Ministrligi

O’zbekistan Respublikası puqaralarının’ Konstitutsiyalıq 

minnetleri

. 

Konstitutsiya O`zbekstanda erkin puxaraliq ja`miyet, yag`niy xaliqtin` o`zi 

basqaratug`in  ja`miyet  ha`m  demokratiyaliq  huquqiy  ma`mleket  quriwdi  tiykarg`i 

maqset etip qoyadi. 

Konstitutsiyanin’ 13-statiyasinda O`zbekstan Respublikasinda demokratiya 

adamgershilik printsiplerine tiykarlanadi. Bularg`a muwapiq, adam, onin` turmisi, 

erkinligi,  ar-namisi,  adamgershiligi  h.t.b.  ajiralmas  huquqlari  en`  joqari  bayliq 

bolip  tabiladi.  Demokratiyaliq  huquqlar  ha`m  erkinlikler  Konstitutsiya  ha`m 

nizamlar menen qorg`aladi. 

Usi  statiyada  «insan  huquqlari  uliwma  ja`ha`n  deklaratsiyasin»da    ja`riya 

etilip uliwma insaniy huquqlar joqari qa`diriyat da`rejesine ko`terilgen.  

O`zbekstanda  adamlardin`  milletine,  dinine,  onin`  turmisi,  siyasiy  ha`m 

basqa ta`replerine qarap sheklewler joq. 

Sonin` ushin Konstitutsiyanin` en` a`hmiyetli bo`limlerinen bolg`an ekinshi 

bo`lim  insan  ha`m  puxaralardin`  tiykarg`i  huquqlari,  erkinlikleri  ha`m 

waziypalarina bag`ishlang`an. 

Adamnin` a`hmiyetli huquqi -ol o`mir su`riw huquqi. Jasaw huquqi ha` bir 

adamnin` ajiralmas huquqi bolip esaplanadi. Og`an qol qatiw jinayat bolip tabiladi. 

Ja`ne bir misal O`zbekstan Respublikasi Jinayat kodeksinin` 1- bo`liimnde 

shaxsqa qarsi jinayatlar ushin juwapkershilik belgilenedi. 

Bunda  shaxstin`  jasaw,  sawlig`i,  shan`araqqa  jaslarg`a  ha`m  tarbiyag`a 

qarsi  qaratilg`an  jinayatlar,  shaxstin`  azatlig`i  qa`dir  qimbatin  puxaralardin` 

konstitutsiyaliq  huquq  ha`m  erkinliklerine  qarsi  jinayatlar  qatti  jaza  sharalari 

na`zerde tutiladi. 

Insan  huqıq ha`m erkinliklerinin` kepillikleri eki ko`riniske iye.  

1. Ma`mlekettin` o`z ishki kepilligi. 

2. Xaliq araliq huqıqiy kepillikler 

Insan huqıqları ha`m erkinliklerin kepillestiriw barisinda Oliy ma`jilisinin` 

insan huqıqları boyinsha wa`kili (OM budsman) jag`dayi ayriqsha oring`a iye. 

---

18 

 

O`zbekstan  Respublikası  Konstitutsiyanın`  43-stat`yasında  ma`mleket 

puxaralardin`  Konstitutsiya  ha`m  nizamlar  menen  bekitilgen  huqıqlarıja`ne 

erkinlikleri n ta`miyinleydi.  

O`zbekstan  Respublikası  Konstitutsiyanın`  44-stat`yasında  Ha`r  bir 

adamg`a  o`zinin`  huqıqları  menen  erkinliklerin  sud  arqali  qorg`aw,  ma`mleketlik 

uyimlardin`,  ha`meldar  adamlardin`,  ja`miyetlik  birlespelerdin`  nizamsiz 

ha`reketleri jo`ninde sudqa shag`im etiw wuquqi kepillestiriledi. 

O`zbekstan Respublikası Konstitutsiyanın` 45-stat`yasında O`spirimlerdin`, 

miynetke  jaramsiz  ha`m  jeke  basli  qartayg`an  adamlardin`  huqıqları  ma`mleket 

ta`repinen qorg`aladi. 

