110
paralel olmayacaqdır, divarda dəliyin yarısına bərabər məsafədə ən
sıxılmış kəsik (
c
) alınacaq. Bu kəsik d
c
diametrinə uyğun gəlir. Yaza
bilərik ki,
yaxud
burada ε — sıxılma əmsalı olub,vaһiddən kiçikdir.
Mayenin sərfi və axma sürətini tapmaq üçün sərbəst sətһ
səviyyəsindəki kəsiyə və sıxılmış kəsiyə Bernulli tənliyini tətbiq edək.
,
burada
- nazik divardakı dəlikdən maye axarkən alınan
basqı itkisidir.
∑ξ ― ümumi itkini göstərir. Verilmiş hal üçün
∑ξ = ξ
n.d
ilə işarə edək.
,
H
0
― tam basqı
olduğunu bilib yazarıq:
,
buradan
işarə etsək,
(IV.36)
alarıq. Burada φ ― sürət əmsalıdır.
Mayenin yuxarı səviyyədən aşağıya һərəkəti zamanı, axının əyilməsi
nəticəsində yaranan һidravlik müqavimətlər dəf edildiyindən, sürətin
qiyməti onun nəzəri qiymətindən φ kəmiyyəti qədər kiçik olacaqdır.
Məlum olduğu kimi nəzəri sərf üçün əsas düstur aşağıdakı kimi yazılır:
Q =
.
111
Yuxarıdakı düzəlişlər, yəni
c
=ε və
c
=φ
nəzərə alaraq yaza bilərik:
Q = ε φ
1
= μ
,
burada μ=εφ ― sərf əmsalı adlanır.
Əgər mayenin axımı zamanı tutumdakı təzyiq atmosfer təzyiqinə
bərabər deyilsə, yəni
olarsa, Bernulli tənliyi belə yazılar:
,
buradan
.
Əgər maye hərəkəti zamanı təzyiq və sürəti nəzərə almamaq mümkün
deyilsə, Bernulli tənliyi aşağıdakı kimi yazılır:
,
buradan
.
Odur ki, p
1
və p
2
bərabər olmadıqda və sürəti nəzərə almamaq
mümkün deyilsə, sərf aşağıdakı kimi tapılır:
(IV.37)
Əgər
ε = 0,64; φ = 0,97
μ = εφ = 0,64 ∙ 0,97 = 0,62
Deməli, belə halda dəlikdən nəzəri məhsuldarlığın ancaq 62%-i
axacaqdır.
Maye şırnağının sıxılması ε əmsalı ilə xarakterizə edilir. Bu əmsalı
sıxılma kəsiyinin saһəsini dəliyin ümumi saһəsinə bölməklə almaq olar.
götürülür.
Dəlik kiçik olduqda sıxılma əmsalı böyük olur.
Mayenin sərfini ölçməklə, sərf əmsalını tapmaq olar:
.
112
Təcrübədən alınan qiymətlərə görə kiçik dəliklər üçün μ=0,60÷0,62
götürülür.
Əgər sıxılma tam olmazsa, μ
q
.
t
aşağıdakı empirik düsturdan tapılır:
(IV. 38)
burada μ—tam sıxılma üçün sərf əmsalı;
p—dəliyin perimetri;
n—sıxılma olmayan konturun perimetri;
c—təcrübi qiymət, dairəvi dəliklərdən ötrü
c= 0,13−0,15.
İtki əmsalını ξ
n·d
aşağıdakı düsturla tapmaq olar.
.
(IV. 39)
φ=0,97 qiymətini yerinə yazsaq, ξ
n∙d
=0,06 alarıq.
Verilmiş basqıda dəlikdən axan maye sərfini və sıxılmış kəsiyin
saһəsini bilməklə sürət əmsalını tapmaq olar:
. (VI.40)
4-cü cədvəl
Dairəvi dəlik üçün sərf əmsalı
Sürət əmsalı φ-nin nəzəri qiyməti ancaq laminar һərəkət üçün tapıla bilər.
Bu һal üçün real mayenin һərəkətinin diferensial tənliyinin
inteqrallanması nəticəsində aşağıdakı düstur alınır:
sıra №-
ləri
D
əliyin
m
ərk
əzin-
d
əki
basq
ı
Dəliyin diametri, m ilə
0,01
0,02
0,03
0,05
0,1
0,2
0,3
1
0,2
0,635
0,616
0,611
0,602 0,695 0,593 0,590
2
0,3
0,629
0,612
0,608
0,601 0,597 0,595 0,592
3
0,5
0,622
0,604
0,605
0,600 0.599 0,596 0,594
4
1,0
0,614
0,602
0.602
0,599 0,599 0,597 0,596
5
1,5
0,610
0,602
0,601
0,598 0,598 0,5'6 0,596
6
2,0
0,608
0,601
0,600
0,598 0,598 0,596 0,596
7
3,0
0,605
0,599
0,598
0,597 0,597 0.596 0,595
8
6,0
0,600
0,597
0,596
0,596 0,596 0,595 0,594
9
30,0
0,593
0,592
0,592
0,592 0,592 0,592 0,592
113
(IV.41)
burada
c
― həqiqi sürət;
ν ― kinematik özlülük;
d ― dəliyin diametridir.
Dairəvi dəlikdən maye axarkən sərf əmsalının qiyməti 4-cü cədvəldə
verilmişdir.
§ 14. SİLİNDRİK
TAXMALARDA
MAYENİN
HƏRƏKƏTİ
Əgər mayenin axdığı dəliyə diametri uzunluğuna nisbətən 3—5 dəfə
az olan qısa boru qoyulmuşsa, buna taxma deyilir (40-cı şəkil).
Taxmadan axan mayenin sərfini tapmaq üçun Bernulli tənliyindən
istifadə edirik. Bunun üçün iki kəsik götürürük. A – A kəsiyi tutumun
sətһinə uyğun gəlir. П – П kəsiyi mayenin çıxdığı kəsikdir.
a=1 olduğunu qəbul edirik. Bu һalda
Burada γ
o
və p
o
— suyun səthindəki sürət və təzyiqdir. Əvvəlki kimi
ε=0,64, ξ = 0,06 qəbul edib bir sıra çevirmələr aparsaq, alarıq:
burada φ=0,82. Maye dəlikdən
axdıqda isə φ=0,97-dir. Bu zaman
,
Beləliklə, silindrik taxma ondan keçən
mayenin sürətini
15,5% azaldır.
olduğu üçün xarici silindrik taxma
üçün müqavimət əmsalı
olur. Deməli, maye xarici silindrik taxmadan keçdiyi zaman basqı itkisi
sürət basqısının yarısına bərabərdir. Mayenin xarici silindrik taxmadan
A
A
I
I
II
II
40-cı şəkil. Mayenin taxmadan
axması
Dostları ilə paylaş: |