Milliy ideologiya



Yüklə 0,58 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə24/39
tarix26.09.2018
ölçüsü0,58 Mb.
#70538
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   39

 

50 


jayg`astirip qolina ko`terip bazardai aralap juredi. Omarg`a bir inabatli tulg`a joliqsa ol  «qarag`im seni 

baxitli qilayin»  dep qulipti gilti menen aship oni ilaqtirip giltin qolina berip endi  «baxtin` ashildi»  dep 

patiya beredi. Qizda «baxtim ashildi» dep bir neshshe ret aytip ol giltti shashbawina baylap qoyar eken. 

Al  bizin`  erterktegi  analarimizdin`  shashbawindag`i  giltler  qaydan  shiqqan  degen  sorawg`a  tap  usi 

da`stu`rdin` ha`wrinen dep tu`siniwge boladi «Qiz minayim uyqin` qatti. Jambasin`a giltin` batti» degen 

xaliq qosiqlarinda bunin` ta`siri boliwi itimal. 

   Uliwma  da`stu`r,  u`rip-a`detlerde  xaliq  turmisinin`  barliq  ta`repleri  ko`rinedi.  Sonliqtan  onin` 

ja`rdeminde  xaliq  tariyxin  g`ana  emes,  onin`  filosofiyasinda  u`yreniw  mu`mkin  boladi.  Olar  waqittin` 

o`tiwi  menen  belgili  da`rejede  o`zgeriske  ushirassada  adamlar  sanasina  sin`ip  ketken  a`detler  o`zinin` 

energiyasi  menen  min`  jillarda  da  jasawdi  dawam  etedi.  Olardin`  o`mirinin`  uzaqlig`i  sonsha  onnan 

jazba ha`tteki mif esteliklerinde de kemken kem ushirasatug`in da`wirlerdin` izlerin ko`riwge boladi. 

   Uliwma  alg`anda  o`zligimizdi  an`law,  ma`deniyatimizdin`  tariyxinin`  uzaq  o`tmishke  barip 

taqalatug`inlig`in  tu`siniwimiz  ushin  xalqimizdin`  u`rip-a`detlerin  u`yreniw  ha`m  onin`  tu`p  sag`asin 

bayqaw  a`hmiyetli  tariyxiy  da`rek  boliw  menen  birge  xaliqqa  ruwhiy  tariyxiy  quwat  bolipta  xizmet 

etedi. 

   Usi ma`niste xalqimizdin` en` a`yiemgi jazba esteligi bolg`an «Avesto» kitabinda ko`rinetug`in u`rip-



a`detlerdi u`yreniw qiziqli materiallar beredi. 

   Avestodag`i kunge siyiniw, nur menen zulmat ortasindag`i gu`res, baxit, ta`g`dir ha`m bayliq tan`risi 

bolg`an go`zzal qus sipatindag`i Xuma qus «Da`rek joq ushirag`an quba qusimnan. Bazarim tarqadi erte 

peshinnen»  (A`jiniyaz),  Ma`rt  jigit  sipatindag`i  suw  tan`risi  Xubbi,  jas  jawinger  sipatindag`i  uris  ha`m 

jen`is tan`ri Mirrix bizin` xalqimizdin` sanasinda elege deyin ushirasadi. 

   Zardushlikler  iseniminde  barliq  a`lemdegi  uaqiyalar  ha`diselerge  baylanisli  da`stu`rler  ot,  suw,  jer 

ha`m  hawa  siyaqli  ta`biyattin`  to`rt  tayanishi  arqali  boladi.  Sonliqtan  olar  sharapatli,  muxaddes  dep 

esaplang`an. 

   Zardushlikte otti ku`nnin` tu`yirshigi dep, og`an tabing`an, oni gu`nadan paklewshi tiykarg`i ku`sh dep 

qarag`an, og`an baylanisli adayi a`teshxanalar qurilg`an ilahida bayramlar sho`lkemlestirilgen. 

   Qaraqalpaqlarda  u`yde  ot  janatug`in  peshtin`  aldina  a`tashtan  qurg`an.  Oni  pataslaw  qadag`an  eken. 

