Ministrligi
Yüklə 0,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
46
Konstitutsiya O`zbekstanda erkin Puxaralıq ja`miyet, yag`niy xaliqtin` o`zi basqaratug`in ja`miyet ha`m demokratiyaliq huqıqiy ma`mleket quriwdi tiykarg`i maqset etip qoyadi. O`zbekstan Respublikasi Konstitutsiyasi 13-statiyasinda O`zbekstan Respublikasinda demokratiya adamgershilik printsiplerine tiykarlanadi. Bularg`a muwapiq, adam, onin` turmisi, erkinligi, ar-namisi, adamgershiligi h.t.b. ajiralmas huqıqları en` joqari bayliq bolıp tabiladi. Demokratiyaliq huqıqlar ha`m erkinlikler Konstitutsiya ha`m nizamlar menen qorg`aladi. Usi statiyada «insan huqıqları uliwma ja`ha`n deklaratsiyasin»da ja`riya etilip uliwma insaniy huqıqlar joqari qa`diriyat da`rejesine ko`terilgen. O`zbekstanda adamlardin` milletine, dinine, onin` turmisi, siyasiy ha`m basqa ta`replerine qarap sheklewler joq. Sonın`ushınKonstitutsiyanin` en` a`hmiyetli bo`limlerinen bolg`an ekinshi bo`lim insan ha`m puxaralardin` tiykarg`i huqıqları, erkinlikleri ha`m waziypalarina bag`ishlang`an. Adamnin` a`hmiyetli huqıqı-ol o`mir su`riw huqıqi.Jasaw huqıqıha` bir adamnin` ajiralmas huqıqıbolıp esaplanadi.Og`an qol qatiw jinayat bolıp tabiladi. Ja`ne bir misal O`zbekstan Respublikasi Jinayat kodeksinin` 1- bo`liimnde shaxsqa qarsi jinayatlar ushınjuwapkershilik belgilenedi. Bunda shaxstın` jasaw, sawlig`i, shan`araqqa jaslarg`a ha`m tarbiyag`a qarsi qaratilg`an jinayatlar, shaxstın` azatlig`i qa`dir qimbatin puxaralardin` konstitutsiyaliq huqıq ha`m erkinliklerine qarsi jinayatlar qatti jaza sharalari na`zerde tutiladi. O`zbekstan Respublikasi ha`zirgi ku`nde insan huqıq ha`m erkinliklerin qorg`aw tarawinda 60dan ziyat xalqara huqıqiy hu`jjetlerge qol qoyisqan. Ha`zirgi waqitta BMShnin` insan huqıqları boyinsha 80 ge jaqin konventsiyasi bar. O`zbekstan respublikasi aymag`inda insan huqıqları deklaratsiyasina muwapiq respublika puxaralig`i belgilengen. O`zbekstan respublikasi aymag`inda birden-bir Puxaralıq ornatilg`an.
47
Qaraqalpaqstan respublikasi puxarasi sonın` menen bir waqitta O`zbekstan respublikasinin` puxarasi sonın` menen bir waqitta O`zbekstan respublikasinin` puxarasi esaplanadi. Shaxs penen ma`mleket ortasindag`i mu`na`sebetler hu`jjetler menen ta`rtipke salinadi. O`zbekistan Respublikası Konstitutsiyasının` 19-stat`yası O`zbekstan respublikasinin` puxarasi ha`m ma`mleket o`z ara huqıqlar menen ha`m o`z ara juwapkershilik penen baylanisadi. Konstitutsiyada ha`m nizamlarda bekitilgen puxaralardin` huqıqları ha`m erkinlikleri buljimaydi ha`m sudsiz bulardan ayiriwg`a yamasa sheklewge hesh kimnin` haqisi joq delingen. Usı nızamnın` 20-stat`ya Puxaranin` o`z huqıqların ha`m erkinliklerin a`melge asiriwi basqa adamlardin`, ma`mlekettin` ha`m ja`miyettin` nizamli ma`plerin, huqıqların ha`m erkinliklerin buzbawi tiyis delingen. Ten` huqıqliliq-bul insanlardin` huqıq, erkin ha`m waziypalardi o`z ara ten`ligin an`latadı. O`zbekstan respublikasi Konstitutsiyasinda bekkemlengen puxaralardin` nizam aldinda ten`ligi insan huqıqları uliwma dun`ya ju`zlik deklaratsiyasi talaplarina toliq juwap beredi. Haqiyqattanda konstitutsiyaliq huqıq barliq ma`mleketlerdin` puxaralari o`z ara dosliq qarim qatnas tiykarinda insan huqıqların qorg`aw za`ru`rligin, sanamizg`a sin`diredi. Sonnan kelip shiqqan jag`daydi O`zbekstan respublikasi Konstitutsiyasinda barliq adam milletinen ha`m sotsialliq shag`isina qaramastan huqıqlardi ten` degen ideya bekkem o`z-ornina iye. Puxara eger tek o`zinin` shaxsiy ma`pin ta`miyinlew ushınha`reket etse, yaki waziypalardi umitip, basqalar ma`pine ziyan jetkizse, onin` aqibeti nizamsizliqqa alip keledi. Sonın`ushınbarliq puxaralar bir-birine hu`rmet penen qatnasta bolsa ja`miyette tinishliq ha`m alg`a ilgerilewshilik boladı.
