Ministry of education of azerbaijan republic sumgayit state university

Magistrantların XXI Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2021-ci il 
420 
FİZİKİ COĞRAFİYA DƏRSLƏRİNDƏ KARTOQRAFİK DİYARŞÜNASLIQ 
VƏSAİTLƏRİNDƏN İSTİFADƏ 
 
Eldarova D.M. 
Sumqayıt Dövlət Universiteti 
E-mail:
 
[e-mail]
 
 
Ümumtəhsil məktəbinin ən vacib vəzifəsi gənc nəslə elmin əsasları barədə möhkəm bilik verməklə 
yanaşı, onu müstəqil şəkildə əldə etməyi öyrətmək, əldə edilmiş biliklərin praktik tətbiq yollarını tapmaq və 
həyatda zəruri olan bacarıq və bacarıqları inkişaf etdirməkdir. Bu problemin həllində coğrafiyanın tədrisinin 
əsas prinsiplərindən biri olan diyarşünalığa önəmli yer verilir. Müasir dövrdə metodologiya elmi bu məsələ 
ilə bağlı əhəmiyyətli dərəcədə məlumatlara malikdir: Tədrisi diyarşünaslığın mahiyyəti, onun təhsil və 
tərbiyədə əhəmiyyəti, məktəb coğrafiyasının tədrisində həyata keçirilmə yolları müəyyənləşdirilmişdir, tədris 
prosesində diyarşünaslıq məlumatlarından istifadə üsulları işlənib hazırlanmış və onun tədrisin müxtəlif 
mərhələlərində tətbiqindəki fərqlər göstərilmişdir. 
Eyni zamanda, tədqiqat nəticələri göstərir ki, fiziki coğrafiyanın tədrisində diyarşünaslıq prinsipinin 
uğurla həyata keçirilməsi imkanları onun kartoqrafik təminatının qeyri-qənaətbəxş vəziyyəti ilə xeyli 
dərəcədə məhduddur.
B
u məqsədlə, hazırda nümayiş edilən əyani kartoqrafik tədris vəsaitlərindən yalnız 
ibzibati ərazinin tədrisi fiziki coğrafi xəritəsi, masaüstü dərs vəsaitlərindən isə məktəb və regional atlaslar 
çoxlu nüsxədə çap edilir, əksər bölgələr üçün isə çap problem olaraq qalır.Bu, müəllimləri və şagirdləri öz 
diyarları barədə mühüm məlumat mənbələrindən məhrum edir və fiziki coğrafiya məktəb kursunda bir çox 
məsələlərin öyrənilməsində tədris proqramında nəzərdə tutulmuş diyarşünaslıq yanaşmanı tələb olunan 
səviyyədə və təfərrüatlarla həyata keçirilməsinə imkan vermir. Həm də, mövcud vəziyyətə görə şagirdlərin 
diyarşünaslıq bilikləri xəritədən ayrılmış olur, yəni. "xəritəyə güvənməyin" ən vacib metodoloji tələblərindən 
biri müşahidə edilmir. 
Öz diyarının öyrənilməsi üçün kartoqrafik təminatın qeyri-qənaətbəxş vəziyyəti coğrafi xəritənin 
özünün öyrənilməsində çətinlik yaradır, onunla işləmək bacarığı və vərdişlərin formalaşdırılması üçün 
diyarşünaslıq yanaşmanı ardıcıl surətdə həyata keçirməyə imkan vermir. Bu, fikrimizcə, son illərdə bir çox 
metodistlər tərəfindən qeyd olunan şagirdlərin kartoqrafik savadlılığının xeyli dərəcədə aşağı səviyyəsdə 
olması səbəbini izah edir.
Metodoloji ədəbiyyatda "öz diyarım" anlayışının birmənalı bir təfsiri olmadığından, bu termini 
aydınlaşdırmaq lazımdır, çünki bu hansı xəritələrin diyarşünaslıq xəritələri kimi qəbul edilməsindən asılıdır. 
Bəzi hallarda, diyar, məktəblilərin daimi birbaşa qavrayışı üçün əlçatan olan məktəbin ən yaxın məhəlləsi 
adlanır. Digər hallarda, diyarın ərazisi inzibati ərazi və əyalətin sərhədlərinə qədər genişlənir. Bizim 
fikrimizcə diyarşünaslıq xəritələrinə bütün əyalətin inzibati ərazisini, həm də onun rayonlarını və ya ayrı-ayrı 
ərazilərini əhatə edən diyarşünaslıq xəritələrini, həmçinin məktəbi əhatə edən ərazinin xəritələrini (planlarını) 
daxil etmək olar. Bir çox yaradıcı müəllimlər diyarşünaslıq xəritələri və tədris vəsaitlərinin çatışmazlığını 
özləri tərtib etdikləri və ya tədris prosesinə fərqli bir məqsədlə diyarşünaslıq xəritələrini cəlb etməklə aradan 
qaldırmağa çalışırlar. Bu, ilk növbədə, əyalətin məlumat inzibati və ümumcoğrafi xəritələridir. Son illərdə 
məktəblərimiz üçün praktiki olaraq bilinməyən əyalətlərin və ayrı-ayrı regionların topoqrafik xəritələrinin 
nəşrinə başlanıb. Son illərdə geniş istehlakçı kütləsi üçün nəzərdə tutulmuş turizm sxemləri, xəritələr və 
atlaslar, o cümlədən kosmik fotoşəkillər əsasında, şəhərlərin planları və atlasları və s., diyarşünaslıq 
kartoqrafikı əsərləri tərtib edilmişdir. Adı çəkilən kartoqrafik materiallarla təminat və məktəb praktikasında 
onlardan istifadə dərəcələri müxtəlifdir. 
Əgər divar və məlumat xəritələri bütün inzibati ərazilər üçün nəşr edilibsə və müəllimlər bunların 
istifadəsində müəyyən bir təcrübə toplamışsa, məktəb-diyarşünaslıq atlası nisbətən yeni və nadir tədris 
növüdür. Onların bir çox regionlar üçün işlənib hazırlanması, həm də mövcud atlasların təhsil müddətində 
istifadə təcrübəsinin ümumiləşdirilməsi, məzmunun və quruluşunun təkmilləşdirilməsi məsələləri həllini 
gözləyir. Fərdi yaradılmış və istifadə edilən diyarşünaslıq xəritələri tamamilə müəllimlərin 
təşəbbüskarlığından və yaradıcı fikirlərindən asılıdır 

---