Milan Uzelac
Yüklə 4,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
Milan Uzelac Estetika
www.uzelac.eu 75
stoje u određenom odnosu prema nekima od gramatičkih oblika: ousia je u vezi sa imenicom (substantiv), poion (kakvoća) sa pridevom (adjektiv), poson (kolikoća) sa brojem, itd. Na ovu vezu prvo je ukazao V. Okamski, potom to potvrdio fon Trendelenburg, da bi vezu Aristotelovih kategorija i oblika reči temeljno dokazao Maks Miler (M. Müller) kojeg su potom sledili i drugi autori (Zeller, Bonitz, E. Benveniste). Kategorije Aristotel nije shvatio samo kao funkcije mišljenja ili kao pojmove kao takve, već kao izraze bivstvovanja /shemata tes kategorias ton ontos/. Njegovo učenje o kategorijama kao pretpostavku ima ontološko važenje opštih predikata; zato su, kako je već istaknuto, kategorije, zapravo, ontološke temeljne forme u kojima bivstvujuće postoji. Aristotel je očigledno polazio od gramatičkih iskaza ne imajući pritom u vidu temelj izvođenja kakav je kasnije tražio Kant; s druge strane, on nije sproveo ni posve jasnu razliku između logičke i metafizičke strane kategorija. Ono što, dakle, neprestano moramo imati u vidu jeste da Aristotel dolazi do toga da kategorije nisu samo načini, forme govora (izražavanja) već da su to zapravo načini bivstvovanja; kategorije su ontološke forme u kojima bivstvujuće postoji a to nadalje znači da sve što na ma koji način jeste, po tom svom načinu bivstvovanja mora stojati i pod nekom kategorijom 1 . *** Kada je o estetičkim kategorijama reč, tada se tim terminom, po mišljenju savremenog francuskog estetičara Mikela Difrena, označava kako određeni stav subjekta, tako i određena struktura objekta; to znači da se estetičke kategorije ispoljavaju "kroz osećajno ili emocionalno
1 O tome, opširnije, u knjizi: Uzelac, M.: Uvod u filozofiju I (metaphysica generalis), Vršac 1998, str. 111-168.
Milan Uzelac Estetika
www.uzelac.eu 76
reagovanje posmatrača pred umetničkim delom", ali, iako su subjektivne one se ne menjaju slobodnom voljom posmatrača. Kao definicija estetičke kategorije može nam poslužiti određenje koje nalazimo kod francuske estetičarke An Surio a koje kaže da je estetička kategorija "afektivni utisak, specijalizovanog etosa, koji jedno umetničko delo neposredno izaziva zbog načina na koji u njemu deluje određen sistem strukturnih sila, i koji omogućava izricanje estetičkih vrednosnih sudova, sa mogućnostima koje su zajedničke svim umetnostima" (A. Surio, 1971, 146). To nikako ne znači da do naših dana nije bilo pokušaja da se odrede i sistematizuju najviši pojmovi kojima se služi estetika; već u drugoj polovini 18. stoleća filozofi nastoje da odrede temeljne estetičke pojmove; pre svega ima se u vidu dvotomno delo Johana Zulcera Opšta
Volterov Filozofski rečnik (1764) u kojima se nalazi obrađen veći broj osnovnih estetičkih pojmova premda njihovo izlaganje nema sistematski karakter; prvi takav sistematski pokušaj nalazimo tek kod Kanta koji u Kritici
kategorije već gradi i njihov sistem koristeći se istim logičkim principima klasifikacije na kojima je prethodno utemeljio i svoj filozofski sistem u Kritici čistoga uma. Sledeći pokušaj nalazimo već kod Šelinga koji temelj klasifikacije estetičkih kategorija vidi u principu prelaza konačnog u beskonačno iz čijeg primirenja i harmonije nastaje lepo; njegov sistem je u osnovi trijadičan, budući da lepom i uzvišenom, kao dvema centralnim kategorijama, on pridodaje još i komično (koje se može izvesti iz uzvišenog). Za razliku od sistema kategorija koji se sreću kod Kanta i Šelinga, kao i drugih predstavnika nemačke klasične estetike, kod Hegela nalazimo sistem estetičkih kategorija koji se istorijski razvija. Reč je o sistemu koji se gradi samo
Milan Uzelac Estetika
www.uzelac.eu 77
na odnosu kategorija već polazi od njihovog istorijskog nastanka i prati njihovu menu; osnovne kategorije takvog sistema jesu lepo, uzvišeno i ružno kojima se još pridodaju
po sebi već kroz analizu konkretnih umetničkih dela. Prve tri kategorije odgovaraju trima istorijskim formama razvoja umetnosti - klasičnoj, simboličkoj i romantičkoj i one u svojoj dijalektičkoj povezanosti odgovaraju trima istorijskim formama razvoja ideala: simbolička umetnost je umetnost uzvišenog, u klasičnoj formi umetnost dostiže lepotu, najvišu tačku svog razvoja, da bi u romantičnoj umetnosti (koja se usmerava na duhovno i unutrašnje a gubi intres za spoljašnje i čulno) poseban značaj dobila kategorija ružnog. Ako sva ova nastojanja odlikuje zahtev da se sistem umetnosti izvede iz njenoga pojma krajem XIX i u prvoj polovini XX stoleća dominiraće tendencija da se da potpun pregled estetičkih kategorija (dakle, najviših pojmova kojima se hoće zahvatiti umetnost) polazeći od rezultata istraživanja umetničkog fenomena; istovremeno, estetičari nastoje da odgovore na pitanje da li su sve estetičke kategorije jednakovredne, ili su neke manje a druge više važne; mišljenja su podeljena već kad je reč o najdiskutovanijoj kategoriji, kategoriji lepog; dok neki smatraju da je to tek jedna od estetičkih kategorija a da pored nje imamo i druge kao što su tragično, komično, ružno, ili uzvišeno, drugi teoretičari zastupaju shvatanje da se može govoriti samo o lepom a da su svi ostali pojmovi koji ga prate tek njegove varijante. Odluka o tom kako će se odgovoriti na ovo pitanje zavisi od samog određenja estetike, te An Surio smatra da je kategorije lepog nemoguće klasifikovati jer se obeležja estetičkih kategorije na nalaze uvek u istim ravnima postojanja, a V. Tatarkjevič da su estetičke kategorije samo pojavni oblici a ne vrste lepog. Iz dosadašnje literature da
Yüklə 4,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|