48
Puxaralıq degende - shaxstın` belgili bir ma`mleket penen o`z ara siyasiy huqıqiy baylanısın belgileydi, bunda shaxstın` huqıq ha`m erkinlikleri ma`mleket ta`repinen qorg`aladi, sonın`ushıno`z na`wbetinde shaxs ha`m ja`miyet ma`mleket ma`plerinen kelip shıg`ıp, belgili waziypalardin` orinlaniwin o`z moynina aladi. Konstitutsiya O`zbekstan Respublikasinin` pu`tin aymag`inda bir Puxaralıqti ja`riya etken. Konstitutsiyanın’ 27-statyasında “Ha’r kim o’z abırayı h’a’m abırayına qılıng’an zorlıqlardan, Jeke o’mirine aralasıwdan h’a’m turar jayı qol qatımaslıq h’uquqına iye. Hesh kim nızam na’zerinde tutqan xollardan h’a’m ta’rtipten tısqarı birewdin’ turar jayına kiriwi, tintiw o’tkiziwi yamasa onı ko’zden keshiriwi jazısıwlar h’a’m telefonda so’zlesiwler sırın ashıp taslaw mu’mkin emes”, - dep bekemlengen. İnsan basqa mavjudotlardan abırayı, qa’dir-qımbatına abırayg’a iyeligi menen parıq qıladı. Qa’dir qımbatı qa’dirlengende ol o’zinin’ o’mirinin’ mu’na’sip ko’re aladı. Sonın’ ushın İnsannın’ abırayı, qorg’aladı. Ha’r bir kisi o’z o’mirini o’zi qalegenshe quradı. Bunda ol basqalarg’a zıyan etpesligi, nızam qa’deler tiykarında jasawi, paydalı miynet penen shug’ıwlanıwı za’ru’r. İnsanlardın’ abırayı, abırayına zıyan keltiriwshi h’a’r qanday h’a’reket biykar etiledi. Birden bir h’a’reket na’tiyjesinde İnsannın’ abırayı, abırayına zıyan, og’an tiyisli ilajlar ko’riledi. Demokratik ma’mleketimizde h’a’r bir kisi o’zinin’ abırayı, qa’dir-qımbatı, abırayının’ buzılıwına alıp keliwshi qattı-h’a’reketlerden qorg’aw h’uqıqına iye. Kisilerdin’ abırayı, abırayın qorg’awshı tiyisli qurallar bolıp, olar arasında sud o’z aldına a’h’iymetli rol oynaydı. Ha’r bir kisi o’zinin’ abırayı abırayın qorg’awshısın sorap sudg’a mura’ja’t h’uqıqına iye. İnsanın’ abırayı, abırayına turmıs sharayatında xızmet wazıypasın orınlaw protsesinde pu’tir jetiwi mu’mkin. Sonday jag’daylarda olar sudqa mu’ra’ja’at etiwi mu’mkin. Sud isin ko’rip, İnsan abroyı, abırayının’ buzılıw jag’dayları aniqlansa, tiyisli ilajlar ko’riledi. Bunday ilajlar na’tiyjesinde ayıptarlarg’a turli
49
jazolar beriliwi, zıyan ruh’ıy h’a’m materialıq ta’repinen qaplanıwı mu’mkin. Ko’binese İnsan abroyı, abırayına kesent etiw na’tiyjesinde zıyan keltiredi. Ko’re almaslıq, o’sh alıw sıyaqlılar h’a’m İnsan abroyı, abırayına kesent tuwdıradı Ja’miyet bir ja’miyeti esaplanıp, onın’ ag’zaları ulıwma ma’pi, onda jasaw qa’delerine a’mel etiw za’ru’rligi menen birge, h’a’r bir kisi o’z o’mirin nızam shen’berinde o’zinshe sho’lkemlestiriwi mu’mkin. Sonın’ ushın h’a’r bir Shaxstın’ Jeke o’mirine aralasıw qadag’an etiledi.
50
Paydalangan a`debiyatlar dizimi 1.
«Qarqalpaqstan Respublikası Konstitutsiyası». No`kis 2014 jıl 2. «O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi». Toshkent 2018 yil. 3.
İslom Karimov «Konstitutsiya – yurtimizda yangi xaet, yangi jamiyat barpo etishning huqıqiy poydevori». Toshkent 2001 yil. 4. Qarqalpaqstan Respublikası Konstitutsiyasına tusindirme». No`kis 2003 jıl. 5. «Uzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini wrganish». wquv qwllanma. (wrta maxsus kasb-xunar ta`limi muassasalari uchun). Toshkent 2001 yil. 2.
3.
O`zbekstan Respublikasi puqaraliq haqqindagi nizam. T.1992 j 4.
Xorijiy davlat Konstitutsiyalari huqıqi. 2010y. 5.
A.Saydov Wzbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy huqıqi. T.2001 y. 6.
J. Bazarbaev Ma`na`witimiz ma`seleleri. N.1998 j. 7.
S.Nietullaev Qaraqalpaqstan Respublikasi Konstitutsiyaliq huqıqı N.1996j. 8.
A.Gulimov Insan
huqiqlari du`n`ya
ju`zlik dekloratsiyasina tu`sindirme. T.2008j. 9.
T.2002 j. Yüklə 0,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|