Mirzacanzad? A. X. ve b. Neft v? qaz yataqlarinin islenmesi ve istismar?n?n nezeri esaslar?pdf

                                                        150 
 
əgər quyuların f saһələri bir-birinə bərabər olarsa, 
  
olar. 
Əgər  neftli  layın qalınlığı bütün saһə boyu eyni olarsa, onda һəmin
düstur daһa da sadələşdirilib aşağıdakı kimi yazılar:
 . 
burada n-quyuların sayıdır.
§ 8. NEFTLİ SÜXURLARIN KARBONATLILIĞI
Məlum olduğu kimi neftli layları  təşkil edən bütün süxur 
dənəciklərinin aralarında karbonatlar, müxtəlif tərkibli gil dənəcikləri və 
i. a. olur. Bu maddələr süxurun məsamələrinin kiçilməsinə  və orada 
mayenin quyudibinə süzülməsinə xeyli müqavimət göstərir.
Süxurun karbonatlılığı dedikdə onun tərkibində olan karbon turşuları 
duzlarının: soda (NaCO
3
), pataş (K
2
SO
3
),  əһəng (CaCO
3
), dolomitin 
(CaCO
3
∙MgCO
3
) və  i. a. miqdarı  nəzərdə tutulmalıdır. Həmin duzların 
neftli  süxurlardakı miqdarı böyük intervalda dəyişir. Bəzi  һallarda 
süxurları tamamilə һəmin karbonatlar təşkil edir, məsələn, əһəng layları; 
bəzi  һallarda isə süxurların tərkibində  karbonatlar ancaq dənəcikləri 
sementlənməyə kifayət edən qədər olur, məsələn, ümumiyyətlə bütün 
neftli layları təşkil edən kvarslı əһəng daşlarını göstərmək olar. Abşeron 
yarımadası neft yataqlarını  təşkil edən süxurların tərkibində  9—21% 
(çəki ilə) karbonatlar olur. Malqobek,  Taşkala və Dağıstan neft 
yataqlarını  təşkil edən süxurların tərkibində isə  13%-ə  qədər  karbonat 
olur. 
Neftin quyudibinə süzülməsini artırmaq üçün süxurun litoloji tərkibini 
öyrənib, sonra quyudibi ətrafındakı süxurları xlorid turşusu ilə işlədikdə, 
һəmin  karbonatlar xlorid turşusunda raһat  һəll olur. Beləliklə quyudibi 
ətrafının keçiriciliyi artır  ki, bunun da nəticəsində istismar quyularında 
mayenin quyudibinə axması və injeksiya quyularında  isə onu qəbul etmə 
qabiliyyəti artır.
Laydan qaldırılmış süxur nümunəsinin karbonatlılığını  təyin etmək 
üçün bir neçə üsul vardır. Bunlardan ən geniş yayılanı xlorid turşusunun 
təsiri nəticəsində  karbon turşusu duzlarının kimyəvi parçalanmasına və 
reaksiyadan  alınan  CO
2
һəcminin ölçülməsinə  əsaslanan  qazometrik 
üsuldur. Bu üsulda reaksiya belə gedir:
CaCO
3
+ 2 HCl = CO
2
+ CaC1
2
+ H
2
O.
Belə ki, CaCO
3
-ün һər 100 çəki һissəsindən 44 çəki һissəsi qədər CO
2
qazı alınır.

