MiSİr səFƏrov azərbaycan diLİ

Az
ərbaycan dili məsələləri 
 
121 
mü
əlliflər p, m, d, s səslərinin şəkilçi olmadığını gstərirlər. 
Bel
ə  olan halda p, m, r, s səsləri morfoloji yox, fonetik 
vasit
ə rolunu oynayır. 
2)  
Adı çəkilən əsərlərdə qeyd olunduğu  kimi, sifətin  
çoxaltma d
ərəcəsini düzəltmək üçün sifətin ilk iki səsi 
üz
ərinə p, m, r, s səslərindən biri artırılır və sifət olduğu 
kimi 
əlavə  edilir. Bu zaman isə  əvvəlki hissəciklə  - 
ayrılıqda  işlənə  bilməyən sözlə  sifət birləşir  (qap-qara-
qapqara, yam-
yaşıl-yamyaşıl və s.) və bir söz əmələ gətirir. 
Dem
əli, sifətin çoxaltma dərəcəsinin bu növü səs ilə (p, m, 
r, s) söz v
ə  onun hissəciyinin birləşməsi nəticəsində 
yaranır.  Ona  görə  də  bizə  elə  gəlir ki, bunu (p, m, r, s) 
s
əslərinin iştirakı ilə düzələn çoxaltma  dərəcəsini fonetik-
sintaktik üsul adlandırmaq daha düzgündür. 
 
1991 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

Misir S
əfərov 
 
 
122 
 
 
 
AZƏRBAYCAN ONOMASTİKA  
MƏKTƏBİNİN BANİSİ 
 
Az
ərbaycan dilçiliyində  uzun müddət tədqiqatdan 
k
ənarda  qalmış  onomastik  leksikanın  öyrənilməsinə, 
t
əxminən 60-cı illərdən başlanılsa da, burada sistemsizlik, 
natamamlıq  özünü  göstərirdi. Sonralar bu istiqamətdə 
t
ədqiqatlar  genişlənmiş,  xüsusən görkəmli alim Afat 
Qurbanovun  elmi  araşdırmaları  əsasında  xeyli  zənginləş-
dirilmişdir.  Onun  1956-cı  ildə  Tbilisi  şəhərində  institut-
lararası  elmi  konfransda  “Azərbaycan  şəxs  adları  və 
onların  xüsusiyyətləri”  adlı  məruzə  ilə  başlanan  elmi-
t
ədqiqat  işi  Azərbaycan dilçiliyində  və  ümumiyyətlə,  
türkoloji dilçilikd
ə ilk dəfə olaraq xüsusi adların hərtərəfli 
linqvistik t
ədqiqinə  həsr  olunmuş  “Azərbaycan dilinin 
onomalogiyası” adlı fundamental monoqrafiyanın nəşri ilə  
n
əticələnmişdir.  Alim  bu  əsəri ilə  mərhum  M.Şirəliyevin 
yazdığı kimi “Azərbaycan onomastika məktəbinin əsasını 
qoymuşdur”.  Bu  baxımdan  “Müasir Azərbaycan  ədəbi 
dili” (1985), “Az
ərbaycan onomalogiyası” (1986),  “Azər-
baycan onomastikası”  (1986), “Azərbaycan onomlogiyası 
m
əsələləri” (1986), “Poetik onomastika” (1988) və  s. 
əsərləri dilimizin bu sahəsinin  öyrənilməsinə düzgün elmi 
istiqam
ət  vermiş,  Azərbaycan  onomalogiyasının  müstəqil 
bir şöbə kimi formalaşmasının əsasını qoymuşdur.  Lakin 
Az
ərbaycan onomastikasının zənginliyi, onun dilçiliklə sıx 
bağlı  olması,  onomastik  leksikanın  öyrənilməsindəki 
sistemsizlik, bu elm sah
əsinin bütün problemlərini özündə 

