Mifologiya və folklor: NƏZƏRİ-metodoloji kontekst
Yüklə 1,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
120 «Struktur metodun (bütövlükdə: strukturalizmin – S.R.) mahiyyəti – N.A.Butinovun yazdığı kimi – öz toplu halında insan ağlının qeyri-şüurisini (təhtəlşüuru – S.R.) təşkil edən struktur elementlərinin aşkarlanmasından ibarətdir» 169 . K.Levi-Strosa görə təbiətin gerçək mahiyyəti qeyri-şüuridə, o da öz növbəsində miflərdə, yuxu simvollarında və s. Reallaşır (simvollaşır). Böyük alimin fəlsəfi görüşlərini təhlil edən N.A.Butinov yazır: «Deməli, (Levi-Strosa görə – S.R.) iki struktur var: 1) insan ağlının strukturu və 2) fiziki gerçəkliyin strukturu. Levi-Stros bunların arasında bərabərlik işarəsi qoyur: onlar sanki eynidir» 170 . «İnsan təbiəti dərk edə bilərmi? Levi-Stros cavab verir ki, olar. Hansı yolla? İnsanı, insan ağlının strukturunu öyrənmək yolu ilə» 171 . «Beləliklə, Levi-Strosa görə, təbiətin idrakının bir yolu var: adamların sözlərini və hərəkətlərini öyrənmək və onlardan struktur elementlərinə, şüurdan qeyri-şüuriyə, xüsusi qanundan ümumi qanunlara doğru getmək lazımdır. Levi-Stros bu qanunları universal adlandırır: alimin məntiqincə o səbəbdən ki, həmin universal qanunlarda insan və təbiət inikas olunmuşdur. Strukturalist Levi- Stros həmin qeyri-şüurini miflərin öyrənilməsi yolu ilə, strukturalist J.Lakan qeyri-şüurinin psixologiyasının öyrənilməsi yolu ilə, strukturalist M.Fuko isə ağılsızlığı və cinayətkarlığı öyrənmək yolu ilə aşkarlamağa çalışırlar. Lakin onlardan hər biri hesab edir ki, o, insan ağlının binar oppozisiyalardan təşkil olunmuş qeyri-şüuri strukturunu aşkar etməklə eyni zamanda onları əhatə edən ger- çəkliyin, bütün kainatın strukturunu aşkarlayır. Beləliklə, struk- 169 Бутинов Н.А. Леви-Строс – этнограф и философ / Леви-Строс К. Структурная антропология. Москва: Глав. Ред. Вост. Лит., 1985, с. 425 170 Butinоv N.А. Göst. əsəri, s. 426 171 Butinоv N.А. Göst. əsəri, s. 426 121 turalizm, sadəcə olaraq, metod yox, xüsusi dünyagörüşü, xüsusi fəlsəfi sistemdir» 172 . Bu cəhətdən Butinovun «strukturalizm» anlayışını etnoqrafik kontekstdə səciyyələndirməsi məsələni daha da aydınlaşdırır: «Strukturalizm – bu, strukturu insanın daxilində axtaran, onu ağlın qeyri-şüuri strukturunda görən bir istiqamətdir» 173 . Strukturalizmin və onun reallaşma vasitəsi olan struktur metodunun mahiyyətinin varlıq aləminin insan psixikasının təhtəlşüur (qeyri-şüuri) hissəsində reallaşmış strukturunun aş- karlanmasından ibarət olması tezisinin oğuz mifinin semiotik strukturunun bərpasına birbaşa dəxli var. Çünki mif struktur metodun əsas tədqiqat materialını təşkil edir. «Levi-Strosun nöqteyi-nəzərincə, kəbin normaları, qohumluq sistemləri, miflər koddur və alimin vəzifəsi həmin kəbin normalarında, qohumluq sistemlərində, miflərdə nəyin kodlaşdırıldığını aşkarlamaq, başqa