz mifinin struktur təhlili» həm üst-üstə düşən, həm də fərqli anlayışlar olmaqla biri- birinə münasibətdə çox mürəkkəb terminoloji 157 Sössür F. Ümumi dilçilik kursu. Bаkı: BDU nəş., 2003, s. 57 158 Sössür F. Göst. əsəri, s. 291 159 Лосев А.Ф. Терминологическая многозначность в существую- щих теориях знака и символа / Языковая практика и теория языка. Вып. 2. Москва: Наука, 1978, с. 3 116 modeli təşkil edir. «Oğuz mifinin strukturunun təhlili», ümumən, onun (poetik) quruluşunun – strukturunun təhlili deməkdir və bu təhlili struktur metod da daxil olmaqla ən müxtəlif metodlarla aparmaq mümkündür. «Oğuz mifinin struktur təhlili» isə birbaşa struktur-semiotik metodu nəzərdə tutan yanaşmadır. Məsələnin bütün mürəkkəbliyi, o cümlədən mahiyyəti «struktur» termininə strukturalizmin (ümumən: struktur-semiotik yanaşmanın) bütün başqa metod(ologiya)lardan tamamilə başqa məna verməsi ilə bağlıdır. Bu mənada, əgər təhlil struktur-semiotik metodla aparılırsa, bu halda «oğuz mifinin strukturunun təhlili» və «oğuz mifinin struktur təhlili» anlayışları üst-üstə düşür. Yox, təhlil başqa (qeyri-struktur) metodla aparılırsa, onda həmin anlayışlar üst-üstə düşmür. Bu da oğuz mifinin semiotik strukturunun təhlilində «struktur» anlayışını xüsusi konsept olaraq təhlil müstəvisinə gətirməyi tələb edir. 2.1. «Struktur» və «strukturalizm» anlayışları. Mifə struktur-semiotik yanaşma tamamilə fərqli metoddur və onun metodologiyasını strukturalizm təşkil edir. H.Saim Parladır yazır ki, «memarlıqdan ədəbiyyata, dilçilikdən antropologiyaya qədər, haradasa, bütün intellektual sahələrdə intibah xarakterli bir inkişaf olaraq dəstəklənən və mədəniyyət elementlərinin hər hansı başqa bir dilemma yaradacağı şərhinin mümkünlüyü iddiası ilə ön plana çıxan strukturalizm mifin təhlilinə yönəlik mühüm bir kontekst yaratmışdır» 160 . Strukturalizmin bütün mahiyyəti istər onun təşəkkül dövründə, istər yayılması və fəlsəfi dərkində, istərsə də poststrukturalizmdə 160 Sаim Pаrlаdır H. Mit Simgeliği ve Mitin Yаpısаl Çözümlemesi // «Fоlkоr, Edebiyаt» tоplusu. Cilt: 12, Sаyı 48. Аnkаrа: 2006, s. 18 Yüklə 1,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|