Ministry of education of azerbaijan republic sumgayit state university

NEFT YATAQLARINDA QUYUDİBİ ZONAYA VƏ LAYA TƏSİR ÜSULLARINDA YENİ 
PERSPEKTİVLƏR 
 
Əlizamanov N.T. 
Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti 
E-mail: 
[e-mail]
 
 
Zaman keçdikcə neft yataqlarının malik olduğu enerji azalmağa başlayır. Neft hasilatı azalır,yataq 
sulaşmağa başlayır və məhsuldarlıq aşağı enir. Bu ciddi bir problemdir,çünki hasilatın aşağı düşməsi 
səbəbindən kifayət qədər təbii sərvət yer altında qalır. Qalıq neftin çıxarılması çətinlik təşkil edir. Bu 
baxımdan, yarana biləcək problemlərin qarşısını almaq üçün neft laylarında laya və quyudibi zonasına 
müxtəlif üsullarla təsirlər həyata keçirilir. Bu üsulların əsas mahiyyəti çıxarıla bilən ehtiyatların həcminin 
maksimuma yüksəldilməsi və qalıq neft ehtiyatlarının minimum səviyyədə azaldılmasıdır. İllər keçdikcə bu 
üsullar təkmilləşir,yerini daha yeni,daha müasir üsullara verir. Təkmilləşmiş üsullar,yeni texnologiyalar 
daha yaxşı mənfəət əldə etməyimizə yardımçı olur. Yeni yaranmış texnoloji üsullardan bir – Plazma impuls 
texnologiyasıdır(Plasma Pulse).
Plazma impuls texnologiyası vasitəsilə quyuda işləyən və perforasiya dəlikləri boyunca yerləşən 
elektrik simli ötürücü plazma-impuls generatoru vasitəsilə işlənir. Generatorun kondensatorlarında yığılmış
enerjidən istifadə edərək, bir saniyə ərzində böyük miqdarda istilik və təzyiq yaradan plazma dalğası 
yaradılır. Bu da öz növbəsində akustik dalğaların(hidravliki impuls) geniş zolağını yaradır. Bu dalğalar maye 
molekullarını həyəcanlandırmaqla və rezervuarların təbii rezonansını o dərəcəyə qədər artırmaqla rezonans 
yaratmaqda davam edir ki, onlar daha böyük karbohidrogen molekullarını daha kiçik molekullara qədər
parçalaya və eyni zamanda səthi gərilməni azalta bilər ki, bu da karbohidrogenlərin hərəkətliliyinin 
artmasına səbəb olur. Plazma impuls texnologiyası neft hasilatı zamanı vurucu quyularda müvəffəqiyyətlə 
istifadə edilir.
Bu üsul vaxtaşırı olaraq müəyyən müddət ərzində istismarda olan quyunun məhsuldarlığını artırmaq 
üçün laya təsir üsulu kimi istifadə edilir. "Neftin tükənməsinin" təxminən tarixi yoxdur, çünki ehtiyatların 
qiymətləndirilməsində nəzərə alınmalı olan bir çox amillər var. Ehtiyatların ümumi müəyyən edilməsinə 
görə onlar hüquqi, iqtisadi və texniki cəhətdən çıxarıla bilən karbohidrogenlərin aşkar edilmiş yığımlarıdır. 
Müşahidə olunmuşdur ki, ən yüksək istehsal neftinin proqnozlaşdırılması modelləri (Habbert nəzəriyyəsi də 
daxil olmaqla) ümumi dünya ehtiyatlarını artıran nəhəng yataqların bütün böyük kəşflərinə dözə bilmir. 
Istənilən proqnozlar gələcək istehsal profili, istehlak normaları və nəzərdə tutulan son çıxarılan ehtiyatlar 
əsasında edilə bilər. Bütün nəzərdən keçirilən parametrlər çox dəyişkəndir, buna görə də neftin tükənməsinin 
proqnozlaşdırılması və ya yaxınlaşması nəzərə alınmaqla çox həssasdır və yenə də son dərəcə yüksək 
dəyişmə ehtimalına malikdir. Ehtiyatları müəyyən edən ən mühüm amillər iqtisadiyyat və texnologiyadır. 
Məsələn, 30% bərpa əmsalı olan sahəni nəzərə alsaq, digər 70% iqtisadi cəhətdən əlverişsiz və ya texnoloji 
cəhətdən bərpa oluna bilməz. Beləliklə, sahə tərk edildikdə, daha çox investisiya və qabaqcıl 
texnologiyalarla əldə edilə bilən bir çox neft qalır.
Bu baxımdan plazma impuls texnologiyası qabaqcıl imkanlar yaradır. Kanalların açılması və ya 
kanalın yaradılması və süni keçiriciliyin yaradılması üçün təzyiq altındakı mayelərdən istifadə olunan qatı su 

---