MiSİr səFƏrov azərbaycan diLİ

Az
ərbaycan dili məsələləri 
 
133 
bu n
əticəyə  gəlir ki,  xalq  ədəbiyyatı  nümunələrində  - 
nağıllarda,  dastanlarda,  bayatılarda,  laylalarda,  oxşama-
larda v
ə  xalq  ədəbiyyatının  başqa  nümunələrində  işlənən 
onomastik vahidl
ər, xüsusilə antroponim və toponimlər ya 
real, ya da 
əfsanəvi  planda  işlənmişdir.  Burada  həm də 
şifahi xalq ədəbiyyatında antroponimlərin familiya növün-
d
ən istifadə  olunmasından,  onun  şəxs  adı,  təxəllüs, ləqəb 
v
ə  ata  adından    sonra  yaranmasından,  qadın  adlarına 
hörm
ət mənasını  ifadə  edən  “xanım”  sözünün  qoşulma-
sından,  ikinci  adqoyma,  addəyişmə  ənənəsinin  mövcud-
luğundan,  adların  bir  qrupunun  təsviri məzmun    daşıma-
sından,  dini-əfsanəvi adlardan, toponimlərin müəyyən 
üslubi  keyfiyy
ətə  malik  olmasından  və  s. nümunələr 
əsasında geniş və ətraflı danışılır. 
Yazılı  ədəbiyyatda  işlənən onomastik vahidlərin 
üslubi xüsusiyy
ətlərini  tədqiq edən müəllif bu qənaətə 
g
əlir ki, sənətkarlar xüsusi adlardan iki istiqamətdə - xalq 
t
ərəfindən yaranan və  rəsmi dövlət sənədlərində  əks 
olunan real onomastik vahidl
ər və  yazıçının  öz  yaradıcı-
lığının  məhsulu olan poetik  onomastik vahidlər kimi 
istifad
ə  edirlər. Müəllif  yazılı  ədəbiyyatımızın  görkəmli 
nümay
əndələrindən gətirdiyi nümunələr  əsasında  hər iki 
formanın üslubi rolunu və yerini, sənətkarların  onomastik 
vahidl
ərindən  –  poetik onomastikadan istifadə  etmək 
ustalığını  və  s. məsələləri  aydın  və  səlis bir dillə  izah 
etmişdir. 
İkinci fəsil “Onomastik vahidlərdən istifadə olunma-
sının  məqam və formaları” adlanır. Bu fəsildə müəllif real 
adlardan satirik v
ə yumoristik  ifadə vasitəsi kimi müxtəlif 
formalarda istifad
ə  olunmasından,  toponimlərdən bədii 
əsərlərdə  təsvir olunan hadisənin konkret bir ərazidə  baş 
verdiyini göst
ərmək  üçün,  yazıçı  təxəyyülünün məhsulu 

---

Misir S
əfərov 
 
 
134 
olan süni toponiml
ərdən isə  obrazlılıq,  ekspressivlik, 
ümumilik yaratmaq üçün istifad
ə  olunmasından,  kosmo-
niml
ərdən bənzətmə, təşbeh,  metafora və  s. məqsədlərlə 
istifad
ə  edilməsindən, hidronimlərin üslubi rolundan 
söhb
ət açır, tayfa və qəbilə adlarının – etnonimlərin bədii 
m
ətnin  tarixiliyini  artırdığını  göstərməklə  yanaşı,  onların 
(etnoniml
ərin) dil tarixi,  etnoqrafiya,  ədəbiyyatşünaslıq 
v
ə s. elm  sahələrinin öyrənilməsində əvəzsiz mənbə oldu-
ğunu faktlar əsasında sübut edir. 
Poetik onomastikanın  tədqiqat obyekti geniş və əha-
t
əlidir.  Ayrı-ayrı  yazıçı  və  şairlərin onomastik leksika-
sının tədqiqi bu problemlərin içərisində mühüm yer tutur. 
Çünki  bu  yolla  ayrı-ayrı  sənətkarların  fərdi  yaradıcılıq 
xüsusiyy
ətlərini müəyyənləşdirmək  olar.  İstər klassik, 
ist
ərsə  də  müasir sənətkarlarımızdan  heç  birinin  yaradı-
cılığında  onomastik leksika indiyə kimi öyrənilməmişdir. 
Professor A.Qurbanov Az
ərbaycan dilçiliyində  ilk dəfə 
olaraq  bu m
əsələnin  şərhini  vermişdir.  Kitabın  “Yazıçı 
onomastikasının təhlilinə dair” adlanan üçüncü fəslində bu 
m
əsələ XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nüma-
y
əndələrindən  biri  olan  Ə.Haqverdiyevin  yaradıcılığı 
əsasında  yığcam  və  məzmunlu  şəkildə  izah  edilmişdir. 
Yazıçının əsərlərindən gətirilən nümanələr əsasında prob-
lemin  elmi  izahı  verilmiş,  bu  sahədə  aparılacaq  elmi-
t
ədqiqat  işləri fundamental tədqiq üçün düzgün istiqa-
m
ətləndirilmişdir. 
 
1988 
 
 
 

---

Az
ərbaycan dili məsələləri 
 
135 
 
 
 
 
DİLÇİLİYƏ DAİR DƏRSLİK 
 
 
Sov.İKP-nin  XXVII  qurultayı  və  XIX Ümumittifaq 
partiya  konfransının  qərarları  ilə  əlaqədar pedaqoji 
institutların qarşısında çox mühüm vəzifələr qoyulmuşdur. 
Son ill
ərdə  qəbul  olunmuş  “Ali  məktəbi  daha  da  inkişaf 
etdirm
ək və  mütəxəssislər  hazırlanmasının  keyfiyyətini 
yüks
əltmək  haqqında”,  “Ölkədə  ali və  orta ixtisas təhsi-
linin yenid
ən  qurulmasının  əsas  istiqamətləri” və  “Ali 
m
əktəblərdə elmi-tədqiqat işlərinin səmərəsini yüksəltmək 
haqqında”  qərarlarda ali məktəbin  qarşısında  duran  bu 
v
əzifələr ətraflı izah edilmiş,  tədrisin yüksək  elmi-meto-
dik s
əviyyədə aparılması, ali və yaradıcı müəllim kadrları 
yetişdirilməsi istiqamətində  görüləcək  işlər    sırasında 
d
ərslik və  dərs vəsaitlərinin  hazırlanmasında  ehtiyacın 
öd
ənilməsi də vacib tələb kimi irəli sürülmüşdür. Pedaqoji 
institutların  filologiya  fakültələrində  tədris  işini  günün 
t
ələbləri səviyyəsinə  qaldırmaqda,  tələbələrə  dilin mən-
şəyi,  yaranması  tarixi,  müxtəlif dilçilik nəzəriyyələri, 
habel
ə  dilçilik elminin obyekti, təşəkkülü, mövqeyi, 
sah
ələri, şöbələri haqqında əhatəli bilik verməkdə “Ümumi 
dilçilik” f
ənninin rolu böyükdür. Bu fənnin tədrisi tələbə-
l
əri  fizioloji biliklərlə dərindən təmin edir. 
“Ümumi dilçilik” f
ənninin böyük idraki-praktik əhə-
miyy
ətini nəzərə alaraq, Azərbaycan SSR EA-nın müxbir 
üzvü, prof.Afat Qurbanov “Ümumi dilçilik” d
ərsliyini iki 
cildd
ə  nəşrə  hazırlamışdır. “Maarif” nəşriyyatı (1989-cu 

---