O`zbekstan  Respublikası  Konstitutsiyanın`  46-stat`yasında  Hayal-qizlar 

ha`m er adamlar ten`dey huqıqlarg`a iye delingen.

  

O`zbekstanda    25  millionnan  artiq  adamlar  jasaydi.  Ortasha  jasaw    70  jas. 

Hayallar  72 jas, erler  68 jas. 

Ma`mleketimizde    5  millionnan  artiq  tuwiw  jasindag`i  hayallar  bar.  Jilina 

ortasha esapta  170 min` jas shan`aran` qurilmaqta. 

O`zbekstanda  shan`araq  haqqinda  g`amhorliq  Konstitutsiyaliq  jol  menen 

a`melge asiriladi. 

O`zbekstan  Respublikasi  Konstitutsiyasinin`  3-bo`lim  14-babi  «Sem`ya» 

dep  atalip,  onda  4 stat`ya,  63- 64- 65- 66 stat`yalar berilgen. 

Bu`gingi ku`nde respublikamizda on min`g`a jaqin ma`kannan ha`m awilliq 

puxaralar 

jiyinlari 

shan`araqlar 

menen 

ja`miyetlik 

tiykarinda 

u`lken 

sho`lkemlesken ha`m shan`araq jumislarin alip barmaqta. Shan`araqti saqlap qaliw 

ha`m  olardi  bekkemlew,  jas  o`spirim  balalar  ma`plerin  qorg`awg`a  o`z  u`leslerin 

qosip kelmekte. 

Ma`mlekettin`  shan`araq  haqqindag`i  g`amhorlig`i  u`lken  ko`lemde  uy-jay 

qurilisi,  balalar  mekemelerinin`  ken`  tarmaqlarin  payda  etip  ha`m  rawajlandiriw, 

turmis  xizmeti,  bala  tuwilg`anda  napaqa  to`lew,  ko`p  balali  shan`araqlarg`a 

napaqalar  ha`m  jen`illikler  beriw,  sonday-aq  shan`araqqa  napaqa  ha`m  ja`rdem 

beriwdin` basqa da tu`rleri rawajlandiriw arqali ko`rinbekte. 

---

19 

 

Ma`mleket  ta`repinen  shan`araqqa  kn  sayin  g`amhorliq  qiliw,  og`an  ha`r 

ta`repleme  ja`rdem  beriw  insaniyliq  demokratiyaliq  huquqiy  ma`mlekettin` 

a`hmiyetli waziypalarinan biri bolip esaplanadi. 

Respublikamiz  Prezidentinin`  «Ko`p  balali  shan`araqlarg`a  napaqa 

mug`darin ko`beyttiriw haqqinda»g`i birinshi pa`rmani da shan`araqtin` ma`mleket 

qorg`awinda ekenliginin` da`liyli boladi. 

O`zbekstan  Respublikasi  Konstitutsiyasinin`  63  stat`yasinin`  ekinshi 

bo`liminde «neke ta`replerdin` erkin kelisimine ha`m ten` huquqina tiykarlanadi» 

delingen. 

Neke shan`araq tiykari. 

O`zbekstan  Respublikasinin`  ha`rekettegi  Oyla  kodeksi  1998  jil    3  aprel`  

ku`ni  1-shaqiriq O`zbekstan Respublikasi Oliy Ma`jilisinin` 11-sessiyasinda qabil 

alindi  ha`m  1-sentyabrden  ha`reketke  kirgizildi.  Usi  kodeks    8  bo`lim,      30-bap,  

238-stat`yadan ibarat 

Kodekstin` 2-bo`limi «neke» ( 13-56-stat`yalar) ma`selesine qaratilg`an.  

Nizamdi bul bo`lim salmaqli orindi iyeleydi. 

Oila Kodeksinin` 13-stat`yasina tiykarlanip neke puxaraliq jag`dayin esapqa 

aliw  uyimlarina  arza  bergenlerinen  keyin  bir  ay  mu`ddet  o`tkennen  son`  olardin` 

qatnasinda a`melge asiriladi. 

