Ministrligi
Tema: O’zbekstan Respublikası Konstitutsiyası insan
Yüklə 0,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Tema: O’zbekstan Respublikası Konstitutsiyası insan
huqıq ha’m erkinlikleri kepili
1.
Bap. Konstitutsiya –insan huqıq ha’m erkinliklerin belgilep beriwshi tiykarg’ı nızamı. 1.1.
erkinlikleri. A) jeke huqıq ha’m erkinlikler B) Siyasiy huqıqlar S) Sotsial-ekonomika huqıqlar 1.2.
1.3.
O’zbekistan Respublikası Konstitutsiyası insan huqıq ha’m erkinliklerinin’ kepili II.
İnsan huqıqların qorg’awshı xalıq aralıq huqıqıy hu’jjetler 2.1. İnsan huqıqları haqqındag’ı du’nya ju’zlik dekloratsiyanın’ a’hmiyeti.
2.2. İnsan huqıqları tarawındag’ı hu’jjetlerdin’ ulıwma sıpatlaması
III. Juwmaqlaw IV. Paydalang’an a’debiyatlar
4
Kirisiw O’zbekstan Respublikası Konstituciyasi’-xali’qti’n’ tileklerin sa’wlelendiriwshi, a’dalatli’ ma’mleket, pa’rawan ja’miyet ha m erkin turmi’s quri’w ha’m oni’ rawajlandi’ri’wdi’n’ keleshegin belgileydi. Sebebi Konstitutsiya har qanday ma’mlekettin’ tiykarg’ı nızamı esaplanadı. Bul Konstitutsiyada insannın’ jasaw turmi’si’, oni’n’ hu’rmeti, qa’dir- qi’mbati’, haq-huqıqları’ ha’m ma’pleri joqari’ qa’diriyat si’pati’nda bekkemlep qoyi’lg’an. Tiykarg’i’ ni’zamda belgilengen normalardi’n’ turmi’sta a’meliy sa’wleleniwinde o’sip kiyati’rg’an jas a’wladti’n’ Konstituciya ha’m oni’n’ tiykari’nda qabi’l etilgen ni’zamlardi’n’ mazmuni’ haqqi’ndag’i’ huqıqi’y bilimge iyeligi, huqıqi’y sanasi’ ha’m huqıqi’y ma’deniyatti’n’ jetiskenligi a’hmiyetli rol oynaydi’.
Biz ni’zam menen bekkemlengen ja’miyet qurmaqshi’mi’z. Ni’zamni’n’ u’stinligi-bul ni’zamg’a boysi’ni’w ha’mme ushi’n ma’jbu’riy bolg’an, oni’ buzi’wg’a hesh qanday jol qoyi’p bolmaytug’i’n huqıqi’y turmi’s ta’rtibi boli’p yesaplanadi’. Sebebi, huqıqi’y bilim ha’m oni’ a’melde qollani’w ma’deniyati’ huqıqi’y-ruwxi’y ko’rinisimizdi ko’rsetiwshi o’lshem boli’p esaplanadi’. Konstituciyadag’i’ huqıqi’y ideyalar g’a’rezsizlik ideologiyasi’nda tiykarg’i’ ori’ndi’ iyeleydi. O’zbekstan Respublikasi’ Konstituciyasi’ni’n’ qa’dir-qi’mbati’n hesh na’rse menen o’lshep ha’m ten’lestirip bolmaydi’. Sebebi, ondag’i’ bekkemlengen qag’i’ydalarda da sa’wlelengen ideyalarda xali’qti’n’, millettin’, ha’r bir puqarani’n’ huqıq ha’m erkinlikleri ja’mlengen. Ma’mleketimizde shi’g’ari’li’p ati’rg’an ni’zamlardan xabardar boli’p, oni’n’ mazmun-ma’nisin tu’siniw ushi’n en’ aldi’ menen tiykarg’i’ ni’zam Konstituciyani’ teren’ u’yreniw lazi’m edi. O’zbekstan Konstituciyasi’n ha’m insan huqıqların u’yreniwdi sho’lkemlestiriw ha’m bilimlendiriw jobasına qirgiziw boyınsha elimizde bir qansha normativ hu’jjetler qabıl etilip atır. Ha`r bir ma`mlekettin` basqariw sistemasi tariyxtan belgili bir xuquqiy dereklerge sa`ykes qa`liplestirilgen. Leykin, bul huqıqiy derekler tu`rli ko`rinislerde ha`m ha`r qiyli atamalar menen atalip kelingen. Ha`zirgi O`zbekistan 5
