MiRZƏLİyev zaur natiQ
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.MALLARIN KEYFİYYƏTİNƏ VERİLƏN TƏLƏBLƏR
10
xassələrin cəmi ilə xarakterizə edilir. Bu halda onu qruplaşmış kompleks göstəricisi adlandırirlar. Əgər zəruri vahid göstəricilərdən biri sıfra bərabər olarsa, bu zaman kompleks göstəricisi sıfra bərabərdir. Bu onu göstərir ki, məhsul yararsıxıdr və hətta bir göstəricisinə görə belə bir məhsul keyfiyyətli sayıla bilməz. Lakin keyfiyyət anlayışı nisbi olduğundan bir necə zəruri keyfiyyət göstəricisinə görə keyfiyyət səviyyəsi haqqında fikir söyləmək olar. Keyfiyyətin texniki-iqtisadi səviyyəsini təyin etmək üçün məhsul keyfiyyətinin inteqral göstəricisindən istefadə edilir. Keyfiyyətin inteqral göstəricisi məhsulun istismarında (istehlakı) olan faydalılıq effektinin cəminin, məhsulun istehsalı və istesmarı (istehlakı) üşün olan xərclərin cəminə əks etdirir. Keyfiyyətinin inteqral göstəricilərinin nisbətində ifadə edilə bilər.
isteh isteh 0 0 burada, X- mənulaqtın istehsal və istismar xərcləridir;
X n - məmualtın istehsal xərcləridir;
X э - məmualtın istismar xərcləridir;
K o -məmulatın əsas istehlak xassələrini xarakterizə edən göstəricidir. Malın keyfiyyətinin inteqral göstəricisini və istismarda (istehlak) olan faydalılıq effektinin miqdarını hər növ üçün təyin etmək olar.
Bu və ya digər malın keyfiyyətinin yüksəldilməsi problemi həll edilərkən onun iqtisadi məqsədəuyğunluğu, yəni istismar (istehlak) zamanı müvafiq iqtisadi səmərə almağa imkan verən iqtisadi optimal keyfiyyətini nəzərə almaq zəruridir.
Malın optimal keyfiyyət səviyyəsi dedikdə, minimum ictimai əmək sərf etməklə müəyyən tələblərin ödənilməsini təmin etmək bütün xassələrin müvafiqliyini başa düşmək lazımdır.
Mal keyfiyyətinin müqayisəli qiymətləndirilməsi zamanı baza göstəriciləri, yəni etalon kimi qəbul edilmiş malın keyfiyyətini xaraktericilər tətbiq edilir.
Baza göstəriciləri kimi təcrübi, yaxud nəzəri yolla təyin edilmiş cari istehsal olunan nümunələrin keyfiyyət göstəriciləri, həmçinin ya yerli, yaxud da xarici 11
istehsalatın ən yaxşı nümunələrinin göstəriciləri, eyni zamanda perspektiv nümunələrin göstəriciləri qəbul edilə bilər. İstehsalatın təkmilləşdirmə dərəcəsindən və alıcıların tələbinin yüksəldilməsindən asılı olaraq etalon nümunələri nisbətən perspektiv nümunələrlə əvəz edilir. Baza keyfiyyət göstəriciləri vahid, kompleks və inteqral olmaqla üç qrupa bölünür.
Malın ümumiləşdirilmiş keyfiyyət göstəriciləri dedikdə, keyfiyyətin qiymətləndirilməsində əsas götürülən xassələrin məcmusuna daxil olan kompleks göstəricilər nəzərdə tutulur.
Malın keyfiyyətini qiymətləndirən zaman keyfiyyəti təşkil edən xassələr məcmusunun göstəricilərini, müəyyən dövrdə bu mala olan tələbatla müqayisə etmək lazımdır. Lakin bu həmişə mümkün deyildir, belə ki, cəmiyyətin tələbi daim artir və dəyişir. Buna görə də malların keyfiyyətini deyil, onların səviyyəsini qiymətləndirmək daha məqsədəuygun hesab edilir.