Shan`araq  basshisin  otag`asi  dep  esaplap  ol  otti  so`ndirmew  ushin  xizmet  qilatug`in  oshaqtin`  iyesi 

bolg`an. «Oshag`in`a iye bol otag`asi» deytug`inimizdin` sebebi de usinan. 

   Xalqimizdin`  otti  qa`sterlew,  shan`araq  basshisin  «Otag`asi,  dep  ataw,  ot  penen  emlew,  ottan  atilip 

tazalandiriw,  tu`tin  tu`tetip  palakatti  quwiw  siyaqli  ha`zirge  deyin  ushrasatug`in  a`detler  «Avesto»  da 

ko`rsetilgen  Zardushlik  dininde  otti  qa`sterlew,  oni  ku`nnin`  jerdegi  bir  bo`lekshesi,  adam  baxtinin` 

da`regi  ha`m  qudiretli  ku`sh  dep  esaplap  og`an  tabing`anliqtan  oni  otqa  tabiniwshiliq  dinide  dep 

esaplang`an. 

   Taxtako`pir rayoninda ekspeditsiyada ju`rgenimizde sol rayonnin` puxarasi tariyx mug`allim 1929 jili 

tuwilg`an  Sadraddinov  bizlerge  «Otqa  suwg`a  isenim  da`stu`rleri  bizin`  Taxtako`pirde  ko`plep 

ushirasadi  dedi».  Misali  deydi  ol  usi  ku`nge  deyin  oshaqtan  atlatpaydi.  Quwanishli  waqiya  bolsa  otqa 

may quyadi. Sonin` ushin jaqsiliq xabar a`kelse, «otqa may quya ber» dep quwandiradi. 

   Sol  rayonnin`  mektep  mug`allimi  Abdimuratova  Bazargu`l  bizin`  rayonda  ot  penen  alaslaw,  ottan 

jan`a  tu`sken  kelinshekti  atlatiw  irimlari  olardi  pa`klew  ushin  islense  geyde  ot  penen  ushiqlawda 

ushrasadi.  Ushiqlaw  eki  waqitta  azanda  ku`n  shig`ip  kiyatirg`anda,  ha`m  ku`n  batip  baratirg`anda 

ushiqlaytug`in  edi.  Bir  bala  ot  penen  ushiqlap  oynap  ju`reginde  (u`lkenlerden  kertenin  qilip)  qorg`a  ot 

tiyip o`zi o`lip ketken jag`daylarda boldi dedi. 



 

51 


   Qarao`zekli  informator  Zinaddin  Qayipnazarov:  «Oshaqti,  otti  hu`rmetlew  xaliq  arasindag`i  ken` 

taralg`an.  Oshaqqa  suw  quyiwg`a  bolmaydi.  Ba`lekqadalar  ketiwi  ushin,  g`iniy  jin-jipir  qashiwi  ushin 

ju`kli  hayallardi  ottan  atlatadi.  Awiriwlardi  ottan  atlatqan  ha`m  alaslag`annan  keyin  kiyip  ju`rgen 

kiyimlerdi  taslap  ketiw  da`stu`rleride  bar.  Bunda  jin-jipirdan  qashiwdin`  bir  ko`rinis.  Ku`lge  siyme, 

onday jag`dayda adamg`a jaman boladi degen tu`sinikler ushirasadi. 

   Chimbayli informatorlardi misali Tolibay Qaypovti elege deyin ottan atlatiw da`stu`rinin` saqlang`an. 

Alaslaw arqali auiriwdi qashiriwg`a boladi degen tu`sinikler ushirasadi dep ko`rsetedi. 

   Taxtako`pirli  informator  Qurbaniyazov  Bazarbay  1924  jili  tuwilg`an  o`lgen  adamdi  bir  eki  kun 

shig`armasa  onda  tu`nde  ol  jatqan  jayg`a  sham  jag`ip    qoyiw  da`stu`ri  elege  deyin  ushirasadi  dep 

ko`rsetedi. Al Shimbayli informatorlar o`lini shig`arg`annan keyin ol jatqan jerde jeti kunge deyin shiraq 

janip turadi dep bildiredi 

   «Avesto»da suwdi patas gu`zete quyg`ani ushin du`rreler uriw menen jazalag`an. Babalarimiz arasinda 

suwdi qa`sterlew «Suw joq jerde o`mir joq»,»Suwg`a tu`pirme» degen nasiyxatlari usinan taralg`an. 