sözlə, binar oppozisiyaları aşkarlamaqdır» 174 . Strukturalizmin bu klassik postulatlarına söykənsək, oğuz mifinin strukturu oğuz mifoloji şüurunun təhtəlşüurunun strukturunu, o da öz növbəsində oğuz insanının qavradığı dünyanın gerçək strukturunu özündə əks etdirir. Bu cəhətdən oğuz mifinin strukturunun öyrənilməsi oğuz şüurunun strukturunun öyrənilməsi deməkdir. K.Levi-Strosun göstərdiyi kimi, «çöldə olan təbiətə yox (oraya yol bağlıdır), içəridə olan təbiətə yol tapmaq lazımdır. İnsanda simvol və işarələrdə təzahür edən zahiri «Mən» («self») və daxili «Mən» («I»), binar oppozisiyalar, onun ağlının zahiri təbiətin strukturu ilə eyni olan qeyri-şüuri strukturu var: insana onun ağlının qeyri-şüuri strukturu təbiət tərəfindən verilib, bu, elə təbiətdir. 172 Butinоv N.А. Göst. əsəri, s. 426 173 Butinоv N.А. Göst. əsəri, s. 429 174 Butinоv N.А. Göst. əsəri, s. 439 122 Biz ağlın strukturunu dərk etməklə kainatın strukturunu dərk edə bilərik» 175 . «Levi-Stros təsdiq edir ki, o simvol və işarələrdən ağlın qeyri-şüuri strukturuna gedən yolu tapmış və onun sözlərinə görə, bununla da filosofların min il boş yerə çalışıb-vuruşduqları problemi həll etmişdir» 176 . Qeyd olunduğu kimi, strukturalizmin «struktur» anlayışı müxtəlif nəzəriyyə və məktəblərin «struktur» anlayışı ilə heç də üst-üstə düşmür. Məsələn, V.A.Beylis görkəmli ingilis ritualşünası V.Ternerin ritual nəzəriyyəsini araşdıran tədqiqatında yazır: «Ternerin məşğul olduğu bütün şeylərdə onu hər şeydən əvvəl proses, inkişaf maraqlandırır. O, insan haqqında danışarkən həmişə və ilk növbədə vurğulayır ki, bu inkişafda olan növdür. Hələ inkişaf mərhələsində olan insan üçün isə proses mərkəzi problemdir. Proses varisliyi və yenilyi, parçalanma və yenidən birləşməni, strukturu, destrukturlaşmanı (strukturun dağılmasını – S.R.) və restrukturlaşmanı (yenidən strukturlaşmanı – S.R.) tələb edir. Buradan aydındır ki, strukturların onların dəyişməz halında öyrənilməsi cəmiyyət haqqında təhrif olunmuş təsəvvürlər verir, sosial proses haqqında isə heç bir təsəvvür vermir. Sosial prosesin başa düşülməsi üçün isə təkcə strukturlar haqqında yox, eyni zamanda biri-biri ilə daimi və sıx qarşılıqlı əlaqədə, toqquşma və təsirdə olan antistruktur və kontrstrukturlar haqqında biliklər zəruridir. Terner deyir ki, «Şərq və Qərbin tarixi və mədəni, ierarxik və bərabərçilik qarşıdurma özünəməxsusluğunun, fərdiyyətçilik və ümumiyyətçiliyinin arxasında belə bir sadə fakt durur: insan – anti- strukturlarda inkişaf edən və strukturlarda özünü qoruyub saxlayan həm struktur, həm də antistruktur varlıqdır» 177 . 175 Butinоv N.А. Göst. əsəri, s. 449 176 Butinоv N.А. Göst. əsəri, s. 449 177 Бейлис В.А. Теория ритуала в трудах Виктора Тернера / В.Тэр- нер В. Символ и ритуал. Москва: Наука, 1983, с. 10 Yüklə 1,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|