Külliyyət səviyyəsi dedikdə, məhsulun keyfiyyət göstəricilərinin məcmusunun müvafiq baza göstəricilərinin məcmusu ilə müqayisəsinə əsaslanan məhsul keyfiyyətinin nisbi xarakteristikası başa düşülür.
Bu halda malların keyfiyyət səviyyəsi keyfiyyəti qiymətləndirən malın keyfiyyət göstəricilərinin məcmusunun müvafiq baza göstəricilərinin məcmusuna olan nisbəti ilə hesablanır.
Q Q burada, K – keyfiyyət səviyyəsi;
Q – qiymətləndirilən nümunənin keyfiyyət göstəricilərinin rəqəmlə ifadəsi;
Q baz
– baza göstəricilərinin rəqəmlə ifadəsidir.
Malın keyfiyyəti həmşinin müəssənin işinin bilavasıtə göstəriciləri əsasında da xarakterizə edilə bilər. Bunlara nöqsanlılıq əmsalı, növlülük əmsalı, keyfiyyətin aşağı olmasına görə alınan reklamasiyaları sayı, 1-ci sortla buraxılan məmulatların sayı, zəmanət müddətində təmirə ehtiyacı olan məmulatların sayı və s. əsas götürülür. 12
Malın istehlakcışı üçün zəruri olan göstərici yalnız malın keyfiyyəti deyil, həmçinin istehlak xassələrinin saxlanması müddətidir, yəni insanın tələbini ödəmək üçün öz funksiyalarını tam yerinə yetirdiyi vaxtdır.
Sənaye tərəfindən buraxılan bütün mallar müəyyən tələblərə müvafiq olmalıdır. Tələblər dedikdə, nüəyyən vaxt ərzində malın təyinatına görə istifadəsinin mümkünlüyünü təmin etmək üçün müvafiq oldugu şarait və xüsusiyyətlə başa düşülür. Tələblərin xarakter və səviyyəsi müxtəlif dövrlərdə eyni deyil və əhalinin maddi və mənəvi səviyyəsindən, əşyanin təyinatınnan, xammal eytiyyatlarının olmasından, istehsalın texniki-iqtisadi imkənlarından və mal haqqından bilik səviyyəsindən aslıdır. Tələblərin səviyyəsi və malların keyfiyyəti arasında müəyyən qeyri-münasiblik vardır ki, bu da mallın arası kəsilmədən keyfiyyətinin yüksəldilməsinə və çeşidinin təzələnməsinə imkan verir. Iqtisadiyyatın, elm və texnikanın inşafı, əhali tələblərinin dəyişməsi, yeni növlü xallalın meydana cıxması nəticəsində mallara qarşı goyulan tələblər daimi dəyişir və bir qaydaad olaraq artir. Mala olan tələblər çarı və perspektiv, ümümi və spesifik tələblərə bölünür. Carı tələblər bilavasitə satışda olan mallar üçün tərtib edilib. Onlar müəyyən mərhələdə ölkənin iqtisadi inşafı, istehsalın texniki və iqtisadi imkənların nəzəra alınaraq qöyulur. Bu tələblər, bir qayda olaraq, normativ-texniki sənədlər və texniki şərtlərlə nəzarə salınır. Carı tələblər dövrü olaraq nəzərdə keçirilir, dəqiqləşdirilir və dəyişdirilir.
kompleks göstəriciləri birləşdirir. Malların keyfiyyətinə verilən carı tələblər perspektiv əsasına təşkil edilir. Mala qarşı verilən perspektiv tələblərin tərtib edilərkən tələbatın nisbətən dolğun ödənilməsi, istehsal proseslərinin təkmilləşdirilməsi, yeni
növ xammallarının meydana gəlməsi və digər amillər nəzərə alınır. Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|