   Qarao`zekli  informator  bizin`  elimizde  suwg`a  baylanisli  ko`plegen  u`rip-a`detler  bar.  Olardan  elde 

suwsizliq  waqitta  dar`ya    ultaninan  qurbanliq  soyiladi.  Kesh  bolg`annan  baslap  hayallarg`a  suwg`a 

bariw  qadag`an  etiledi.  Sebebi  suw  perisi  bar  olar  hayalg`a  ziyan  keltiredi  dep  tu`sindiredi.  Suwdin` 

qudretligi  neke  suwinda  ko`rinedi.  Neke  suw  ishiw  ant  ishiw  menen  tep-  ten`  tu`sindiriledi.  Suwdan 

qorqiw  onin`  jolina  qurbanliq  shaliw  keyinala  qurbanliq  ornina  quwirshaq  taslaw  ha`zirde  ushirasadi. 

Taxtako`pirli Qa`lek ko`p gezlesetug`in o`limlerdin` biri suwg`a ketip o`liw. 

   Bunnan  saqlaniw  ushin  quwirshaq  sog`iw  a`detleri  bar.  Suwg`a  barip  bir  maydan  suw  perisine  tasir 

jasap yag`niy oni shaqirip otrardida quwirshaqti suwg`a jiberedi dep bayanlaydi. 

   Shimbayli  informator  perzent  ko`rmegen  hayallarg`a  dar`yanin`  arjag`ina  ko`shiriw,  yamasa  balasi 

turmasa  dar`yadan  darg`a  arqali  o`tiw,  dar`yag`a  sadaqa  beriw  ushirasqan.  Sonliqtan  darg`ashilar 

kemelerdin` bas betin qa`dirlegen, ashako`ylegen ha`m sharapatli dep esaplag`an. 

   Ken`es  awilindag`i  1924jili  tuwilg`an  Allanazar  ag`a  menin`  a`kem  suwg`a  juda  itibar  berip 

siyinatug`in edi. «Suwg`a tu`kirme» dep u`yretiw menen birge suwdi pataslaman`, patas zat taslaman` o 

dun`yada  sag`an  oni    kirpigin`  penen  aldiradi  dep  aytatug`in  edi.  Avestoda  «Hay  bereketli  suwlarYo 

Sizlarni imdodta chorlaymiz sizlar onalar misalisiz sawin siyirlar kibi parvarish qiliwshisiz ha`m barcha 

ashiqlardan shaqshiraqsiz,------------» (77 bet) dep onin` a`hmiyeti joqari bahalanadi. 

   Sonday-aq  jerdin`  qu`direti  ha`m  karamati  zardushlikte  teren`inen  keltirilgen.  Oni  ol  dinnin`  jerlew 

da`stu`rinde ko`riwge boladi. 

   Taxtako`pirli  informator  Abdimuratova  Bazargul  jerdin`  karamati  haqqindag`i  tu`siniklerdin`  bir 

ko`rinisin  bilay  bayanlaydi  «Adamlar  ushinip  awirg`anda  eki  qoldi  jayip  bawirlap  ko`kiregin  jerge 

tiyigizip jatadi. Ush-to`rt jerge sham jag`ip qoyadi. Kiyip ju`rgen kiyimlerinin` geyparalarin otqa jag`ip 

alaslaydi.  Ol  «men  ushing`anim  joq    jol  ushindi»  dep  aytiwi  kerek.  Ha`zirgede  bul  a`detler  ushirasadi 

dep bayanlaydi». 

   Qaraqalpaqlarg`a  o`linin`  denesine  baylanisli  a`detlerdin`  geyparalarinin`  zardushlikte  o`lgen 

adamnin` denesinin` taza 

 



Yüklə 0,58 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   39




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə