MiSİr səFƏrov azərbaycan diLİ
Yüklə 1,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Misir S əfərov
Misir S əfərov 150 mastikasının türkoloji dilçilikdə mövqeyini müəyyən- l əşdirir və bu qənaətə gəlir ki, onomastik leksikaya dair ciddi elmi-t ədqiqat işləri aparılmalıdır. Belə ki, türkoloji dilçilikd ə onomastika sahəsinə dair mühüm nailiyyətlər əldə edilməsinə baxmayaraq, elmi-tədqiqat əsərləri yazıl- malıdır. Monoqrafiyada A.Qurbanov onomastikasının azər- baycanşünaslıqda öyrənilməsi məsələsini geniş və hər- t ərəfli şərh etmişdir. Müəllif göstərir ki, Azərbaycan onomastikası linqvistik tədqiqata son illərdə cəlb edil- mişdir. Bu tədqiqata son illərdə cəlb edilmişdir. Bu t ədqiqat zamanı isə bəzi alimlər yanlış olaraq onomas- tikanı dilçiliyin tədqiqat obyektindən ayırmağa çalışmışdır. Professor düzgün olaraq buna etiraz edir v ə belə nəticəyə g əlir ki, “Onomastikanın (onomalogiyanın) mövzusu dilçiliyin ümumi obyektind ən təcrid olunmayan, bilavasitə onunla möhk əm bağlı olan məsələlər və hadisələrdir”. Professor onomastik leksikanın ayrı-ayrı qatlarının t ədqiqi tarixini araşdırarkən bu qənaətə gəlir ki, toponimlər ilkin olaraq t ədqiqata cəlb edilmiş onomastik vahidlərdir. Bunların bəziləri haqqında məlumat keçmişdə verilmişdir. H əmin tədqiqatlara antik dövrlərin yazılı mənbələrində t əsadüf edilir. Yunan tarixçisi və coğrafiyaşünası Strabon h ələ iki min il qabaq Azərbaycan onomastik vahidlərinin b əziləri haqqında məlumat vermişdir. IX-XII əsrlərin ərəb coğrafiyaşünas səyyahlarının əsərlərində ilk dəfə olaraq Şabran, Şirvan, Gəncə, Bakı, Muğan, Beyləqan və bu kimi Az ərbaycan toponimləri haqqında çox zəngin məlumat verilmişdir. XIX əsrin görkəmli coğrafiyaşünas səyyahı Hacı Zeynalabdin Şirvani Azərbaycan, Bakı, Şamaxı, Şirvan, Gəncə, Quba, Şəki, Şabran və s. yer adlarının Az ərbaycan dili məsələləri 151 m ənşəyinə dair maraqlı fikirlər söyləmişdir. Bu tədqiqatlar zaman- zaman inkişaf etmiş və Azərbaycan dilçiliyinin başqa sahələrində olduğu kimi, onomalogiya sahəsində də nailiyy ətlər əldə edilmişdir. Bu f əsildə Azərbaycan etnonimlərinin, diolimizin onomastik leksikasında mühüm yer tutan antroponimlərin, Az ərbaycan dilçiliyini onomastik sahəsində ən çox işlə- n ən, tədqiq olunan toponimlərin, hidronimlərin tədqiqi tarixi araşdırılmış, maraqlı elmi mülahizələr irəli sürül- müşdür. Burada Azərbaycan toponimikasının öyrənil- m əsində fəaliyyət göstərən tarixçilərin və coğrafiyaşü- nasların əsərləri də geniş elmi aspektdə təhlil olunmuşdur. Bu cildd ə onomastik leksikanın ayrı-ayrı laylarını təşkil ed ən kosmonimlərin, zoonimlərin, ktematonimlərin indiyə q ədər geniş tədqiqata cəlb edilməməsindən, həllini gözlə- y ən bu məsələlərin Azərbaycan dilçiliyinin qarşısında aktual bir problem kimi durmasından da bəhs edilmişdir. Əsərin II cildində müasir Azərbaycan ədəbi dili ono- mastik leksikasının tərkibi müəllif tərəfindən iki istiqam ətdə ümumiləşdirilmişdir: komponentlərin miqda- rına görə onomastik leksikanın tərkibi (birkomponentli, ikikomponentli, çoxkomponentli xüsusi adlar) v ə dil m ənsubiyyətinə görə onomastik leksikanın tərkibi. Tədqi- qatçı onomastik leksikanın dil mənsubiyyətinə görə r əngarəng olduğunu nəzərə alaraq, onu üç qrupda – Azər- baycan dilin ə aid milli onomastik vahidlər, başqa dillərə m əxsus onomastik vahidlər, hibrid (iki müxtəlif dilə m əxsus sözlərin qovuşması nəticəsində əmələ gələn leksik vahidl ər) onomastik vahidlər adı altında tədqiq etmişdir. Onomastik leksikanın bir layını toponimlər təşkil edir. Toponiml ərin tədqiqi, linqvistik təhlili maraqlı dil faktlarının aydınlaşmasına, üzə çıxarılmasına əvəzsiz Misir S əfərov 152 köm əklik göstərir. Toponimlər Azərbaycan dilinin və tarixinin yaranma v ə inkişaf mərhələlərini aydınlaşdıran qiym ətli faktlarla zəngindir. “Azərbaycan toponimləri” adlanan bölm ədə toponimlərin xarakterik xüsusiyyətləri geniş elmi izahla verilmişdir. Bu cilddə bütün faktlar diqq ətlə araşdırılmış, bədii ədəbiyyatdan, folklordan götürülmüş misallarla əsaslandırılmış, bir-biri ilə qarşılıqlı şəkildə izah edilmişdir. Professor A.Qurbanov Azərbaycan toponiml ərinin yaranma səbəblərini, burada olan rənga- r əngliyi, onların Azərbaycan onomastik leksikasında z əngin bir toponimik lay əmələ gətirdiyini də faktlar əsasında izah etmişdir. Toponimlərin, oykonimlər, urba- noniml ər, xoronimlər, oronimlər, dromonimlər kimi növl əri də tədqiqat obyekti olmuşdur. Əsərdə verilən ən çox yayılmış Azərbaycan toponimlərinin ümumi mənzə- r əsini əks etdirən sxem müəllifin toponimlərin areal xüsusiyy ətləri haqqında fikir və mülahizələrini çox yaxşı əks etdirir və bir növ onu tamamlayır. M əlum həqiqətdir ki, dilin leksik tərkibi sabit qal- mayıb, daim inkişaf edir, dəyişikliyə uğrayır. Kitabın “Az ərbaycan dilində onomastik vahidlərin yaranması və d əyişməsi” adlı fəslində bu məsələlər dil faktları əsasında şərh olunur. Alim onomastik vahidlərin əmələ gəlməsi yollarını araşdırarkən haqlı olaraq bu nəticəyə gəlir ki, onomastik vahidl ər dörd üsulla yaradılır: leksik, semantik, morfoloji v ə sintaktik. Müəllif hər bir üsulun xarakterik xüsusiyy ətlərini ayrıca göstərir, zəngin dil faktları əsasında bu yollarla yaranan onomastik vahidl ərin yaranmasındakı rolunu araşdırır. Kitabın “Onomastik vahidlərin poetik və üslubi xüsusiyy ətləri” fəslində bədii əsərlərə, surətlərə, hadisə- Yüklə 1,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|