---

Az
ərbaycan dili məsələləri 
 
123 
əks etdirən mükəmməl və  əhatəli tədqiqat  əsərinin 
yaranması  tələbini irəli sürürdü. Prof.  A.Qurbanovun  
“Az
ərbaycan dilinin onomalogiyası” adlı  əsəri məhz belə 
bir t
ələbdən irəli gələrək  yazılmışdır.  Dərslik kimi ali 
m
əktəblərdə  istifadə  olunan bu kitabda Azərbaycan 
dilçiliyind
ə  ilk dəfə  olaraq onomastika problemləri elmi-
n
əzəri aspektdə  şərh  edilir.  Əsərdə  Azərbaycan onomas-
tikasının  öyrənilməsi tarix, onomastik vahidlərin təsnifi, 
antroponim, toponim, etnonim, hidronim, zoonim, 
kosmonim v
ə  ktematonimlərin spesifik xüsusiyyətləri 
xarakterik  dil  faktları  əsasında  araşdırılır,  onomastik 
leksikanını  tədqiqi ilə  bağlı  bir  sıra  vacib  məsələlər elmi 
d
əlillərlə oxucuya çatdırılır. 
Əsər giriş, on altı fəsil, onomalogiyaya aid terminlər 
v
ə biblioqrafiya bölmələrindən  ibarətdir. Kitabın  birinci 
hiss
əsi “Onomalogiyanın ümumi-nəzəri  məsələləri” adla-
nır.  Burada  onomastika  və  onomalogiya  anlayışları,  ono-
malogiyanın nəzəri əsasları, növləri, başqa elmlərlə əlaqəsi 
onomastik m
ənbə  və  onomastik  materialın  toplanması, 
onomastik t
ədqiqatın  xarakteri və  metodları  və  s. prob-
leml
ər inandırıcı faktlar əsasında elmi dillə şərh olunur. 
“Az
ərbaycan  onomalogiyası  və  məsələləri” adlanan 
ikinci hiss
ə onomastikanın  azərbaycanşünaslıqda öyrənil-
m
əsi problemlərinin  tədqiqinə həsr olunmuşdur.  .  
Prof.A.Qurbanov  onomastik az
ərbaycanşünaslıqda 
öyr
ənilməsi məsələsini  geniş  və  hərtərəfli  şərh  etmişdir  
Mü
əllif göstərir ki, Azərbaycan  onomastikası    linqvistik 
t
ədqiqata son illərdə  cəlb  edilmişdir.  Bu  tədqiqat  zamanı 
is
ə  bəzi alimlər  yanlış  olaraq  onomastikanı  dilçiliyin 
t
ədqiqat obyektindən  ayırmağa  çalışmışlar.  Professor 
A.Qurbanov haqlı olaraq  buna etiraz edir və bu nəticəyə 
g
əlir  ki,  “onomastikanın  (onomalogiyanın)  mövzusu 

---

Misir S
əfərov 
 
 
124 
dilçiliyin ümumi obyektind
ən təcrid olunmayan, bilavasitə 
onunla möhk
əm bağlı olan məsələlər və hadisələrdir”. 
Az
ərbaycan dilçiliyində  ilk dəfə  olaraq bu əsərdə 
onomalogiyaya dair terminl
ər lüğəti verilmişdir. Bu lüğət  
Az
ərbaycan onomastik vahidlərinin düzgün deyilişi, yazı-
lışı  və  mənimsənilməsi üçün mühüm elmi əhəmiyyətə 
malik olmaqla b
ərabər, gələcəkdə  Azərbaycan onomas-
tikasının  ayrı-ayrı  sahələrinə  aid tərtib ediləcək  lüğətlər 
üçün istiqam
ətverici mahiyyət daşıyır. 
Əsərdəki “Müasir Azərbaycan  ədəbi dili onomastik 
leksikasının  tərkibi”, Azərbaycan dili onomastik vahid-
l
ərinin təsnifi”,  “Azərbaycan antroponimləri”, “Azərbay-
can etnoniml
əri”  “Azərbaycan toponimləri”, “Azərbaycan 
hidroniml
əri” və s. fəsilləri də çox maraqlıdır. Klassik və 
müasir 
ədəbiyyatdan, eləcə də  xalq yaradıcılığından veril-
miş    nümunələr  əsərin bədii məziyyətini  artırır.  Yüksək 
elmi s
əviyyədə və səlis dildə yazılan bu kitab onomastika 
probleml
ərinə həsr edilmiş,  onun əsaslarını təşkil edən ilk 
fundamental 
əsərdir. 
A.Qurbanov Az
ərbaycan onomalogiyasının  təd-
qiqin
ə dair dərslik, dərs vəsaitləri nəşr etdirməklə  yanaşı, 
ilk d
əfə olaraq pedaqoji institutlar üçün  “Azərbaycan dili-
nin  onomalogiyası”  və  “Azərbaycan  toponimikası”  pro-
qramlarını  hazırlamış, “Onomalogiyaya dair elmi-meto-
dik göst
ərişlər”, “Azərbaycan dili onomastik leksikasının 
toplanmasına dair proqram”, “Onomastik çalışmalar” və s. 
elmi-metodiki proqram v
ə göstərişləri də tərtib etmişdir.  
A.Qurbanovun 
banisi olduğu onomastika məktə-binin 
böyük perspektivl
əri vardır.  Alimin rəhbərliyi ilə 1986-cı 
ild
ə  Azərbaycan  dilçiliyi  kafedrası  nəzdində  Onomastik 

---