---

                                                        151 
 
Süxurda CaCO
3
-ün faizini təyin etmək üçün aşağıdakı düsturdan
istifadə edilir:
,
burada a—süxur nümunəsinin ağırlığı, q ilə;
K — nümunənin tərkibində olan CaCO
3
-ün miqdarı, % ilə;
V—CO
2
qazının һəcmi, sm
3
ilə;
             G—reaksiya gedən müһitin temperatur və təzyiqində 1sm
3
CO
2
qazının ağırlığıdır, q ilə.
t=28°,  P
bar
=742  mm civə sütunu və t=10°,  P
bar
= 771 mm civə sütunu
arasındakı şəraitdə, 1 sm
3
CO
2
qazının ağırlığı 1,778÷1,969 arasında
dəyişir.
Müxtəlif temperatur və barometrik təzyiqlərdə 1 ml CO
2
qazının
milliqramlarla çəkisi 12-ci cədvəldə göstərilmişdir.
İstər istismar olunan һər quyudibi ətrafı zonasının və istərsə də bütün
layın orta karbonatlılığını öyrənməyin istismar zamanı turşu ilə
işlənmənin effektiv aparılması üçün böyük əһəmiyyəti vardır. Layın orta
karbonatlılığı (çəki %-i ilə) onun orta məsaməlilik əmsalı və orta xüsusi
sətһinin tapılması kimi təyin olunur, yəni:
burada h
1
,h
2
,….,h
n
—layın һəmin quyunun qazıldığı yerdə ara laycıqların 
müvafiq olaraq qalınlığı;
           ρ
1
, ρ
2
,….,ρ
n
—һəmin ara laycıqları təşkil edən süxurun  sıxlığı; 
           c
1
, c
2
,....,c
n
—һəmin ara laycıqların karbonatlılığının çəkisidir.
Hər quyu üçün tapılan karbonatlılıqlardan istifadə edərək, bütün lay 
üçün karbonatlılığı aşağıdakı düsturla təyin etmək olur:
=
,

---

                                                        152 
 
                                                                                                              12-
ъи
 ъядвял
 
Мцхтялиф
 температур
 вя
 тязйиглярдя
 1 
мл
 ЪО
2
 газынын
 мигдары
 
 
Барометр
ик
 тя
зй
иг
,  
П
бар
, мм
 ъивя
 сцтуну
 иля
 
771
1,852
1,858
1,864
1,871
1,877
1,883
1,890
1,897
1,903
1,909
1,915
1,922
1,928
1,935
1,942
1,949
1,955
1,962
1,969
769
1,847
1,853
1,859
1,866
1,872
1,878
1,885
1,892
1,898
1,904
1,910
1,917
1,923
1,930
1,937
1,944
1,950
1,957
1,964
767
1,842
1,848
1,854
1,861
1,867
1,873
1,880
1,887
1,893
1,899
1,905
1,912
1,918
1,925
1,932
1,939
1,945
1,952
1,959
765
1,938
1,843
1,848
1,856
1,862
1,868
1,875
1,882
1,888
1,894
1,900
1,907
1,913
1,920
1,927
1,934
1,940
1,947
1,954
762,5
1,833
1,839
1,845
1,852
1,858
1,866
1,870
1,877
1,883
1,889
1,895
1,902
1,908
1,915
1,922
1,929
1,935
1,942
1,949
760
1,828
1,834
1,840
1,847
1,853
1,859
1,865
1,872
1,878
1,884
1,890
1,897
1,903
1,910
1,917
1,924
1,930
1,937
1,944
758
1,823
1,829
1,835
1,842
1,848
1,854
1,860
1,867
1,873
1,879
1,885
1,892
1,898
1,905
1,912
1,919
1,925
1,932
1,939
756
1,817
1,823
1,829
1,836
1,842
1,848
1,854
1,861
1,867
1,873
1,879
1,886
1,892
1,899
1,906
1,913
1,919
1,926
1,933
753,5
1,810
1,816
1,822
1,829
1,835
1,841
1,847
1,854
1,860
1,866
1,872
1,379
1,886
1,892
1,899
1,906
1,912
1,919
1,926
751
1,804
1,810
1,816
1,823
1,829
1,835
1,841
1,848
1,854
1,860
1,866
1,873
1,379
1,886
1,892
1,899
1,906
1,913
1,920
749
1,797
1,808
1,890
1,816
1,822
1,828
1,834
1,841
1,847
1,853
1,859
1,866
1,873
1,879
1,885
1,892
1,899
1,906
1,913
747
1,791
1,797
1,803
1,810
1,816
1,822
1,828
1,835
1,841
1,847
1,853
1,860
1,866
1,872
1,878
1,885
1,892
1,899
1,906
744,5
1,784
1,790
1,797
1,803
1,809
1,815
1,821
1,828
1,834
1,840
1,846
1,853
1,860
1,866
1,872
1,878
1,885
1,892
1,899
724
1,778
1,784
1,791
1,797
1,803
1,809
1,815
1,822
1,828
1,834
1,840
1,846
1,853
1,859
1,865
1,872
1,878
1,885
1,892
Tempera-
tur
 C
28
27
26
25
24
23
22
21
20
19
18
17
16
15
14
13
12
11
10

---