Bunday  mu`ddettin`  belgileniwinen  maqset  bir-biri  menen  jaqsi  tanis 

bolmag`an puxaralardin` jen`ilteklik qilip, asig`isliq penen nekeden o`tiwlerine jol 

qoymasliqtan ibarat. 

O`zbekstan  Respublikasi  Konstitutsiyasinin`64-Stat`ya,  ata-analar  balalarin 

erjetkenge deyin saqlawg`a ha`m ta`rbiyalawg`a minnetli.  

Ma`mleket 

ha`m 

ja`miyet 

jetip 

balalardin` 

ja`ne 

ata-analarinin`  

qa`wenderliginen  ayrilg`an  balalardin`  saqlaniwin,  ta`rbiyalaniwin  ha`m  bilim 

aliwin  ta`miyinleydi,  olar  jo`ninde  qayirqomliq  jumislarin  xoshametleydi, 

delingen. 

Sem`ya  kodeksinin`  71  stat`yasi  ata-ananin`  o`z    balalarina  qaratilg`an  ten` 

huquq ha`m waziypalarg`a iye ekenligin belgileydi. 

---

20 

 

Ata-analar o`z balalarin ta`rbiyalaw huquqina iye. Ata-analar o`z balalarinin` 

ta`rbiyasi ushin juwapker. 

Olar  o`z  balalarinin`  sawlig`i,  fizikaliq  jaqtan,  ruwxiy  ag`artiwshiliq  ha`m 

o`sip rawajlaniwi haqqinda g`amhorliq qiliwlari kerek. 

Oyla 

kodeksinin` 

79-statiyasinda, 

ata-analar 

o`zlerinin` 

ata-analiq 

waziypalarin orinlamasa ol jag`dayda olar ata-analiq huquqinan ayriladi. 

Ata-analiq  huquqinan  ayriw  olarg`a  ta`sir  qilatug`in  barliq  sharalar  tiyisli 

na`tiyje bermegennen son` qollaniladi. 

Sem`ya kodeksinin` 96 stat`ya ata-ana jas o`spirim balalarina ja`rdem beriw 

haqqinda  ata-ana  ortasinda  kelisip  bolmasa,  olardin`  napaqasi  ushin  aliment  sud 

ta`repinen ata-ananin` bir bala ushin to`rtten bir bo`legi, eki bala ushin ushten bir 

bo`legi, ush ha`m onanda ko`p bala ushin yarimi mug`darinda o`ndiriledi. 

Bul  to`lewlerdin`  mug`dari  ta`replerdin`  shan`araq  jag`dayin  ha`m  basqa 

itibarg`a  ilayiq  jag`daylarin  esapqa  alg`an  sud  ta`repinen  kemeytiriliwi  yaki 

ko`beyttiriliwi mu`mkin. 

Ha`r  bir  bala  ushin  o`ndirilgen  aliment  mug`dari  nizam  hu`jjetleri  menen 

belgilengen  en`  kem  is  haqinin`  ushten  bir  bo`liminen  kem  bolmaslig`i  kerek. 

(Sem`ya kodeksinin` 99 stat`yasi). 

O`zbekstan  Respublikasi  Konstitutsiyasinin`  65-stat`yasi  Balalar  ata-

analarinin`  shig`isina  ha`m  puxaraliq  xalatina  qaramastan,  nizam  aldinda  ten` 

boladi.  Мa`mleket  analiqti  ha`m  balaliqti  qorg`aydi.  O`zbekstan  Respublikasi 

Konstitutsiyasinin`  66-Stat`ya.  Erjetken,  miynetke  jaramli  balalar  o`zlerinin`  ata-

analari tuwrali g`amhorliq ko`rsetiwge minnetli delingen. 

Ha`r  qanday  a`dalatli,  demokratiyaliq  ma`mleketde  puxaralardin`  erkin 

pikirlew huquqi kepillestiriledi. 

O`zbekstan  Respublikasi  Konstitutsiyasinin`  12-statiyasinda  O`zbekstan 

Respublikasinda ja`miyetlik turmis siyasiy institutlardin`, ideyalogiyalardin` ha`m 

pikirlerdin` ko`p tu`rliligi tiykarinda rawajlanadi. 

 

---

21