Ministrligi

II.

İnsan huqıqların qorg’awshı xalıq aralıq huqıqıy hu’jjetler. 

2.1. İnsan huqıqları haqqındag’I du’nya ju’zlik dekloratsiyanın’ 

a’hmiyeti. 

Bul İnsan huqıqları du’nya ju’zlik deklaratsiyası barlıq xalıqlar ha’m barlıq 

ma’mleketler  orınlawg’a  umtılıwı  tiyis  bolg’an  wazıypa  sıpatında  ja’riyalanar 

eken,  ha’r  bir  insan  ha’m  ja’miyettin’  ha’r  bir  sho’lkemi  ba’rqulla  usı 

Deklaratsiyanı na’zerde tutqan halda ag’artıwshılıq ja’ne bilimlendiriw jolı menen 

bul  huqıq  ha’m  erkinliklerdin’  hu’rmet  etiliwine  ko’meklesiw,  milliy  ha’m  xalıq 

aralıq  rawajlanıw  ilajları  arqalıda  onın’  orınlanıwın  ta’miyinlewge,  Sho’lkemge 

ag’za  bolg’an  ma’mleketler  xalıqları  ortasında  ha’m  usı  ma’mleketlerdin’ 

yurisdiktsiyasındag’I  aymaqlarda  jasap  atırg’an  xalıqlar  ortasında  ulıwma  ha’m 

na’tiyjeli ta’n alınıwın aumtılıwı za’ru’r bolıp tabıladı. 

İnsannın’ huqıq ha’m erkinlikleri – sonday universal qa’driyatlar bolıp, olar 

ushın  shaxs  huqıqların  qorg’aw  boyınsha  birden-bir  xalıq  ararlıq-huqıqıy 

standartlardı  ornatıw  u’lken  a’hmiyetke  iye.  İnsannın’  tiykarg’I  huqıq  ha’m 

erkinlikleri  tek  g’ana  ma’mlekettin’  ishki  isi  bolmay  qaldı.  Ulıwma  ta’n 

alıng’anınday,  puqaralardın’  huqıq  ha’m  erkinliklerin  ta’miynlew  ayırıqsha  bir 

ma’mlekettin’  isi  g’ana  bolıp  qalmay  ol-pu’tkil  du’nya  ja’miyetinin’  maqsetine 

aylandı.  

İnsan  huqıqları  degende,  a’dette  insan  shaxsının’  ajıralmas  huqıqları 

na’zerde  tutıladı.  İnsan  huqıqları  kontseptsiyasırasası,  denesinin’  ren’i,  tili,  dini, 

siyasiy  yamasa  basqa  qarasları,  milliy  yaki  sotsial  kelip  shıg’ıwı,  jeke  mu’lkinin’ 

barlıg’ı,  qatlamı  ja’nede  basqa  jag’daylarına  qaramastan  ha’r  bir  adam  o’z 

insanıylıq  huqıqınan  paydalanıw  huqıqına  iye.  İnsan  huqıqları  yuridikalıq  jaqtan 

insan  huqıqları  tarawındag’I  huqıqıy  normalar  menen  kepillenedi,  olarayırım 

shaxslar yamasa adamlar toparın insan shaxsının’ tiykarg’I erkinlikleri ha’m qa’dir 

qımbatına qasi ha’reketlerden qorg’aydı.  

Bul  normalar  sha’rtnamalarda,  xalıq  aralıq  huqıqta,  printsipler  jıyındısında 

ha’m  basqada  huqıqıy  normalardın’  dereklerinde  o’z  sa’wleleniwin  tapqan.  İnsan 

huqıqları  tarawındag’I  nızamlar  ma’mleket  moynına  anıq  ta’rizde  is  ko’riwin 

---

25 

 

ju’kleydi  ha’m  ma’mleketlerge  belgili  bir  xızmet  tu’rlerin  a’melge  asırıwdı 

qadag’an  etedi.  Sonın’  menen  birge  nızam  insan  huqıqların  belgilemeydi.  İnsan 

huqıqları  bul  ha’r  bir  adam  insan  shaxsının’  na’tiyjesi  bolg’an  huqıqlar. 

Sha’rtnamalar  ha’m  basqa huqıq  derekleri,  qag’ıydag’a  muwapıq,  ayrıqsha  shaxs 

ha’m  toparlarda  olardın’  o’zi  nsanıylıq  huqıqların  a’melge  asırıwg’a  tosqınlıq 

qılıwshı  hu’kimetler  ha’reketleri  yaki  ha’reketsizliginen  ra’smiy  qorg’awg’a 

xızmet qıladı. 

İnsan huqıqlarının’ en’ a’hmiyetli o’zgeshelikleri: 



 

Olar  ha’r  bir  insannın’  qa’dir-qımbatı  ha’m  qa’driyatın  hu’rmet 

qılıwg’a tiykarlang’an,  



 

Olar universal, yag’nıy barlıq insanlarg’a ten’, hesh bir kemsitiwlersiz 

qollanıladı; 



 

Olar  ajıralmas,  yag’nıy  hesh  kim  o’z  insanıylıq  huqıqlar  ınan  ayrılıp 

qalıwı  mu’mkin  emes,  bug’an  ayrıqsha  jag’daylar    kirmeydi,  olar;  eger  sud 

ta’repinen  qaysı  durs  shaxs  jınayat  islegenlikte  ayıbı  da’liylense, 

erkinenayrılıwımu’mkin; 



 

Olar  bo’linbeydi,  o’z-aratıg’ız  baylanısqan,  o’ytkeni  insannın’  bir 

huqıqına  a’mel  qılıp  basqasına  a’mel  qıliw  aslıq  jeterli  emes.  A’meliyatta  bir 

huqıqtın’  buzılıwı  basqa  huqıqtın’  buzılg’anlıg’ına  alıp  keledi.  Sol  sebepli,  barlıq 

insan  huqıqlarına  ten’  a’hmiyetli  dep  ha’mde  ha’r  bir  insannın’  qa’dir-qımbatı 

ja’ne qa’driyatın ta’miynlewde ten’ da’rejede za’ru’r dep qaralıwı tiyis.  

Bu’gingi  ku’nde  İnsan  xuqıqları  du’nya  ju’zlik  deklaratsiyası  du’nya 

ja’miyeti  dıqqatının’  orayında  turıptı.  Deklaratsiya  -    (bayanlaw,  ja’riyalaw)-

ma’mleket,  hu’kimet,  partiya,  sho’lkem  atınan  boljaw;  tiykarg’I  printsiplerdi 

saltanatlı tu’rde ja’riya etiw, sonday-aq, olar ja’riya etilgen hu’jjet bolıp tabıladı.