Mirzo ulug’bek nomidagi o’zbekiston milliy universiteti

Yurakning ishi

• Yurak orqali bir daqiqada 5 litr qon o’tadi, lekin bu qondan o’z ehtiyog’ji uchun foydalanmaydi. Yurak muskullari ikkita maxsus tojsimon arteriya orqali qon bilan ta’minlanadi.
• Yurakning asosiy ishi nasos singari vena qon tomirlaridagi qonni so’rib, arteriya qon tomirlariga o’tkazishdan iborat.

Tomir urishi - (puls)

• Aortaning birin-ketin kengayib turishi to’lqin holatida hamma arteriyalarga tarqaladi. Bu to’lqin tomir urishi yog’ki puls deyiladi. Katta odamlarda puls bir daqiqada 70-80 marta uradi.
• Pulsni 85-90dan ko’payishi taxikardiya, 60 dan kamayishi bradikardiya deyiladi.
• Yurak qiqarish ritmining buzilishi aritmiya, navbatsiz qiqarishi ekstrosistoliya deyiladi.

Qon bosimi - QB

• Qorinchalar sistolasi vaqtida aortaga qon otilib chiqadi. SHu sababli bu vaqtda qon bosimi yuqori darajaga etadi. Bunday bosim maksimal – (sistolik) bosim deyiladi. YUrak diastolasi vaqtida qon bosim pasayadi. Bu minimal (diastolik) bosim deyiladi. QBni 140/90 mm dan oshib ketishi (gipertoniya), 100/60mm gacha pasayisi (gipotoniya) deb ataladi.

Qon aylanishiga ta’sir qiluvchi omillar

• Jismoniy yuklama. Harakatlanayotgan mushak tomirlari metobolitlarni yig’ilishi hisobiga kengayib, qonga muxtojligi oshadi. Qon tanqisligini to’ldirish uchun yurak faollashadi. Mushaklar qancha go’p qisqarsa, yurakdan shuncha ko’p qon keladi.

• Qon aylanish xajmi (O’SK) 5-6 baravar oshadi. Tinch holatda 1,0 l/min bo’lsa, harakatlanish davomida 20-30 l/min qon haydaladi.
• Mushak qisqarganda venalar siqiladi, natijada yurakka venoz qon kelishi ko’payadi.

Zararli odatlar

• Tamaki tutuni tarkibida uch mingdan ko’proq zaharli kimyoviy (nikotin, karbonat angidrid gazi, radioaktiv poloniy, kadmiy, kobalt, qo’roshin, margimush) kabilar yurak-qon tomir sistemasiga zaharli ta’sir ko’rsatib, odamning soligini yog’monlashtiradi, ish qobiliyatini pasaytiradi.