aymag`inda bunnan buring`i Konstitutsiyaliq hu`jjetler yag`niy siyasiy sistemanin` a`hmiyetin belgilewshi tiykarg`i normativ hu`jjetler bar bolg`anlıg’ı tariyxtan ba’rshemizge belgili. O`zbekistan Respublikasının` jan`a Konstitutsiyasının` tiykarg`ı deregi 1948jıl qabıl etilgen «İnsan huqıqları haqqındag`ı ja`ha`n dekloratsiyası» bolıp tabıladı. Bul dekloratsiyanın` baslı maqseti insan ma`plerin qorg`aw ha`m insannın` huqıq ha`m erkinliklerine kepillik beriw bolıp esaplanadı. Mısalı, Konstitutsiyasının` 22-stat`yasında ko`rsetilgendey «Ma`mleket o`z puqarasın o`z territoriyasında da, sırta ju`rsede onın` huqıq ha`m erkinliklerine, onı qorg`awg`a kepillik beredi». Amir Temur insannın` qa`dir-qımbatı ha`m huqıqların qa`dirlegen ha`m qorg`ag`an ullı baba-kalanlarımızdan biri. Ol oraylasqan qudiretli ma`mleketti basqarıwda o`zinin` o`mirleri menen beklerine, ma`mleketlik xızmetkerlerden, puxaralardın` hal-jag`daylarınan xabar alıp turıp, olardın` shaxsiy ha`m sotsiallıq huqıqların qorg`awdı qatan` talap etip otırg`an. Usi statiyada «insan huqıqları uliwma ja`ha`n deklaratsiyasin»da ja`riya etilip uliwma insaniy huqıqlar joqari qa`diriyat da`rejesine ko`terilgen. O`zbekstanda adamlardin` milletine, dinine, onin` turmisi, siyasiy ha`m basqa ta`replerine qarap sheklewler joq. Sonın`ushınKonstitutsiyanin` en` a`hmiyetli bo`limlerinen bolg`an ekinshi bo`lim insan ha`m puxaralardin` tiykarg`i huqıqları, erkinlikleri ha`m waziypalarina bag`ishlang`an. Adamnin` a`hmiyetli huqıqı-ol o`mir su`riw huqıqı.Jasaw huqıqı ha` bir adamnin` ajiralmas huqıqı bolıp esaplanadi.Og`an qol qatiw jinayat bolıptabıladı. Ja`ne bir misal O`zbekstan Respublikasi Jinayat kodeksinin` 1- bo`liimnde shaxsqa qarsi jinayatlar ushınjuwapkershilik belgilenedi. O`zbekistan Respublikası Konstitutsiyasında insanlardın` huqıq ha`m erkinliklerine tiykarınan jeke huqıq ha`m erkinlikler, siyasiy huqıqları, sotsial- ekonomikalıq huqıqları kiredi. Jeke huqıqqa en` birinshi ret insannın` jasaw huqıqı kiredi. O`zbekistan Respublikası Konstitutsiyasının` 24-stat`yasında «Jasaw huqıqıha`r bir adamnın`
6
ajıralmas ta`bibiy huqıqı bolıp tabıladı. Og`an qol qatıw awır jınayat bolıp esaplanadı» dep ko`rsetilgen. Ha`mmemizge belgili ha`r bir insannın` jasaw huqıqı onın` ta`biyiyhuqıqı esaplanadı. Usı bag`darda Respublikamızda bir qansha ilajlar a`melge asırılmaqta. Mısalı: O`zbekstan Respublikasında jaza dizimin liberallastırıw ilajları, O`zbekstan Respublikası Prezidentinin` «A`piw etiw» boyınsha ha`r jılı qabıl etilip atırg`an amnistiya haqqındag`ı qararları bunın` ayqın da`liyli bola aladı. Konstitutsiyada ha`m nizamlarda bekitilgen puxaralardin` huqıqları ha`m erkinlikleri buljimaydi ha`m sudsiz bulardan ayiriwg`a yamasa sheklewge hesh kimnin` haqisi joq delingen. O’zbekstan Respublikası Konstitutsiyasının’ 20-stat`yasındı «Puxaranin` o`z huqıqların ha`m erkinliklerin a`melge asiriwi basqa adamlardin`, ma`mlekettin` ha`m ja`miyettin` nizamli ma`plerin, huqıqların ha`m erkinliklerin buzbawı tiyis delingen» dep ko’rsetilgen. Ten` huqıqliliq - bul insanlardın` huqıq, erkin ha`m waziypalardi o`z ara ten`ligin an`latadı. O`zbekstan Respublikasi Konstitutsiyasinda bekkemlengen puxaralardin` nızam aldında ten`ligi insan huqıqları uliwma dun`ya ju`zlik deklaratsiyası talaplarına tolıq juwap beredi. Puxara eger tek o`zinin` shaxsiy ma`pin ta`miyinlew ushınha`reket etse, yaki waziypalardı umıtıp, basqalar ma`pine ziyan jetkizse, onın` aqibeti nızamsızlıqqa alıp keledi. Haqiyqattanda konstitutsiyalıq huqıq barlıq ma`mleketlerdin` puxaraları o`z ara doslıq qarım qatnas tiykarında insan huqıqların qorg`aw za`ru`rligin, sanamizg`a sin`diredi. Sonnan kelip
shıqqan jag`dayda O`zbekstan Respublikasi Konstitutsiyasında barlıq adamlar milletinen ha`m sotsialliq shıg`ısına qaramastan, olarten`huqıqlı degen ideya bekkem o`zinin’ ko’rinisin tapqan.
|